Экономика

Вице-премьер-министрдин милдетин аткаруучу Данияр Үсөнов быйылкы жылдын бюджетине кошумча 5 миллиард сом түшүрүп, кийинки жыл бюджетин кескин көбөйтүү, жакынкы аралыкта анын киреше бөлүгүн эки эсеге көтөрүү мүмкүндүгү бардыгын жарыя кылып келатат. Антишке негиз берчү ички экономикалык шарт-жагдайлар катары Д.Үсөнов мына бул факторлорду көрсөтөт:

- Бул энергетика тармагы жана алтын, тоокен өндүрүшү. Бул мамлекеттин тармагында турган позиция. Экинчиден, бул айыл чарба. Бизде элдин 70% айылда жашайт. Өзгөчө бул айыл жеринде жашаган кыргыздар. Кыргыз өкмөтү аларды ойлобосо кимди ойлойт? Үчүнчүдөн, кийим тигүү, жеңил өнөр жай тармагы. Ушул үч тармак эң көп жумуш орундарын түзүүчү тармак. Бүгүн биз жумуш орундарын түзүп, ишканаларды жүргүзүп иштеп калсак, Кудай буюрса, бир-эки жылда бутубузга туруп калабыз.

Өкмөттүн алдыдагы үч жылга эсептелген болжолу боюнча бюджеттин жалпы кирешеси гранттарды кошо эсептегенде эмдиги жылы 22 миллиард сомду түзмөкчү. Бул ички дүң продуктка карата 20,2% көрсөткүч. 2008-жылы бюджеттин кирешеси 28 миллиард сомго жетип, салыктардан казынага түшчү акчалар арбыйт. Бирок да Каржы министрлиги этият эсепке салып аткан көрсөткүчтөр жакын арада бюджеттин киреше бөлүгүнүн эки эсе көбөйүшүнөн эч кандай шек-шоорат билдирбейт.

«Ысыккөл» инвестициялык банкынын президенти Болот Байкожоевдин айтымында, негизи бюджетти эки эсе көтөрүү идеясы ишке ашырылчу эле милдет. Ал үчүн тейлөө тармагынан түшчү салыктарды чогултууну жолго коюп, «көмүскө экономиканы» коңулдан чыгаруу абзел. Азыркы шартта алдагыдай батыл кадам жасала элек. Тескерисинче элдик ыңкылаптан үч айдан бери ары-бери чайпалып аткан коом турмушу качан жайына келерин күтүп, көпчүлүк ишкерлердин колу сууп турган кези, дейт Болот Байкожоев.

- Бүгүнкү күндө ушул бийликке ишенчилик барбы же жокпу? Азыр баары тең эле күтүп жатат. Бийлик сөз эмес, өзү иш менен көрсөтүп, эртең шарт түзүп берсе, анда жылыш болот.

Быйыл, өкмөттүн болжолу боюнча, бюджеттин киреше бөлүгүнө түшчү аркыл булактардан чогулчу каржы 20 миллиард сомго аз жете бербеген акчаны түзөт. Салыктан түшчү акча 15,5 миллиард сомго жетиши керек. Болжолдонгон үч жыл ичинде бул сан дагы 2 миллиард сомго көбөйүшү ыктымал.

Өкмөт экономикалык өнүгүүнүн орточо ырааты жыл сайын 6% бираз жете бербеген көрсөткүчтү түзөрүн белгилеп, инфляция 4% деңгээлден ары көтөрүлбөй, Париж клубу карыздарды төлөөнү кийинкиге жылдырса тилеги менен отурат.

Буга кошумча улуттук акчанын долларга карата катышы кийинки эки жылдагыдай туруктуу сакталып турса ички дүң продуктунун жылдык өсүшү 6% азыраак жетпей жүрүшү мүмкүн.

Антип өкмөттүн эмдиги жыл бюджетине өнөржай өнүгүшү, айыл чарбасындагы өсүш, тейлөө тармагындагы көрсөткүч, курулуштун жанданышын алдыга чыгарып, мына ушул тармактарга өзгөчө үмүт артып отуруштун себеп-жөнү мындай. Эмдиги жылы «Сол жээк Талдыбулак» менен «Жерүй» алтын кендери ишке кириши керек. Дагы бир үмүт байлаган болжол, өкмөт бул ирет «көмүскө экономиканы» коңулдан чыгарууга астейдил киришкени турат.

