Экономика

Асманды чапчыган тышкы-ички карыздардын төөбастысында калган Кыргызстанда кийинки жылдары алынчу кредит, грант акчаларды натыйжалуу пайдалануу тууралуу арбын айтылып, алынган акчалардын кайрымжысы кандай болгону иликтөөгө алынууда. Мурдагыдай өкмөттүн кепилдиги менен бапыратып жардам алуу токтолуп, оңор эмес акчалар эмнеге жумшалганы көпчүлүктү кызыктырары турган иш. Кыргызстандын Каржы министрлигинин статс-катчысы Эмирлан Төрөмырзаевдин айтымында, ушу тапта алынган жардамдын кантип пайдаланылганы иликтенүүдө.

- Комитет жетекчиси Замирбек Эсенаманов баштаган парламенттик комиссияга депутаттардан, өкмөттөн, бейөкмөт уюмдардан өкүлдөр кирген. Алар ушу тапта расмий түрдө 1992-жылдан тарта алынган тыш карыздардын кандай пайдаланылганын иликтешүүдө. Комиссиянын иш жыйынтыгын күтө туралы, бул парламенттин бүтүмү болмокчу. Ошондуктан бул жерде менин алдын-ала бүтүм чыгарышым туура болбойт го.

Буга чейин бир ирет парламент атайын комиссия түзүп, өкмөт тышкы карыздарды кантип пайдаланып жатканын иликтеген жайы бар. Эгемендиктин алгачкы жылдары алынган карыз акчалардын кыйласы өкмөткө баш оорудан башка эч нерсе алып келбегени деле убагында көп айтылган.

Бишкектеги эл аралык каржы уюмдарынын жыйынында мына ушул талылуу маселе талкууга алынды. Дүйнөлүк банктын Кыргызстандагы өкүлү Малик Ашрафтын ырасташынча, мурда өз алдынча иш жүргүзүп келишкен эл аралык уюмдар мындан ары биргелешип аракет кылуунун камын көрүшмөкчү.

- Бүгүн башталып аткан иш чоң көнүгүүнүн башталышы гана. Алдыдагы бир жыл ичинде эмне жасарыбызды тактап, бирдиктүү экономикалык программаны түзүүгө даярдык көрөбүз. Пограмманы ишке ашырууга Дүйнөлүк банк, Азия өнүгүү банкы, Улуу Британиянын эл аралык кызматташуу департаменти, Улуттар уюмунун Өнүгүү программасы катышмакчы. Буга чейин бул уюмдар өз алдынча иштешкен. Эми биз биргелешип иш алып баруу ниетиндебиз. Стратегиялык багытыбыз бир, аткарчу жумушубуз ар түрдүү болмокчу.

Программанын кандай аткарылганы, дегеле «көнүгүүнүн» кандай жасалганы эмдиги жылкы кошмо жыйында талкууланмакчы. Кыргызстандын Каржы министринин милдетин аткаруучу Акылбек Жапаров эгер эл аралык каржы уюмдарынын биргелешкен аракети натыйжасын берсе, бул ишти дагы улантууга кызыкдар экенин маалымдады.

- Бүт донорлордун баары чогулуп алып, бюджети болобу же программаларды колдошобу, ошонун баарын такташтырып, анан бир багытта иштеп көрөлү деп, мына бүгүн саламаттык сактоонун ичинде кандай иштерди жасоо керектигин талкуулаганы жатабыз. Эгер баары жакшы болуп, баары бир чечимге келе турган болсо муну билим берүүгө да, айыл чарбасына да колдонуп, ар кайсы донорлор ар кайсы багытта иштей бербесин деп, бир багытты алып, ошонун натыйжалуулугун арттыруу ниетин көздөп жатабыз. Дүйнөлүк банк менен Азия өнүгүү банктары – негизги донорлорубуздан. Ошолор өз ара макулдашып саламаттык сактоо тармагына эмдиги эки жылга 50 миллион доллар жардам берели деп жатышат.

Эл аралык каржы уюмдарынын жыйынына маалымат каражаттарынын өкүлдөрү киргизилген жок.

