Экономика

Парламентте талкуу маалында аны мурдагы президент Курманбек Бакиевдин тушунда түзүлгөн Өнүгүү жана инвестициялар боюнча борбордук агенттикке (ЦАРИИ) окшоштургандар дагы болгон.

Учурда мамлекеттин инвестициялык саясатын ишке ашырган атайын агенттик бар жана бул агенттиктин иши сынга алынып, жетекчисине эскертүү берилген.

Расмий маалыматка ылайык, Улуттук инвестициялык фондду Министрлер кабинети түзөт. Ал мамлекеттин үлүшү бар чарбалык коомдорду башкаруунун натыйжалуулугун жогорулатуу, алардын наркынын туруктуу өсүшүн камсыз кылуу, капиталдын жергиликтүү жана эл аралык рыногуна чыгуу жолу менен инвестицияларды тартуу максатында уюштурулду.

"Фонддун өнүктүрүү стратегиясына ылайык, фонд жана анын туунду компаниялары Кыргызстандын мамлекеттик программаларын ишке ашырууга катыша алат. Фонддун жана анын туунду компанияларынын долбоорлорго катышуусу социалдык жактан маанилүү товарларды, жумуштарды жана кызмат көрсөтүүлөрдү кайра өндүрүүдө же алардын иш чөйрөлөрүн өнүктүрүүдө жагымдуу рыноктук шарттарды түзүү менен коштолушу мүмкүн", - деп жазылган маалыматта.

Дагы караңыз

Moody's Кыргызстандын насыя рейтингин өзгөрттү. Бул эмнени билдирет?

Президент Садыр Жапаров алгач инвестициялык фонд түзүү жарлыгына өткөн айда, 19-июнда кол койгон. Бул фонд четтен инвестиция тартып, ар кандай долбоорлорду ишке ашыруу менен алектенери көрсөтүлгөн.

Жарлыкта өкмөткө фондго өткөрүлүүчү мамлекеттик үлүшү бар коомдордун тизмесин даярдоо, мындай коомдорду корпоративдик башкаруунун мыкты тажрыйбасын киргизүү, мамлекеттик программаларды жана долбоорлорду ишке ашыруу аркылуу экономиканын айрым тармактарын өнүктүрүү өңдүү бир катар тапшырмалар берилген.

Министрлер кабинети бул жаатта жасалып жаткан иш-аракеттер тууралуу азырынча комментрий бере элек.

Жогорку Кеңеш Улуттук инвестициялык фонд түзүү тууралуу мыйзам долбоорун өткөн айда кабыл алган. Депутат Аманкан Кенжебаевдин пикиринде, инвестиция жаатында аракетти күчөтүү керек:

"Биз ал мыйзамды колдоп бергенбиз. Инвестициялык репутациябыздын өзгөрүшүн азыр мен анча жакшы деп айта албайм. Бирок инвестиция, кудайга шүгүр, келип жатат. Мына кечээ эле Москва районунда машина заводду ачтык. Бир топ чакан ГЭСтер ачылып жатат. Инвестиция жаатында сүйлөшүүлөр, чакырылгандар бар. Бирок инвестиция тартуунун дагы жакшы жактарын ойлоп чыгышыбыз керек. Жалаң эле өкмөт эмес, баарыбыз биригишибиз зарыл. Өкмөттүн ою жакшы, бирок ал аткарылбай калган учурлар дагы бар. Ошондуктан алдыга баарыбыз бирге жылышыбыз керек".

Президенттик администрациянын соңку коллегиясында, май айында Инвестициялар боюнча агенттиктин иши начар деп табылган жана жетекчиси Талантбек Имановго эскертүү берилген.

Жыйында мекеме соңку үч жылда чет өлкөлөрдөгү сапарларга көп каражат короткону менен, бир дагы инвестиция тартпаганы белгиленген.

Инвестицияларга байланыштуу атайын агенттик алгач 2017-жылы түзүлгөн. 2021-жылы министрлик болуп өзгөрүп, көп өтпөй ошол эле жылы октябрда кайра агенттик болгон. 2022-жылы мартта Садыр Жапаровдун жарлыгы менен ага "улуттук" деген макам берилип, президентке карап калган.