Көбүнесе саясий ураан-чакырыктардын улак тартышында кыйла убактысын өткөрүп ийген Кыргызстандын экономикалык кескин секирик жасашына азырынча ишенген адам аз, ишенбегендер арбын. Өкмөттүн алдыдагы сыноосу бул жерде эмес Парижде турат. Карыз акча берген өлкөлөрдүн Париж клубу бүтпөгөн доонун маселесин дагы талкуулайт.

Быйылкы жылдын апрель айында бир кап цементтин баасы 100 сомдун тегереги болсо, учурда 160 сомду чапчып барууда. Биз Бишкектин чет жакасындагы жаңы конуштардын биринде орун алган цемент сатуучу жайга барганыбызда баанын кымбаттыгына нааразы болушкан ал жердеги алуучулар мындай пикирлерин билдиришти:

- Жамбы Матазимова, жакында сыналгыдан цементтин бир тоннасы 1450 сом, шифердин даанасы 84сом болот дегенин көрүп кубанганбыз. Бирок баягы эле баа, үч тонна цемент алдым, 10000 сом ошого эле кетти.

- Мен КадамбекЭсенбек уулу,там салайын деп жаңыдан фундамент куюп баштагам,чөнтөгү жука кишиге бир мүшөк цементти 150-160тан алуу кыйын экен.

- Атым Айнура. Былтыр цементтин кабын 130дан алганбыз. Азыр щаардын ичинде 180 сом деп жатышат.Өзгөрүү эмес андан да жаман болуп жатат.

Канттагы Цемент-шифер комбинатынан аталган продукцияны сатып алып, кайра Бишкекке алып келип саткан, ортомчу Нурлан аттуу жигит баанын кымбатташын мындайча түшүндүрдү:

- Цементтин баасы комбинатта көтөрүлгөн жок, менимче тоннасы 1680 сомдон болуш керек. Биз ал баа менен алалбайбыз, алсак 80 сомдун тегерегинде сатмакбыз, азыр биз 160 сомдон сатуудабыз, себеби «Цемент-Трейдинг», «Каракол» жана башка фирмалар ортомчулук кылып бизге 2680 сомдон сатышууда. Биз заводдун өзүнөн алалбай жатабыз. Мурун завод баасы менен саткан атайын дүкөн бар эле, ошол кайра ачылса баа арзандамак .

Бул маселе тууралуу Жогорку Кеңештин депутаты Темир Сариев төмөкүдөй пикирде:

- Себеби бирөө эле, кайра бирөөлөр отурду да, өздөрүнүн кызыкчылыгын ойлоп.

Ал эми экономиканы өнүктүрүү, өнөр жай жана соода министрлигине караштуу монополияга каршы саясат боюнча департаментинин директору Акыл Айтбаев цементтин арзандап, кайра кымбатташы тууралуу сурообузга мындайча жооп узатты:

- Ыңкылаптан кийин баанын тушкүп кеткен себебин мен так айталбайм, менимче «Соода үйү» деген бар эле, ошол иштебей, ошондуктан тушсө керек. Азыр эми ошол адамдар башка жол таап атышат окшойт,.Азырынча айта албайм. Силер атйкан ортомчу фирмалар азыр жок ,мурда бар болчу. Ал эми цементтин баасын түшүрүү максатында комбинат менен сүйлөшүп жатабыз. Буйруса, ушул жуманын аягында Бишкектин эки жеринде фирмалык дүкөндөр ачылат. Ар бир областка атайын соода борборлорун ачып жатабыз. Канчалык тез элге жеткирип, сата баштасак, ошол күндөн тартып, баалар түшө башташ керек.

Цементтин 1 тоннасы буга чейин 1620 сом болсо, монополияга каршы саясат боюнча департамент 4-июлдан тарта 1452 сомго түшүргөн. Бирок комбинатта баа арзандаганы менен, жер-жерлерде баа өз алдынча кайра эле көтөрүлүүдө.