Канттагы цемент-шифер заводунун 13 пайыз мамлекеттик пакет акциясы ишкананын мурдакы жетекчиси Жалишев башында турган акционердик коому тарабынан мыйзам бузуулар менен сатып алынганы иликтөө иштеринде аныкталганын Чүй облустунун прокурору Темирбек Жунушалиев билдирди:

- 13 пайыз пакет акцияга байланыштуу Чүй облустук прокуратурасы тарабынан кылмыш иши козголуп, мамлекеттик мүлк корунун жооптуу кызматкерлеринин жоопкерсиздиги аныкталды. Ал кызматкерлер келишимдин шартын көзөмөлдөп турушу керек болуучу. Мен бир эле нерсеге токтолоюн, акционер Жалишев баштаган 3-4 адам 13 пайыз мамлекеттик акцияны 29 млн. сомго сатып алууга макулдашкан. Бирок мамлекеттик мүлк корунун мурдакы жетекчилеринин жоопкерчиликсиз мамилесинен 3 млн. сомго сатылган. Ал эми Жалишев бир жыл өткөндөн кийин 30 млн.сом пайда көргөн. Учурда бул иш текшерилип, сотко өткөрүлдү. Соттун жыйынтыгы жакын арада билинет.

Ал эми Кант цемент-шифер заводунун 67,64 пайыз мамлекеттик пакет акциясы экс-президент Аскар Акаевдин күйөө баласы Адил Тойгонбаев ээлик кылган «Симентс Ди Лакс С.А.» компаниясына 2001-жылы мамлекеттик мүлк кору тарабынан мыйзамсыз сатылганы тууралуу Башкы прокуратура тарабынан иликтөөдө аныкталгандыгын Азимбек Бекназаров билдирди. Анын пикиринде, пайда берүүчү өндүрүш ишканалары мамлекеттин көзөмөлүндө болууга тийиш:

- Өлкөдөгү бюджетке киреше берүүчү ишканаларды колго алышыбыз керек. Жумушчу орундарды түзүшүбүз керек. Мына 2001-жылы Канттагы цемент-шифер ишканасы менчиктештирилгенден бери, эч кандай кошумча курулуш курулбай, кошумча иш орду менен камсыз болгон жок. Булар болгону ишканага түшкөн акчаны эле алып турган. Себеби бул ишкананы жетектегендер башка өлкөнүн атуулдары. Ишкана керектен чыга баштаганда, акырын качып кетишет.

Башкы прокурордун айтымында, «Симентс Ди Лакс С.А» компаниясы ишкананы модернизациялоого жана анын социалдык инфраструктурасын өркүндөтүүгө эч бир инвестиция тартпаса дагы 17 млн. 600 миң сомдон ашуун каражатты өз пайдасына чегерип, 2002-жылдын декабрь айында пакет акциясын Казакстандын «Азия-Цемент» фирмасына сатып жиберген. Учурда аталган ишкана Казакстандын атуулдарына таандык.

- Арга жок. Азыр ишкана кожоюндары казактар. Алар каалаган кишисин жетекчи кылып коюп алышат. Эгерде соттор туура чечим чыгарып, 13 пайызын биз утуп алсак, анан 16 пайыз жумушчулардын пакет акциялары кошулса, жана 64 пайыз пакет акциянын жарымын кайтарып алсак ишкананы өкмөт көзөмөлдөгөнгө шарт түзүлөт.

Ишкананын азыркы жетекчилигине деректирлер кеңешинин чечими менен Казакстандын атуулу Адал Исабековдун дайындалганына бир жума болуптур. Ал буга чейин Карагандыдагы жана Орусиянын Ново-Троицкийдеги цемент заводун жетектеп келген экен. Учурда цемент-шиферге баанын көтөрүлүшү тууралуу Исабеков буларга токтолду:

- Ишкана цемент-шиферге бааны көтөрбөйт. Биз коммерциялык уюм эмеспиз. Биз товар өндүрөбүз. Учурда ар бир аймакта, чоң шаарларда цемент-шиферди өз баасында сатуу оңой-олтоң иш эмес. Бул ишти жөнгө салуу боюнча коммерциялык деректирге тапшырма бердим. Жакын арада бул маселе көзөмөлгө алынат.

Жаңы жетекчинин айтымында, ишкананы модернизациялоого инвесторлорду тартуу багытында иш аракеттер көрүлүүдө.

Ал эми комбинаттын карапайым жумушчулары иш менен камсыз болуп, маянаны учурунда алып турсак эле болду деген көз карашта. Алардын айлык акысы 3000-10 000 сомдун тегерегинде. Бул тууралуу Владимир аттуу жумушчу мындай дейт:

- Ишканага ким кожоюн болот, бизге анын анчейин кажети жок. Негизинен натыйжалуу башкаруу болуп, иш жүрүп, убагында акчабызды берип турса болду.