Экономика

Алмашуу жайларында доллардын сатып алуу курсу 85 сом 5 тыйын болсо, сатууда 85 сом 84 тыйын. Улуттук банк курсту 85 сом 31 тыйын деп белгилеген. Ал эми рубль 95-98 тыйын, Улуттук банктын курсу боюнча 96 тыйынга бааланууда.

Март айынан бери акырындан түшүп келаткан валюта курсу, июнь айынын ортосунан тарта кескин ылдамдык менен арзандоодо. АКШ долларынын курсу соңку төрт айда 4,5 сомго арзандады.

Дагы караңыз

Улуттук банк валюта базарынан дагы 34 млн 300 миң доллар сатып алды

Акча алмаштыруу жайларынын ассоциациясынын жетекчиси Думан Рыскулов валюта курсунун кескин төмөндөп баратышын Орусияга салынган санкциялардын жыйынтыгы катары сыпаттайт.

“Эки айдын аралыгында эки күндүн биринде орто эсеп менен 15 тыйынга түшүп жатат. Февралдан бери 4 сом 40 тыйынга түштү. Мисалы, февраль айынын башында доллар 90 сом болсо, азыр курс 85,5 сом болуп калды. Биринчиден Орусия менен болгон соода-сатык рублга өткөн, орус менен кытайдын соода-сатык мамилеси рубль менен юанга өткөн. Ал мурдагы жылы эле өткөн, болгону кандайдыр бир экономикаылк процесстер өзүнүн таасирин бир канча убакыттан кийин берерин биз билип калдык. Мисалы, эгер жаңылбасам, 2022-жылы октябрда соода-сатыктын баары рубль-юань, биздики болсо рубль-сом болгон. Рубль-юань болгондуктан, бул кескин түрдө биздин Евразия континентте сөзсүз түрдө түшө турган белгилер бар болчу. Бирок аны “мына түшөт, ана түшөт” деп жүргөнбүз, көрсө мына арадан 1,5 жыл өткөндөн кийин өзүнүн таасирин берип баштаарын байкадык”.

Улуттук банктын маалыматына ылайык, 2024-жылдын башынан бери жалпысынан 14 валюталык интервенция жүргүзүп, рынокко 38,5 млн долларды саткан жана 299,25 млн долларды сатып алган.

Улуттук банктын маалымат кызматы интервенциялар алмашуу курсунун кескин өзгөрүүсүн текшилөө үчүн жасалып жатканын билдирди.

“Улуттук банк өзгөрүлмөлүү алмашуу курс саясатын жүргүзгөндүктөн, валюталык рынокто түзүлгөн кырдаалга жараша улуттук валютанын кескин серпилүүсүн жөнгө салуу максатында валюталык интервенцияларды өткөрүп турат. Мисалы, алмашуу курсу кескин төмөндөп бараткан учурда Улуттук банк тарабынан чет өлкө валютасын сатып алуу боюнча валюталык интервенция өткөрүлөт, ал эми тескерисинче алмашуу курсу өтө жогорулап баратса, чет өлкө валютасын сатуу боюнча операцияны жүргүзөт”.

Эксперттик чөйрөдө Улуттук банктын валюта рыногундагы процесстерге ашкере кийлигишүүсү экономиканын тармактарына көбүнчө тескери таасир кыларын айтып келишет. Андан көрө бизнести арзан жана жеткиликтүү насыялар менен камсыздаса, инфляция төмөн болуп, экономика алдыга озмок, натыйжада элдин жашоо-турмушу жеңилдемек деген пикирлер бар.

Финансы маселелери боюнча эксперт Кубан Чороев Кыргызстандын экономикасынын модели жаңылыш жолдо өнүгүп келатканын айтат. Ал Улуттук банк акча массасын көзөмөлдөө укугу менен экономикалык процесстерди башкарып туруу кудуретине ээ экенин белгилейт. Эксперт Улуттук банк экономиканы арзан акча менен каржылоого караганда улуттук валютанын туруктуулугун кармап турууга негизги күчүн жумшап келатканын туура эмес деп эсептейт.

“Биздин тышкы соодабыз, импорт менен экспортубуз кошулганда, айрым учурда биздин ички дүң продукциянын 60-70%ын түзөт. Бул деген биз тышкы факторлордон кобүрөөк көз каранды экенибизди билдирет. Ошондуктан, биздин улуттук валютанын курсунун туруктуулугу Улуттук банк үчүн биринчи орунда турат. Анткен себеби, тышкы фактор бизде күчтүү болот. Бизде акыркы 20-30 жылда улуттук валютанын кунун гана кармап туруу приоритети биринчи орунга коюлган. Ооба, бизде туруктуулук бар, акчанын массасы ар дайым азыраак болуп, көзөмөлдө турат. Моделибиз туура эмес болгондуктан, башка арга жок. Улуттук банк экономиканы садага чабуу менен, ушундай модель менен келатат”.

