Экономика

Өкмөттүн жыйынында Экономикалык өнүгүү, соода жана өндүрүш министри Амангелди Муралиев жарым жыл аралыгында мамлекеттин социалдык-экономикалык өнүгүүсү боюнча толук маалымат берди. Анын айтымында, үстүбүздөгү жылдагы чоң саясий окуялардын шартында өкмөт тарабынан коопсуздукту жана туруктуулукту камсыз кылуунун негизинде ички дүң продукт 2,4 пайызга өскөн. Соода жана тейлөө кызматындагы өсүш 111 пайызды түзгөн. Сырткы товар жүгүртүүдөн 671 млн доллар киреше түшкөн. Салык төлөмдөрү өткөн жылга салыштырмалуу 17,3 пайызга көп чогултулган.

Муралиев ар кандай себептер менен бири-бирин кайталап текшерүү ишкана-мекемелердин ишине жолтоо болуп жатканына токтолду.

- Салык кызматынын жана укук коргоо органдарынын бири-бирин кайталап текшерүүсү ишке тоскоол болууда.

Ал ошондой эле маркетинг иштери начар жүргүзүлүп жатканын, экспорттоочу ишканалар чек ара аркылуу товар ташып өткөрүүдө ар кандай кыйынчылыктарга дуушар болуп жатканын билдирди.

- Негизинен алар чек арадан товар ташып өтүүдөгү кыйынчылыктарды айтып даттанышууда. Мисалы, экспорттоочу ишкананын кызматкерлери кошумча нарк салыгында бюрократташтырылган системага айланганын, айрым төлөмдөрдү бир айлап бүтүрө алышпай убара болушкандарын айтышууда.

Жыйында Бажы кызматынын иштерин көзөмөлгө алуу, коррупцияны жоюу маселелери да каралды. Ошондой эле жакырчылык 9,5 пайызга жеткени, өткөн жылга салыштырмалуу 0,7 пайызга көбөйгөнү айтылды.

Вице-премьер-министрдин милдетин аткаруучу Феликс Кулов жыйында буларга токтолду:

- Жыйынтыгында экономикалык көрсөткүчтөр начарлоодо. Биз ыңкылап жаңы түзүлүшкө алып келиш керек деп айтканыбыз менен эл аны сезбей жатат. Салык кодексин оңдоо керек, Ички иштер министрлигинин, Коопсуздук кызматынын экономикалык маселелерди текшерүүгө байланыштуу айрым функциаларын алып салуу керек. Бирок бул коррупцияны тез аранын ичинде жоюп жиберүү дегендикке жатпайт.

Феликс Кулов жыйында өкмөттүн курамына экономиканы өнүктүрүү багытында бардык мүмкүнчүлүктөрдү пайдаланып, иш-аракеттерди уюшкандыкта жүргүзүү талабын койду. Ошондой эле жыйында күз-кыш мезгилине карата даярдыктын жүрүшүнө байланыштуу облустардын губернаторлору маалымат беришип, айрыкча энергетика маселесине көңүл буруу сунушталды.

Вице-премьер-министрдин милдетин аткаруучу Данияр Үсөнов быйылкы жылдын бюджетине кошумча 5 миллиард сом түшүрүп, кийинки жыл бюджетин кескин көбөйтүү, жакынкы аралыкта анын киреше бөлүгүн эки эсеге көтөрүү мүмкүндүгү бардыгын жарыя кылып келатат. Антишке негиз берчү ички экономикалык шарт-жагдайлар катары Д.Үсөнов мына бул факторлорду көрсөтөт:

- Бул энергетика тармагы жана алтын, тоокен өндүрүшү. Бул мамлекеттин тармагында турган позиция. Экинчиден, бул айыл чарба. Бизде элдин 70% айылда жашайт. Өзгөчө бул айыл жеринде жашаган кыргыздар. Кыргыз өкмөтү аларды ойлобосо кимди ойлойт? Үчүнчүдөн, кийим тигүү, жеңил өнөр жай тармагы. Ушул үч тармак эң көп жумуш орундарын түзүүчү тармак. Бүгүн биз жумуш орундарын түзүп, ишканаларды жүргүзүп иштеп калсак, Кудай буюрса, бир-эки жылда бутубузга туруп калабыз.