Дагы караңыз

"Агенттиктин иши начар". Кыргызстан инвесторлор үчүн качан "бейиш" болот?

Улуттук инвестициялык фонд түзүүнү Жогорку Кеңештин депутаты Исхак Масалиев колдогон эмес. Ал буга чейин дагы ушундай фонддор түзүлгөнүн, түзүү аракеттери болгонун белгиледи. Инвестиция жаатындагы саясатка ачык-айкындуулук жок деген оюн айтты:

"Фондду түзүүгө мен каршы болгом. Себеби "Кыргызиндустрия" деген мамлекеттик ишкана түзүлбөдү беле. Биздин фракция ошол ишканага барып, иши менен таанышып келген. Анын жетекчилиги бир топ жакшы аракеттерди баштаптыр. Компьютер куроо, мык, курулуш материалдарын чыгаруу боюнча бир топ иштерди баштаптыр. Бирок алар чыгарган компьютерге заказ бергендер чыкпай жатат, атайын аскер кийимдерин чыгарышат экен, ага деле аларман чыкпай жатат. Эгер буюртма болбосо, ал ишкананын келечеги кыйын. Эми ал аз келгенсип дагы бир фонд түзүп жатышат. Эсиңерде болсо керек, буга чейин деле түзүлгөн. Биринчиси Өнүктүрүү фонду болгон, андан кийин Максим Курманбекович Бакиев башкарган Өнүгүү жана инвестициялар боюнча борбордук агенттик (ЦАРИИ) деп да түзүлгөн. Мен дайыма эле айтам, негизи инвестициянын баарын көзөмөл кылалы деген ой жакшы. Бирок инвестиция боюнча так маалыматты сиз "Азаттыктын" журналисти катары, мен депутат катары такыр ала албайбыз. Ким куруп жатканын, кайсы акчага кантип куруп жатканын билбейбиз. Эгер суроо берсең, "сен душмансың, душмандык кылып жатасың" деп чыгышат. Миллиарддаган акчага курулуштар жүрүп жатат, бул жакшы. Бирок аны ким куруп жатат? Ким анын пайдасын көрүп жатат? Ошондуктан Инвестициялык фондду эмнеге түзүшкөнүн так билбейм. Азыр эми президенттин иш башкармалыгы бир топ чарбалык иштерди өзүнө алып, имарат салып, оңдоп-түзөө иштерин жүргүзүп жатат. Балким, аларды дагы фондго кошуп коюшабы, белгисиз. Айткан максаттары жакшы, кулакка жакшы угулат. Өкмөт башчысы Акылбек Жапаровдун түн бир оокумунда ойготсоң дагы жакшы программаларды айтып берет. Мен ушул фонд түзүү тууралуу мыйзам талкууланып жатканда бул ЦАРИИге окшоп кетпейби деп сурагам, алар жок дешкен. Эми эмне болорун келечек көрсөтөт да".

Расмий маалыматка ылайык, былтыр өлкөгө 845 миллиондой доллар түз инвестиция келген жана 2022-жылга салыштырмалуу дээрлик 30% кыскарган. Ошол эле маалда былтыр 685,5 миллиондон ашык доллар көлөмүндөгү тикелей инвестиция чыгарылып кеткен жана ал сумма мурдагы жылга салыштырмалуу 40% азайган.

Дагы караңыз

Президенттик үч жыл: Садыр Жапаровдун экономикалык саясаты

Азыр бийлик башчылары инвесторлорго ар тараптуу колдоону убада кылып келет. Буга чейин Садыр Жапаров айрым инвесторлорду жеке ишкерлер алдап кеткен учурлар бар экенин билдирген. Фейсбуктагы баракчасына андайлар чекесинен камалып жатканын, бирок бул күч органдарына кошумча түйшүк жаратып, өлкөнүн аброюн түшүрүп жатканын жазган. Президент инвесторлорго кайрылып, мамлекеттик мекемелер менен гана иштешүүнү сунуштаган. Ошол эле маалда тиешелүү мекемелердин, аймактардын жетекчилерди бюрократиялык тоскоолдуктарды жоюуну, ар биринин иши келген инвестициянын көлөмүнө жараша бааланарын эскерткен.

