Экономика

Кумтөр кени боюнча кезектеги сүйлөшүү 31-июлда Бишкекте болуп өттү.

Анда премьер-министр Мухаммедкалый Абылгазиев кенди иштеткен "Центерра Голд" компаниясынын президенти Скотт Перри жана директорлор кеңешинин айрым мүчөлөрү менен жолукту.

Жолугушуунун жыйынтыгы менен өкмөт тараткан маалыматта тараптар экологиялык төлөмдөрдү көтөрүү, аймактарды өнүктүрүү боюнча социалдык өнөктөштүк фондун түзүү талкууланганы айтылган.

Ошондой эле Кумтөр боюнча стратегиялык келишим жакын арада күчүнө кире турганы тууралуу сөз жүргөн.

Мындан улам Кумтөр боюнча стратегиялык келишимде эмне өзгөрдү, Кыргызстан үчүн экологиялык жана башка төлөмдөр канчага көбөйөт деген суроо кызыгуу туудурууда.

Дагы караңыз

«Центерра» Кумтөрдү чалгындагысы келет

Себеби, Кумтөр боюнча айлана-чөйрөнү коргоо жана инвестицияны өнүктүрүү деп аталган стратегиялык келишимге 2017-жылы Сапар Исаков премьер-министр болуп турган учурда кол коюлган.

Анда "Центерра Голд" Айлана-чөйрөнү коргоо фондун түзүүгө 50 миллион доллар бөлүп, жыл сайын төлөнчү экологиялык төлөмдү 310 миң доллардан 3 миллион долларга көтөрүүгө макул болгон. Буга жооп ирети кыргыз өкмөтү "Центерра Голдго" карата берген экологиялык доодон баш тартмак.

Бирок Сапар Исаковдун өкмөтүнө парламент ишеним көрсөтпөй отставкага кеткен соң жаңы өкмөт башчы Мухаммедкалый Абылгазиев аталган келишимди "өлкө кызыкчылыгына жооп бербейт" деп атап, жаңы сүйлөшүүлөрдү баштаган.

Ошондуктан, Абылгазиевдин өкмөтү Кумтөр боюнча эмне жыйынтыкка жетишет деген суроо актуалдуу болуп турган. Ошентип бир жылдан ашык жүргөн сүйлөшүү жакын арада жыйынтыкталып, стратегиялык келишим күчүнө кире турганы айтылууда.

Биринчи вице-премьер-министр Кубатбек Боронов жаңы келишимде бардык позициялар боюнча төлөмдөрдү көбөйтүү каралып жатканын билдирди:

​"Дээрлик бардык позициялар боюнча төлөмдөрдү көбөйтүп жатабыз. Анын ичинде экологиялык жана башка төлөмдөр да бар. Алар канчага көбөйөрүн азырынча айтуу туура эмес. Себеби, жаңы келишимге кол коюла элек. Бирок азыркы биздин варианттагы келишимде мурдагы жетишкендиктерге кошумча каражаттар каралып жатат".

Боронов кошумчалагандай, "Центерра Голд" менен аймактарды өнүктүрүү боюнча Социалдык өнөктөштүк фондун түзүү каралууда. Ал фонд аймактарда социалдык долбоорлорду каржылоо жаатында иш алып барууга тийиш.

Ал эми кыргыз тараптан мурдагыдай эле "Центеррага" карата экологиялык доодон баш тартуу милдети турабы же жокпу буга өкмөт өкүлдөрү жооп бере элек.

Вице-премьер-министр Боронов жаңы келишимге кол коюлардан мурда өкмөт коомчулук жана парламент менен кеңеше турганын билдирди.

Бирок "Чубактын кунундай чубалган" Кумтөр боюнча кезектеги келишимди даярдоо ачык жүргөн жок деп нааразы болгондор да бар.

Маселен, кендеги көйгөйдү изилдеген жарандык активист Нарис Калчаев өкмөт менен "Центерранын" сүйлөшүүсү жашыруун жүрдү деп эсептейт:

"Сүйлөшүү ачык жүрүшү керек эле. Тилекке каршы, кайсы бир себептен улам жабык өттү. Өкмөт эми эмне өзгөрө турганын толук айтпай жатат. Экинчиден, буга чейин Кумтөргө карата коюлган экологиялык доо боюнча так маалымат жок. Мындан сырткары кендин иштөө шартында эмне өзгөрө турганын да жашырып жатышат. Кумтөргө келишимден сырткары 16 миң 300 гектар жер иштетүүгө берилип жатат деп айтылууда. Бул боюнча да расмий маалымат жок".

Нарис Калчаев келишим күчүнө кире электе өкмөт дал ушул суроого жооп бериши керектегин кошумчалады.

Жогорку Кеңештин депутаты Алмамбет Шыкмаматов жаңы келишимге кол коердон мурда жакшылып талдап чыгуу керек экенин билдирүүдө.

