Экономика

Дүйнөлүк банктын байкашынча, мунайдын үч жыл катар кымбаттап баратканы Жакынкы Чыгыштын көпчүлүк өлкөлөрүнүн экономикалык өсүшүнө олуттуу түрткү берди. Бирок кирешеси мунайга көз каранды өлкөлөр улуттук келечегине кызмат кылчу жана узак мөөнөттү талап кылган саясый-экономикалык реформага маани беришкен жок. Алардын бири калкы тез көбөйүп бараткан Иран.
Дүйнөлүк банктын Жакынкы Чыгыш боюнча башкы экономисти Мустафа Набил жума күнү Вашингтондо өткөн пресс-конференцияда буларга токтолду:

- Иранда соода саясатынан тартып, финансылык секторго, суу тармагын башкарууга чейин, атап айтканда, өтө көп проблемалар чечүүгө муктаж. Ирандын жаңы өкмөтү зарыл багытта узак мөөнөт иш жүргүзгөнгө умтулат, жандуу жана жигердүү аракеттенет деп ойлойм жана үмүт кылам.

Мустафа Набилдин сөзү Дүйнөлүк банк апрелде жарыялаган изилдөөнүн жыйынтыгы менен үндөшүп кетет. Аталган изилдөөгө караганда, өткөн жылы 2002-жылга салыштырмалуу жумушсуздардын саны 4 процентке азайган жана азыр эмгекке жарамдуу калктын 11 проценти жумушсуз. Бирок демографиялык жагдай өлкөдө жыл сайын кеминде 700 миң жаңы жумуш ордун ачууну талап кылат. Дүйнөлүк банктын эсеби боюнча, Ирандын калкынын 9 миллиону жарды жашайт.

Иран элдин жарды катмарынын санын кыскартуу үчүн региондогу көпчүлүк өлкөлөр сыяктуу эле мамлекеттик башкаруудагы чыгашалуу ири ишканаларды менчиктештирүүсү, менчик сектор үчүн ыңгайлуу шарт түзүүсү, бюджетти коомчулуктун көзөмөлдөөсүнө жол коюусу жана коррупцияны ооздуктоосу зарыл, дешет эксперттер.

Дүйнөлүк банктын жетекчилигин Ирандын отун энергия тармагына өкмөттүн ашыкча көп финансылык колдоо көрсөткөнү да тынчсыздандырат. Азыр энегрия тармагына берилген субсидиянын көлөмү Ирандын ички дүң продукциясынын 10 процентине тете. Дүйнөлүк банк өлкөдөгү жакырлыкты кыскартуу үчүн бул каражатты менчик секторго буруу керек деп санайт.

Банктын Иран боюнча директору Йозеф Сабо мындай дейт:

- Иран үчүн субсидия өтө маанилүү. Биз анын жарды адамдардын муктаждыгына жумшалышын каалайт элек. Себеби азыр субсидия өтө эле максатсыз сарпталгандыктан, жалпы эл түгүл жарды катмар да андан ныпа көрбөйт. Андай болбош керек.

Дүйнөлүк банк Ирандагы түрдүү долбоорлорго, анын ичинде суу менен камсыздоо, таштанды сууларды тазалоо, жер титирөөдөн кыйраган тамдардын ордуна жаңы турак жай курууга 1 миллиард 300 миллион доллар берем деп милдеттенме алган.

Мурунку күнү орусиялык жер майын саачу: “Лукойл”, “ТНК-ВР”, “Роснефть”, “Сибнефть”, “Сургутнефтегаз”, “Татнефть” компаниялары үстүдө жылдын акырына дейре машинеге куюлчу, отунга делчү май баасын ушул бойдон калтыралы деген бүтүмгө келишкен. Андай келишимди алар өлкөнүн өнөр жай жана энергетика боюнча министри Виктор Христенконун көзүнчө кабыл алышкан. Бул туурасында ИНТЕРФАКС агенттиги билдирет.

Орусия жеринен кара май чыкчу ири өлкө экенине карабай бензиндин кымбаттап кетишине дуушар болду. Экономикалык анализчилер эсебинде, сентябр айынын биринчи эле жарымында бензин 7ден 12 пайызга кымбат сатыла баштаган. Ыраакы Чыгыш, Сибир, Санкт-Петербург, Маскөөдө баа аябагандай көкөлөгөн. Маселен, ордо калаада анын баасы 17 рублге чыккан. Ал эми Владивостокто бир литр май үчүн шоопурлар 19 рублей төлөшүүдө. Айыл чарбасында абал андан оорлогон. Эгин оруп, чөп жыюучулар бир кадак буудайга бир кадак салярка сатып алып атышканы маалым болууда. Ошого карабай мурунку аптада экономика жана соода министри Герман Греф өлкөдө абал дурус деп айтты:

- Биздин базардык баа өсүшү батыш өлкөлөрү, Кошмо Штаттары жана КМШ өлкөлөрүнө салыштырганда алда канча төмөн.

Анализчилер баамында, Орусия жер майын саачу ири мамлекет болуп туруп, атуулдары бензинди арзан ала албашынын башкы себеби - өлкөдө жер астынын чыккан майды тазалоочу зооттордун жокко тете экендиги болууда. Пермь зооту кошулмасы аз майды тазалайт экен. Кошулмасы көп майды тазалоочу зоот Башкортстан менен Татарстанда гана бар экен. Орусиядагы зооттор мүмкүнчүлүгү жерден саалган кара майдан 60 гана пайыз таза май ала алат экен. Калган 40 пайызы мазут боюнча калат экен. Чет өлкөлөрдөгү зооттор болсо кара майдын 90 пайызын бензинге айландыра алышат экен. Ошондуктан мазутту да тазалай алгыдай зоотторду куру керек экендигин айтыша баштаган. Башкортостан жумуриятынын президенти Муртазы Рахимовдун ою боюнча жерден сааган майды мамлекеттин ичинде тазалап таза майды дүйнөлүк баада сатууга эми кез келген:

- Бүгүн кара майды тазалоочу сооттор, мен Орусиядагы зоотторду айтып атам, жогорку деңгээлде тазартууга алы келбейт. Биздин Башкортостанда андай зооттор бар, алар кандай май болбосун тазарта алышат.

Жагдайды оңдош үчүн өлкөдө баарындан мурда жерден мунай саагандарга салыкты дүйнөлүк баага карап бычууну токтотуу керек. Орусияда буга дейре иштеп келаткан зоотторду жакшыртуу зарыл дейт, “Вести” сыналгысы аркалуу айткан пикиринде “Лукойл” компаниясынын президенти Вагит Алекперов:

- Бүгүн эле таза банк сапатына өтө коюунун кажети жок. Ага акырындап баруу керек. Биз кезегинде Татарстандык, Башкортостандык кара май тазалоочулар өлкөнүн өнөр жайына аябагандай салым кошконун түшүнүшүбүш керек. Аларга азыр жөлөк пул төлөө жагдайы кандай болот ошону аныкташ керек.

Бир жери жер майы кымбаттаганга байланыштуу тиричиликтеги сатыкка түшчү бардык товарлар, айталы, нандан тартып тамга дейре кымбаттайт экен. Ошондуктан бийлик жер майын саачу компанияларга кысым көргөзүп, бааны азыркы калыбында тоңдуруп коюшту, а эл арасында баа кымбаттаган боюнча калды дешүүдө.