Экономист Кубан Чороев кыргыз өкмөтү инвестициялык саясатын жакшыртуу жолдорун караштырып жатат деген пикирде:

"Кыргызстанда буга чейин мүлктү эффективдүү башкаруу боюнча өзүнчө фонддор толук болгон эмес. Мисалы, Мамлекеттик мүлктү башкаруу фонду болгону менен, ал натыйжалуу башкаруучу боло алган жок. Анткени бизде корпоратавдик башкаруу маданияты түптөлгөн эмес. Ошондуктан мамлекет өзүндөгү мүлктүн кайсы бир бөлүгүн өзү кармап, башка бөлүгүн эффективдүү башкаруучуга бергени туура болорун дүйнөлүк тажрыйба көрсөтүп жатат. Мамлекет өзү жаман башкаруучу. Жеке инвесторлор, компаниялар менен кызматташса, жакшы натыйжалар болот деген пикир калыптанып калган. Ушул жол менен иштегенге Инвестициялык фонд жакшы инструмент десе болот го деген ойдомун".

Кыргыз өкмөтү 2022-жылы "Улуу көчмөндөр мурасы" улуттук холдингин түзүп, ал инвестиция тартуу, ири долбоорлорду ишке ашыруу менен алектенерин билдирген.

Анын жетекчилигине ошол маалда "Кумтөр Голд Компани” ишканасынын тышкы башкаруучусу болуп турган Теңгиз Бөлтүрүк дайындалган.

Улуттук холдинг кен казуу, гидроэнергетика, билим берүү, туризм жана башка тармактарда 30дан ашык ири долбоорду ишке ашыруу планын жарыялаган. Кийин Кумтөр ишине байланыштуу Теңгиз Бөлтүрүк кармалып, холдинг 2023-жылы жоюлуп кеткен.

Бишкек мэриясы “Аккула” ("Ак-Кула") ат майданын эки ишканага түз сатуу боюнча токтом долбоорун сунуштады. Ага ылайык, ROX Group жана TNG Global Foundation ишканаларына 55,73 гектар аянты менен “Аккула” ат майданы комплексин түз сатуу жолу менен менчиктештирүү сунушталган. Буга чейин катышуучулар жок болгондуктан аукцион өткөрүлгөн эмес. Көз карандысыз эксперттер ипподромду баалап, баштапкы баасын 8,7 млрд сом деп эсептеген, ушул суммага аукционго коюлган эле. Мэрия сатууга бел байлаган компаниялар тууралуу эмне белгилүү? Эмне үчүн ачык аукциондо кардар чыккан жок?

Дагы караңыз

Мэрия “Аккула” ат майданын эки ишканага түз сатууну сунуштады

Бишкек мэриясы чет элдик эки компания менен “Ак-Кула” ат майданынын жери боюнча сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп жатканын билдирип, шаардык кеңешке тиешелүү чечимди сурап кайрылган. Токтомду кабыл алуу социалдык, экономикалык, укуктук, гендердик, экологиялык жана коррупциялык терс кесепеттерге алып келбей турганы белгиленген.

Бишкек шаардык кеңешинин депутаты, Турак жай-коммуналдык чарба, отун-энергетика комплекси, транспорт, коммуникациялар жана экология боюнча туруктуу комиссиянын төрагасы Рысбай Аматов ат майдандын жерине байланыштуу соңку чечим шаардык кеңештин сентябрдагы отурумдарында кабыл алынарын билдирди. Депутат чечим кабыл алуунун жол-жобосун мындайча түшүндүрдү.

“Азыр бир ай коомдук талкууда турат. Бир айдан кийин сессияга кирип, анда талкууланат. Сессияга чейин туруктуу комиссиялар өзүнүн корутундуларын чыгаргандан кийин, атайын профилдик комиссия бар, коомдук талкуудан кийин бардык нерсени эске алып депутаттар корутунду чыгарса жана ал оң жактуу болсо, ошол корутундунун негизинде сессия болот. Сессияда ачык айтылып, бекитилсе, анан төрага кол койгон күндөн баштап күчүнө кирет”.