​"Кумтөр ар дайым келишим түзөрдө элди ынандыруу үчүн бир нерсени айтып келет. Ал кандай сөздөр? Кыргызстандын пайдасына шарт оңолуп жатат, көбүрөөк каражат бөлүнөт деген эле убадаларды кайталайт. Азыр деле ошол эски пластинка ойнотулуп жаткандай. Болбосо элестүү айтканда, 10 кап түшүм алсак, анын жети кабын компания алып жатпайбы. Биз улам чырылдап үлүштү көбөйт дейбиз, алар аз-аздан каражат бөлүп, алдайт".

Ал ортодо Кумтөр кенин иштеткен канадалык «Центерра Голд» компаниясы кендеги чалгындоо ишине быйыл көбүрөөк каражат бөлгөнү белгилүү болду.

Адистер бул кендеги ишти узартуу аракети экенин белгилешүүдө. Эске сала кетсек, кыргыз өкмөтү буга чейин Кумтөр кени 2026-жылы жабыларын жарыялаган.​

Кумтөрдүн чоо-жайы..

Кумтөр Кыргызстандагы эң ири алтын кени. Жер казынасынын өлчөмү боюнча мамлекеттик комиссиянын маалыматына ылайык, Кумтөр өткөн кылымдын 70-жылдарынан баштап чалгындалып, өндүрүш 1996-жылы башталган.

Комиссиянын маалыматына караганда, Кумтөрдө 396 тонна алтын бар деп эсептелген. 2013-жылга чейин 304 тонна алтын иштетилген.

"Кумтөр Голд Компани" ишканасынын расмий сайтындагы маалыматтарга караганда андан бери жыл сайын орто эсеп менен 17 тоннадан алтын казылып алынган.

Дагы караңыз

«Центеррадагы» сыйлуу орундар

Натыйжада азыркы күнгө чейин болжол менен 390 тоннадан ашык алтын өндүрүлгөн. Мындан сырткары, кендин аймагындагы Сары-Төр участогунда 90 тоннадан ашык алтын бары айтылган.

Кенди канадалык “Центерра Голд” компаниясы иштетет.

2009-жылы түзүлгөн келишимге ылайык, компаниядагы Кыргызстандын үлүшү 33 пайызды түзгөн. Бирок былтыр "Центерра Голд" компаниясындагы Кыргызстандын үлүшү азайган. Буга канадалык компаниянын Түндүк Америкадагы жаңы кенди сатып алганы себеп болгон. Жаңы операциядан кийин Кыргызстандын "Центеррадагы" үлүшү 32 пайыздан 26,6 пайызга чейин төмөндөгөн.

Көп убакыттан бери "Кумтөр боюнча 2009-жылы бекитилген келишимде Кыргызстандын кызыкчылыгы сакталбай калган" деген нааразы пикирлер айтылып жүрөт.

Мындай жүйө менен 2010-жылдагы апрель окуяларынан кийин алгач парламенттик, кийин мамлекеттик комиссия түзүлгөн. Бул комиссиялар "учурдагы келишимдер өлкөнүн кызыкчылыгына толук жооп бербейт" деген тыянакка келип, келишимди кайрадан карап чыгуу жөнүндө сунуш киргизген. Ошондой эле кендеги экологиялык маселелер курчуп баратканы айтылган.

Андан бери өкмөт "Центерра Голд" компаниясы менен бир нече жолу сүйлөшүү жүргүзүп, абалды жөнгө салуунун бир нече ыкмасы айтылган. Алардын арасында үлүшү 50/50 пайыздык биргелешкен ишкана түзүү, "Центерра Голддун" директор кеңешиндеги мүчөлөрдү алмаштыруу менен Кыргызстандын кызыкчылыгын коргоо демилгеси көтөрүлгөн. Бирок бул сунуш ишке ашпай, учурда 2009-жылдагы келишим иштеп жатат.

“Кумтөр” - Кыргызстандагы эң ири ишкана. Ал өлкөнүн ички дүң өңүмүнүн 10 пайызга жакынын жана өнөр жайынын 20 пайыздан ашуун бөлүгүн түзөт.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.

Бул тууралуу мамлекет башчысы Сооронбай Жээнбеков Бишкекте өткөн Чет өлкөдөгү мекендештер менен байланыш боюнча кеңештин алгачкы жыйынында сүйлөп жатып билдирди.

Өкмөт өкүлдөрү жана чет мамлекеттерден келген кыргызстандыктар катышкан иш-чара 2-августта Бишкектеги Ала-Арча мамлекеттик резиденциясында өттү. Ага президент өзү төрагалык кылды.

"Акыркы он жылда Кыргыз Республикасына эмгек мигранттары жана мекендештер тарабынан 19 миллиард АКШ долларынан ашык каражат жөнөтүлгөн. Салыштыра кетсем, ошол эле он жылдык мезгилде жалпы өлкөбүздүн экспортунун көлөмү 18 миллиард АКШ долларын түзгөн. Ал эми өлкөбүзгө келип түшкөн түз чет элдик инвестициялардын көлөмү болгону 8,3 миллиард АКШ долларын түздү. Башкача айтканда, сыртта эмгектенип жүргөн мекендештерибиздин кошкон салымы биздин экспорт жана түз инвестициялар тармагынан да жогору. Ар бир мигранттын акчалай которуулары курулуш, финансы, тигүү өндүрүшү, транспорт, байланыш, соода жана кызмат көрсөтүүлөр, айыл чарбасы жана башка тармактардын өнүгүшүнө импульс болууда", - деди Жээнбеков.

