Экономика

Быйылкы жылдын апрель айында бир кап цементтин баасы 100 сомдун тегереги болсо, учурда 160 сомду чапчып барууда. Биз Бишкектин чет жакасындагы жаңы конуштардын биринде орун алган цемент сатуучу жайга барганыбызда баанын кымбаттыгына нааразы болушкан ал жердеги алуучулар мындай пикирлерин билдиришти:

- Жамбы Матазимова, жакында сыналгыдан цементтин бир тоннасы 1450 сом, шифердин даанасы 84сом болот дегенин көрүп кубанганбыз. Бирок баягы эле баа, үч тонна цемент алдым, 10000 сом ошого эле кетти.

- Мен КадамбекЭсенбек уулу,там салайын деп жаңыдан фундамент куюп баштагам,чөнтөгү жука кишиге бир мүшөк цементти 150-160тан алуу кыйын экен.

- Атым Айнура. Былтыр цементтин кабын 130дан алганбыз. Азыр щаардын ичинде 180 сом деп жатышат.Өзгөрүү эмес андан да жаман болуп жатат.

Канттагы Цемент-шифер комбинатынан аталган продукцияны сатып алып, кайра Бишкекке алып келип саткан, ортомчу Нурлан аттуу жигит баанын кымбатташын мындайча түшүндүрдү:

- Цементтин баасы комбинатта көтөрүлгөн жок, менимче тоннасы 1680 сомдон болуш керек. Биз ал баа менен алалбайбыз, алсак 80 сомдун тегерегинде сатмакбыз, азыр биз 160 сомдон сатуудабыз, себеби «Цемент-Трейдинг», «Каракол» жана башка фирмалар ортомчулук кылып бизге 2680 сомдон сатышууда. Биз заводдун өзүнөн алалбай жатабыз. Мурун завод баасы менен саткан атайын дүкөн бар эле, ошол кайра ачылса баа арзандамак .

Бул маселе тууралуу Жогорку Кеңештин депутаты Темир Сариев төмөкүдөй пикирде:

- Себеби бирөө эле, кайра бирөөлөр отурду да, өздөрүнүн кызыкчылыгын ойлоп.

Ал эми экономиканы өнүктүрүү, өнөр жай жана соода министрлигине караштуу монополияга каршы саясат боюнча департаментинин директору Акыл Айтбаев цементтин арзандап, кайра кымбатташы тууралуу сурообузга мындайча жооп узатты:

- Ыңкылаптан кийин баанын тушкүп кеткен себебин мен так айталбайм, менимче «Соода үйү» деген бар эле, ошол иштебей, ошондуктан тушсө керек. Азыр эми ошол адамдар башка жол таап атышат окшойт,.Азырынча айта албайм. Силер атйкан ортомчу фирмалар азыр жок ,мурда бар болчу. Ал эми цементтин баасын түшүрүү максатында комбинат менен сүйлөшүп жатабыз. Буйруса, ушул жуманын аягында Бишкектин эки жеринде фирмалык дүкөндөр ачылат. Ар бир областка атайын соода борборлорун ачып жатабыз. Канчалык тез элге жеткирип, сата баштасак, ошол күндөн тартып, баалар түшө башташ керек.

Цементтин 1 тоннасы буга чейин 1620 сом болсо, монополияга каршы саясат боюнча департамент 4-июлдан тарта 1452 сомго түшүргөн. Бирок комбинатта баа арзандаганы менен, жер-жерлерде баа өз алдынча кайра эле көтөрүлүүдө.

Кыргызстандын акча-кредит саясаты кандай жүрүүдө, улуттук сомдун туруктуулугу эмнелердин эсебинен сакталууда, тышкы карыздарды төлөөнүн шарттары, калктын акчасы менен иштешкен 20 коммерциялык банктардын үстүнөн туруктуу көзөмөл жүргүзүлүп турабы? Бишкекте ишин баштаган семинарда талкууланчу маселелердин негизгилери мына ушул суроолор болду.