Мэриянын маалыматына ылайык, 2024-жылдын 8-июлу күнү ROX Group жана TNG Global Foundation компанияларынан “Ак-Кула” ат майданынын мүлк комплексин жалпы аянты 55,73 гектар жер тилкеси менен кошо сатып алуу сунушу келген.

Токтомдун долбоорунда жазылгандай, ат майдандын жери жана мүлк комплекси бир нече шарт менен сатылат. Инвестор-компаниялар алынган жерге турак-жайларды жана коммерциялык объекттерди куруудан тышкары, өз каражатынын эсебинен жалпы билим берүү, мектепке чейинки билим берүү мекемелерин, шаардык жолдорду жана сейил бакты куруп, аларды Бишкек шаарынын муниципалдык менчигине акысыз өткөрүп берүүгө милдеттенет.

Эгерде сатып алуучулар мэриянын шарттарына макул болсо, анда сатуу-сатып алуу келишими түзүлөрү жазылган токтомдо.

Сооданын акчалай наркы канчага турары жана салына турган инвестициянын көлөмү азырынча белгисиз.

"Шаардын жүгү оорлоп баратканда жаңы долбоорлорду кылдат пландоо зарыл"

Сайтындагы маалыматка карасак, ROX Group 2008-жылы АКШнын Аризона штатында түзүлгөн. Медиа, кыймылсыз мүлк жана ага байланыштуу кызматтарды көрсөтөт.

TNG Global Foundation эл аралык девелопердик компания. Баш кеңсеси Гибралтарда жайгашкан. Компания интернеттеги сайтында дүйнөнүн чар тарабында турак-жай, коммерциялык жана мейманкана тармактарында ири девелопердик долбоорлорду ишке ашырып келатканын жазган. Гибралтардын медиалары жазган маалыматтарга карасак, TNG Global Foundation 2021-жылы Истсайд аймагын өздөштүрүү укугу үчүн Гибралтар өкмөтүнө 90 фунт стерлинг төлөгөн. Мындан тышкары, курулуш долбоорлоруна 240 млн фунт инвестиция салууну макулдашкан.

Архитектор жана коомдук ишмер Ишенбай Кадырбеков Жер кодекси баштаган мыйзамдар боюнча мамлекеттин жери шаар куруу документтеринин негизинде берилерин айтат. Башкы план, деталдуу пландоо долбоору жана курулуш долбоору деген документтерди адистер кылдат эсептеп чыгышат. Ал эсептерде ошол жерге “турак-жай комплексин курса болобу, коммуникациялар жетиштүүбү, ооруканасы, мектеби, бала бакчасы, маданий, турмуш-тиричилик тейлөөсү камсыздалганбы же жаңысы курулабы деген суроолорго жооп даярдалат” дейт ардагер архитектор.

“Коммуникацияларга катуу жүк болуп жатат. Кичи райондор тыгыздашып, мурда жашап жаткан кишилерге суу жетпей калып жатат, канализациялык система иштебей калып жатат. Унааны коёр да жер болбой калып жатат. Балдардын ойной турган жери жок болуп калып жатат. Демек, бул өтө татаал маселе. Тилекке каршы, бүгүн мэрия мыйзамды уруп койгон жок, шаар куруу документтерин иштеткен жок. “Бул жерге курам, бул жерге уруксат берем” – болду. Адистер сыртта калды. Ушундай заман болуп жатат. Болуптур, атмайданга бир кичи район куруп койсун. Анан мен айткан маселелер кантип чечилет? Кайда барышат? Шаар куруу деген өтө татаал нерсе да. Эмне үчүн 4-5 жыл Башкы пландын үстүнөн иштешет? Ошондо мүрзө кайда болот, таштандылар, канализациялык система кайда барат, ошону көтөрө алабы-көтөрө албайбы, ошончо жүктү кайда жиберет? Мен айткандан башка да жүздөгөн-миңдеген суроолорго жооп бериш керек”.

Дагы караңыз

“Аккула” ат майданын сатуу боюнча экинчи аукцион 11-июлга белгиленди

"Атамекендик инвесторлордун ат майданды сатып албаганынын жөнү бар"

Термечиков көчөсүнүн №1 дарегинде жайгашкан “Аккула” ат майданынын жерин сатуу боюнча электрондук аукцион 15-апрелде жана 11-июнда эки жолу жарыяланып, арыз жоктугуна байланыштуу экөөндө тең өтпөй калган.