Чет жактагы кыргызстандыктарга колдоо көрсөтүү үч негизги багытта жүрөт. Бул тууралуу мамлекет башчысы Сооронбай Жээнбеков 2-августта Бишкекте өткөн Чет өлкөдөгү мекендештер менен байланыш боюнча кеңештин биринчи жыйында сүйлөп жатып билдирди.

​Кыргыз бийлиги өлкө сыртындагы мекендештер менен байланышты жандантып, мамлекетти өнүктүрүүнү көздөй турганы талкуунун өзөгүн түздү.

Бирок экономика жаатындагы эксперттер көтөрүп келаткан маселе - мигранттардын акчасы той-ашка жана башка ыксыз чыгымдарга көп сарпталып жатканы жөнүндө дээрлик сөз болбоду.

Жыйынга катышкандардын көбү виза алууну жеңилдетүү, консулдук ачуу, маданий-иш-чараларды уюштуруу өңдүү көйгөйлөрдү гана көтөрүп, мамлекеттен аны чечүүнү суранышты.

Екатеринбургда көп жылдан бери медицина тармагында иштеп жүргөн Гүлжан Долонбаева талкууда миграциядагы карапайым калктын маселесине азыраак көңүл бурулганын белгилеп, аялдар жана балдар темасына токтолду:

"Бүгүн айтылган маселелердин баары эле бизнеске тиешелүү болуп, миграциядагы энелер менен балдардын орду аныкталбай калгандай. Саламаттык сактоо министрлигинин маалыматына таянсак, Кыргызстандагы энелердин өлүмүнүн 12 пайызын мигрант келиндер түзөт экен. Бул маселе бизди ойлондурат".

Дагы караңыз

"Миграция биздин балалыкты томсортту..."

​Жогорку Кеңештин вице-спикери Аида Касымалиева миграциядагы аялдар жана балдар темасы орчундуу экенине кошулуп, парламент бул маселеде мыйзамдарды даярдап жатканын билдирди.

АКШнын Огайо штатында жашап жүргөн Бакай Оморов сөздөн ишке өтүүнү сунуш кылды:

​"Бул маселелерди талкуулай берсек, бүтпөйт. Аны чечүү үчүн мамлекетке салым кошуу керек. Биз ошону эске алып, билим берүү тармагына АКШдан жардам кылалы дедик. Мисалы, IT тармагын өнүктүрүү үчүн бул жактагы мугалимдерди Америкага алып барып, тажрыйба топтоп келишине көмөктөшүүгө даярбыз".

Британия, Малайзия, Австриядан келген мекендештер чет жактагы кыргызстандыктарды өлкөгө кайра алып келүүгө өкмөт кызыкдар болушу керектигин билдирип, сыртта окуган улан-кыздарды өз мамлекетинде иш менен камсыздап берүүнү өтүнүштү.

Буга чейин журтташтардын башын бириктирип, алар менен ымаланы жандантуу, мигранттарга колдоо көрсөтүүнү көздөгөн ушул өңдүү жыйындар төрт жолу өткөн. Чет өлкөдөгү мекендештер менен байланыштар боюнча кеңеш түзүү демилгеси 2018-жылдагы “Мекендештер” форумунда сунушталган. Курамына Кыргызстанда жана чет жакта түрдүү багытта иштеген 42 адам кирген.

Сырткы миграциядагы кыргызстандыктардын саны миллиондон ашат. Алардын басымдуу бөлүгү Орусияда. Кыргызстандын Орусиядагы элчиси Аликбек Жекшенкуловдун билдиришинче, ушул тапта бул өлкөдөгү кыргызстандыктардын жалпы саны 1 миллион 200 миң экенин, анын 500 миңи орус жарандыгын алган.

Орусияда мигранттардын укугунун тез-тез бузулуп, мыйзамдардагы айрым чектөөлөр түйшүк жаратып жатканы айтылып жүрөт. Президент Жээнбеков Орусиядагы кыргыз мигранттарынын абалы бир топ жакшырды деп эсептейт. Бул үчүн Бишкектеги жыйында ал Орусиянын президентине рахмат айтып, эки өлкө ортосунда ишенимдүү саясий диалог бар экенин белгиледи.

Түркия, АКШ, Европа, Түштүк Корея жана башка мамлекеттерде да миңдеген кыргызстандыктан окуп, иштешет. Айрымдары биротоло ошол жакты байырлап калышкан.

Кыргызстан эгемендик алган отуз жылга чукул убакыттан бери өлкөдөгү жумушсуздуктан улам эмгекке жарамдуу жарандардын сырткы миграцияга агылуусу негизги көйгөй бойдон кала берүүдө.

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.