Кийинки кездери маалымдоо каражаттарында Улуттук банктын төрагасы Улан Сарбановдун Баткен коогалаңынын изи сууй электе өкмөттүн эсебинде турган акчаны АКШ долларына которуп, 420 миң долларды мурдагы президенттин колуна тапшырганы аркыл божомол-жоромолдорду жаратууда.

Улуттук банктын башкармалыгынын мүчөсү Айгүл Алдашева бул иште Улуттук банк төрагасынын эч кандай күнөөсү жок. Себеп дегенде, Улуттук банк өкмөттүн эсебинде турган акчаны которуп берүүгө милдеттүү дейт.

- Акчаны алмаштырып берүү - Улуттук банктын аткара турган милдеттеринин бири. Бул ар бир өлкөдө болчу иш. Биз аны сөзсүз аткарабыз.

Айгүл Алдашеванын ырасташынча, Улуттук банк 24-мартка чейин кандай иштесе, андан кийин деле ошондой эле ыраатта милдетин аткарып келатат. Элдик ыңкылап алдында Борбордук банктын Жалалабад шаарындагы бөлүмүнөн ири суммадагы акча уурдалган.

- Биринчиден, азыр тергөө ишин Башкы прокуратура өзү жүргүзүп жатат. Тергөө өз нугу менен жүрүүдө. Албетте, биз ага колдон келген көмөгүбүздү берүүдөбүз. Тергөө бүткөнчө бир нерсе деп айта албайбыз. Бул мыйзам коргоо органдарынын иши,- дейт Айгүл Алдашева.

Кыргызстандын акча-кредит саясатына Улуттук банк жоопкер. Анын негизги милдеттеринин бири инфляцияны – акчанын куну качышына жол бербештин аракетин көрүү, деп билдирди Улуттук банктын эксперти Лариса Цыплакова.

- Инфляциянын көкөлөп кетиши бул ириде кедей-кембагалдарга оорчулук алып келчү опсуз салык. Андан байлар зыян деле тартышпайт. Кысталыш кырдаалдан да байлар пайда табууга көнүшкөн. Инфляция күчөп атканда товарлар арбын өндүрүлүшү мүмкүн, бирок да чакталуу акчанын көзүн караган калктын аны сатып алууга даремети келбей калат.

Жыйын катышуучуларынын өзгөчө кызыгуусун жараткан маселе Кыргызстандын тышкы карызы болду. 2 миллиард доллардан алдагачан ашып кеткен өлкөнүн тышкы-ички карыздары үстөгүнө кошулуп, арбыгандан-арбып барат. Быйыл март айында Париж клубуна мүчө өлкөлөр Кыргызстандын төлөп берүү убагы келген тыш карызын кайтарууну кийинкиге жылдырып, 124 миллион долларын кечип ийишке макул болгон.

Бирок да ыңкылаптын саясий сүрдымагы менен жашап аткан Кыргызстандын экономикалык жагдайы өткөн жылга салыштырмалуу анчалык дурус эмес. Улуттук банктын тышкы карыздар, валюта башкармалыгынын жооптуу кызматкери Раушан Сейткасымованын ырасташынча, эгемендиктин алгачкы жылдарында өкмөттүк мекемелер өзү билип эле тыштан карыз алууга өтүшкөн. Антишке мыйзам да жол берчү.

- Каржы министрлиги же башка бир министрликпи, кош тараптуу сүйлөшүү жүргүзүп, кредит алышка кызыкдар болчу. Аны тескеген, ыраатка салган механизм жок болчу. Бул иште күнөөлүүнү табыш кыйын.

Кайсы бир тармак жетекчисинин билип-билбей, өлкөгө тийчү салакасын терең ойлонбой жасаган аракетинин натыйжасын ушу тапта Кыргызстан жонтериси менен сезип, алган карызды кантип кайтаруунун амалын издеп отурган чагы.