АКШ долларынын курсу 2022-жылдын февралында Орусия Украинага кол салгандан кийин кескин серпилүүнү көрсөткөн. Кыска убакыттын ичинде Улуттук банк бекиткен расмий курс 105 сомго чейин чыкса, алмашуу жайларындагы эркин курс 110 сомдон ашкан. 2024-жылдын март айына чейин 85 сомдон 89,5 сомго чейинки аралыкта кармалып турду. Валюта рыногундагы мындай туруксуздуктан улам Кыргызстанда алгачкы жолу акча алмаштыруунун көмүскө рыногу пайда болгон. Көбүнчө Телеграм каналдарда иш алып барган көмүскө рынокто валюталар расмий курстан бир кыйла кымбат сатылат.

Дагы караңыз

Улуттук банк валюта базарынан дагы 62 млн 500 миң доллар сатып алды

10-июлда Орусиянын Красноярск шаарында эки өлкөнүн өкмөттөр аралык комиссиясынын жыйынында Министрлер кабинетинин төрагасы Акылбек Жапаров Кыргызстанда Орусиянын ири банктарынын бөлүмдөрүн ачууну сунуштады.

Өкмөттүн сайтындагы маалыматка ылайык, Жапаров Орусиянын Сбербанк, ВТБ, "Внешэкономбанк" жана "Газпромбанк" сыяктуу ири мамлекеттик банктары Кыргызстандын каржы рыногуна катышканы маанилүү деп белгилеген. Ал бул улуттук валюталар менен эсептешүү үлүшүн көбөйтүүгө шарт түзөт деди.

Жыйынга Орусиянын премьер-министринин орун басары Алексей Оверчук катышкан. Орусиянын өкмөтүнүн сайтында Москва соода-экономикалык байланыштарды чыңдоо, өлкөлөр ортосундагы гуманитардык кызматташтыкты өнүктүрүү жөнүндө сөз болгонун жазды. Расмий Москва же орусиялык банктар кыргыз өкмөт башчысынын сунушу боюнча комментарий бере элек.

Ушул аптада кыргыз өкмөтүнүн башчысы Акылбек Жапаров баштаган делегация Красноярск шаарында өтүп жаткан "Иннопром-2024" иш-чарасына барып келишти.

"Мир" картасын тейлөө жанданабы?

Иш-чарада Кыргызстандын экономика жана коммерция министри Данияр Амангелдиев журналисттердин суроосуна жооп берип жатып, орусиялык “Мир” банк карталарын жандандырууга аракет көрүлүп жатканын айткан.

“Программалык камсыздоого ээ болгон европалык өнөктөштөрдүн талабы менен биз “Мир” карталарын тейлөөдөн айласыз баш тартканбыз. Азыркы күндө Банктар аралык процессинг борбору өзүнүн продукциясын түзүү үчүн иштеп жатат”, - деген министр.

Процессинг борборунан жаңы программа тууралуу сурообузга кат аркылуу кайрылуубуз керектигин билдиришти. Алардын жообун күтүп жатабыз.

Ал эми экономика жана коммерция министри Данияр Амангелдиев “Азаттыкка” түшүндүрмө берип, эки өлкө ортосундагы гана акча жүгүртүү системасы болорун белгиледи.

“Орусия - стратегиялык өнөктөштөрдүн бири, ортодогу сооданын көлөмү боюнча экинчи орунда турат. Алар менен кантип соода кылышыбыз керек? Эртели кеч бир система кириши керек. Качан иштелип чыгып, качан ишке кирет, белгисиз. Сом менен рублдин ортосундагы карым-катнашты түзгөн программа болот. Сооданын көлөмү өтө чоң, аны камсыз кыла турган система керек”, - деди Амангелдиев.

Апрель айында Министрлер кабинетинин төрагасы Акылбек Жапаров “Кабар” улуттук маалымат агенттигине Кыргызстанда банктар Орусиянын “Мир” карталарын тейлөөнү токтоткону тууралуу комментарий берип, “эч кандай санкциядан чочулабай” турганын билдирген. Анда Жапаров “Мир” картасын тейлөөнү кыргыз өкмөтү эмес, өлкөдөгү банктар ээлик кылган Банктар аралык процессинг борбору токтотконун белгилеген.