Мыйзамга ылайык, аукционго чыгарылган муниципалдык мүлк эки жолу сатылбай калса, анда аны жергиликтүү кеңештин чечими менен түз сатуу ыкмасы менен менчиктештирүүгө болот.

Жеке менчикке сатууга алгач чыгарып баштаганда көз карандысыз эксперттер ат майданды баалап, баштапкы баасын 8,7 млрд сом деп эсептеген, буга чейинки аукциондорго ушул суммага коюлган.

Экономикалык талдоочу Марат Мусуралиев аукционго катышууга жергиликтүү инвесторлордун чыгынбай жатышынын себебин бийликтин ишкерлерге жана жеке менчикке карата жасап жаткан калпыс иш-аракеттеринен көрөт.

“Балким, биздин Кыргызстандын ичинде акчалуу адамдар болсо деле, чыгаргандан коркушабы же сарсанаалары барбы. Анткени, далай эле чоң бизнестерди азыркы бийлик келгенден баштап “кустуризация” деген бир процесс болду го, дагы эле уланып жатат го дейм. Ошого каратабы... Балким, Кыргызстандын ичинде акча бардыр. Бирок, салгандан коркушат го деп ойлоп жатам. Анткени, далай эле курулуш компанияларына, дагы башка тармактарга ошондой басым сыяктуу нерселер болуп атты. Чет элде инвестициялык климат жөнүндө ар кандай индекстер бар. Ошол индекстерде акыркы жылдары Кыргызстан жакшы болуп баратат деп эч уккан жокмун. Балким, тескерисинче, начарлап баратат го деп ойлоп жатам”.

"Аккула" ат майданынын тарыхый таржымалы

Улуттук оюндардын түрлөрү боюнча мелдештер өтүп келаткан, үч миң орундуу “Аккула” ("Ак-Кула") ат майданы 1947-жылы курулган. Узак жылдар бою ал жер ат жарыштарынын, ар кандай көргөзмөлөрдүн жана көк бөрү өңдүү улуттук спорттун сүйүүчүлөрүнүн ордосу болуп келген. Ат оюндарыны өнүктүрүү үчүн анын алдында мектеп, ветеринардык дарылоо пунктун жана жатакана курулган.

1998-жылы Айыл жана суу чарба министрлиги ат майданын жеке компанияга сатып жиберген. Андан кийин көп жылдар бою жеке колдо пайдаланылып жүргөн. 2000-жылдардын башында республикалык маанидеги тарых жана маданият эстеликтеринин тизмесине киргизилген. Узак соттошуулардан кийин, 2018-жылы муниципалдык менчикке кайтарылган. Бирок, 2020-жылы ат майдандын имараты авариялык абалда деп таанылып, мындан улам колдонууга тыюу салынган. Ошол эле маалда, аянтында көк бөрү боюнча командалардын машыгуулары өтүп келет.

Мэриянын маалыматына ылайык, анын жалпы аянты 57,4 гектар, 1,6 гектары боюнча соттук териштирүүлөр жүргөн.

“Ак-Куланы” жаңыртуу маселеси буга чейин да бир нече жолу көтөрүлүп келген. Мурунку президент Сооронбай Жээнбеков 2019-жылы жаңы ат майдан куруу ниетин билдирип, атүгүл жаңы эскизин жасоого сынак дагы жарыяланган. Архитектор А.Абдраимов баштаган топтун долбоору сынактын жеңүүчүсү болуп табылган. Жеке компанияларга Бишкекте мамлекет менен чогуу ат майдан куруу сунушталган. Арийне, Жээнбеков бийликтен кеткенден кийин долбоор токтоп калган.

Президент Садыр Жапаров быйыл 21-мартта 20 миң орундуу жаңы ат майдандын курулушуна капсула салган. Ал Сокулук районунун аймагында – Бишкек-Ош жолунун боюнда курулат. Ал үчүн 215 гектар жер бөлүнгөн. Жапаров эски “Аккула” ат майданынын ордуна ипотекалык кабат үйлөрдү куруш керек экенин айткан.