Өкмөттүн алдыдагы үч жылга эсептелген болжолу боюнча бюджеттин жалпы кирешеси гранттарды кошо эсептегенде эмдиги жылы 22 миллиард сомду түзмөкчү. Бул ички дүң продуктка карата 20,2% көрсөткүч. 2008-жылы бюджеттин кирешеси 28 миллиард сомго жетип, салыктардан казынага түшчү акчалар арбыйт. Бирок да Каржы министрлиги этият эсепке салып аткан көрсөткүчтөр жакын арада бюджеттин киреше бөлүгүнүн эки эсе көбөйүшүнөн эч кандай шек-шоорат билдирбейт.

«Ысыккөл» инвестициялык банкынын президенти Болот Байкожоевдин айтымында, негизи бюджетти эки эсе көтөрүү идеясы ишке ашырылчу эле милдет. Ал үчүн тейлөө тармагынан түшчү салыктарды чогултууну жолго коюп, «көмүскө экономиканы» коңулдан чыгаруу абзел. Азыркы шартта алдагыдай батыл кадам жасала элек. Тескерисинче элдик ыңкылаптан үч айдан бери ары-бери чайпалып аткан коом турмушу качан жайына келерин күтүп, көпчүлүк ишкерлердин колу сууп турган кези, дейт Болот Байкожоев.

- Бүгүнкү күндө ушул бийликке ишенчилик барбы же жокпу? Азыр баары тең эле күтүп жатат. Бийлик сөз эмес, өзү иш менен көрсөтүп, эртең шарт түзүп берсе, анда жылыш болот.

Быйыл, өкмөттүн болжолу боюнча, бюджеттин киреше бөлүгүнө түшчү аркыл булактардан чогулчу каржы 20 миллиард сомго аз жете бербеген акчаны түзөт. Салыктан түшчү акча 15,5 миллиард сомго жетиши керек. Болжолдонгон үч жыл ичинде бул сан дагы 2 миллиард сомго көбөйүшү ыктымал.

Өкмөт экономикалык өнүгүүнүн орточо ырааты жыл сайын 6% бираз жете бербеген көрсөткүчтү түзөрүн белгилеп, инфляция 4% деңгээлден ары көтөрүлбөй, Париж клубу карыздарды төлөөнү кийинкиге жылдырса тилеги менен отурат.

Буга кошумча улуттук акчанын долларга карата катышы кийинки эки жылдагыдай туруктуу сакталып турса ички дүң продуктунун жылдык өсүшү 6% азыраак жетпей жүрүшү мүмкүн.

Антип өкмөттүн эмдиги жыл бюджетине өнөржай өнүгүшү, айыл чарбасындагы өсүш, тейлөө тармагындагы көрсөткүч, курулуштун жанданышын алдыга чыгарып, мына ушул тармактарга өзгөчө үмүт артып отуруштун себеп-жөнү мындай. Эмдиги жылы «Сол жээк Талдыбулак» менен «Жерүй» алтын кендери ишке кириши керек. Дагы бир үмүт байлаган болжол, өкмөт бул ирет «көмүскө экономиканы» коңулдан чыгарууга астейдил киришкени турат.

Көбүнесе саясий ураан-чакырыктардын улак тартышында кыйла убактысын өткөрүп ийген Кыргызстандын экономикалык кескин секирик жасашына азырынча ишенген адам аз, ишенбегендер арбын. Өкмөттүн алдыдагы сыноосу бул жерде эмес Парижде турат. Карыз акча берген өлкөлөрдүн Париж клубу бүтпөгөн доонун маселесин дагы талкуулайт.