Банктар аралык процессинг борбору 3-апрелден тарта Орусиянын “Мир” карталарын тейлөөнү, терминал аркылуу төлөм жүргүзүүнү жана банкоматтардан накталай акча алууну, картадан картага каражат которууларды токтоткон.

Ошондой эле Борбор Азиянын бир катар мамлекеттеринде “Мир” картасын тейлөө токтотулган. Себептери ачык айтылбаганы менен, санкцияларга байланыштуу экени анык.

Орусия ишканалары, айрыкча каржы компаниялары АКШ, Батыш өлкөлөрүндө болуп көрбөгөндөй санкцияга кабылып жаткан маалда ал өлкө менен Кыргызстан финансылык система түзүү аракеттеринин кесепети же мүмкүнчүлүгү кандай деген маселе турат.

Экономист Төлөн Абдыров Кыргызстан-Орусия ортосундагы соода алаканы эске алганда кыргыз өкмөтүнүн демилгесин туура деп эсептейт. Себеби өлкөдө каржы мүмкүнчүлүктөрү канчалык көп болсо, жалпы экономикага ошончолук пайдалуу болот.

“Кыргызстанда Орусиянын банктары деле жок. Азыр Акылбек Жапаров ачык демилге кылып жатат. Бул жакта филиалыңарды ачып, “Мир” карталарыңарды дагы иштете бергиле дегендей кылды. Негизи, Орусия менен соода кыла турган багыттар көп. Бирок алар менен акча жүгүртүү кеңири болбой калды. Мындан бизнес аксап калгандай болуп жатат”, - деди экономист.

АКШ, Европа мамлекеттеринин расмий өкүлдөрү Орусияга салынган санкцияларды Борбор Азия өлкөлөрү кыйгап өтүүгө жол бербеши керектигин эскертип келет.

Экономика боюнча серепчи Марат Мусуралиев Бишкек Москва менен экономикалык алаканы кылдат талдап жүргүзүшү зарыл дейт. Ал Кыргызстанда Орусиянын каржы мекемелеринин көбөйүшүнөн кыйыр санкцияларга туш болуп калуу коркунучун четке какпайт.

“Кыйыр санкцияга түшпөсөк болду. Себебин айтып берейин. Американын тартиби боюнча кара тизмедеги банк же мамлекет менен байланышы болсо, ал дагы санкцияга илинет. Кыйыр санкция деген эмне? Ал кадимки санкциядан жумшак болбойт, ошондой эле катаал чаралар бар. Эсиңизде болсо керек, 2010-жылдары Бишкектеги казактардын банкын Иран сатып алган. Ошол замат АКШ тарабынан санкция салынып, доллар менен эсептерине тыюу салынган. Ирандыктар бир жыл тырышып анан айласы жок банкты сатты. Ошондуктан Америка кааласа ошол эле орус банктарынын филиалын кара тизмеге киргизип салышы мүмкүн”, - деди серепчи.

Санкциялар күчөгөн учур

Санкция демекчи, өткөн айда АКШнын Каржы министрлиги Орусиянын бир катар финансы институттарына санкция салган. Тактап айтканда, Москва биржасы, Орусиянын Улуттук клиринг борбору жана Улуттук эсептешүү депозитарийи Вашингтондун "кара тизмесине" кирип, булар менен кызматташкан чет элдик банктар да санкцияга кабылары эскертилген.

Кыргызстандын Улуттук банкы буга байланыштуу 13-июнда билдирүү таратып, ички валюта рыногунда абал салыштырмалуу туруктуу экени, Улуттук банк валюта саясатын жүргүзүүдө суроо-талаптын жана сунуштун негизинде алмашуу курсунун өзгөрүлмөлүү режимин сактай турганы белгиленген.

Банкирлер Кыргызстандын негизги соода өнөктөш өлкөлөрүнүн финансы рынокторундагы өзгөрүүлөр ички валюта рыногуна таасир тийгизет деген тынчсыздануусун билдирген. Кыргызстандагы айрым банктар 13-июнда Орусиянын банк жана финансы институттары менен акча которуу системасына чектөө киргизилгенин жарыялаган.

Улуттук банктын маалыматы боюнча, 2023-жылы Кыргызстанда эл аралык акча которуу системалары аркылуу 165 млрд сомдон ашуун акча которулган. Анын ичинен 125,5 млрд сом Кыргызстанга которулса, 39,8 млрд сом сыртка чыккан.