Жекшембиде, июндун 27синде, Монголияда парламенттик шайлоо өткөрүлдү. Анын алдын-ала айтылган жыйынтыгына караганда, бийликтеги Монголия Элдик Революциячыл партиясы өздөрүнө оппозиция болгон демократтар менен тең чыгып, ар бири парламенттеги 76 орундун 36сын ээлеп калышты. Эми калган төрт орунду ээлеген көз каранды эмес депутаттар ким жакка оосо, ошол жак өкмөт куруп калмакчы. Жалпысынан, бул шайлоо Монголияда демократиялык система бир кыйла калыптанып калганын айгинеледи.
Жети жылдык узак сапарын андан ары улантып, «Кассини» аттуу кеме Сатурн планетасынын орбитасын көздөй сүңгүп келүүдө. АКШнын бул аралыктан башкарылчу кемеси эми алдыдагы төрт жыл ичинде алкактарга оронгон сырдуу планетаны жана анын жандоочуларын иликтейт. Кемедеги жабдууларды жасоого британдык жана башка европалык окумуштуулардын да салымы чоң.
Түркмөнстандын президенти Сапармурат Ниязов менен мамлекет башчынын жеке керт башына сыйынуучулук жагынан азыркы күндөгү анча-мынча гана диктатор атаандаша алат дешет. Ал жазган «Рух-наама» окуу жайларда милдеттүү окутулат. Анын эстеликтери жана сүрөттөрү коомдук жайлардын дээрлик баарында коюлган. Бирок дүйшөмбүдө президент Ниязов өкмөттү өзүн мактабоого, керт башына сыйынуу аракеттерин токтотууга чакырды. Деги, ал чындап айтып жатабы, же оюнда башка бир нерсе барбы? Ал эми Эл аралык Хелсинки Федерациясы уюму шейшембиде Европа кеңешине тапшырган жылдык баяндамасында Түркмөнстандагы адам укуктарынын абалына олуттуу тынчсыздануусун билдирди.
Жекшембиде, июндун 27синде, Монголияда парламенттик шайлоо өткөрүлмөкчү. Бийликтеги партия – мурдагы коммунисттер. Бирок алар азыркы тапта Батыш Европада таасирдүү күчтөрдөн болгон социалисттердин платформасына өткөн. Монголия жакыр өлкө болгону менен, демократиялык реформалар жаатында Боробордук Азиядагы пост-коммунисттик өлкөлөрдү өз чаңына калтырды. Алдыдагы шайлоо Монголиянын жаңы саясий системасы үчүн кезектеги сыноо болуп калмакчы.
Индиянын жаңы шайланган өкмөтүнүн тышкы иштер министри бүгүн (дүйшөмбүдө) алгачкы жолу өзүнүн пакистандык кесиптеши менен жолугушуп, сүйлөшүү жүргүздү. Бул жолугушуу эки тараптан тең үзүрдүү катары бааланганы менен, расмий Исламабад талашка түшкөн Кашмир аймагындагы тынчтык жараяны тереңдетилиши керек деп санайт.
Бүгүн (жекшембиде) Ирактын убактылуу өкмөтүнүн премьер-министри Ийад Алави (Iyad Allawi) өлкөдөгү коопсуздук күчтөрүнүн баары тең өкмөт башчынын кеңсесине баяндама берип турууга милдеттүү деп жарыялады. Анын коопсуздук күчтөрүн кайра курууга багытталган жаңы кадамы 30-июндагы бийлик ыйгарымынын АКШ жетектеген коалициялык күчтөрдөн убактылуу өкмөткө толук өткөрүлөөр мөөнөтү жакындаган сайын улам күчөгөн зомбулук аракеттерди ооздуктоо далаалаты катары бааланууда.
Бүгүн эл аралык коомчулук Дүйнөлүк Качкындар Күнүн белгиледи. Бириккен Улуттардын качкындар боюнча агенттигинин эсебинде, ушул тапта 17 миллиондой киши өзү туулуп-өскөн жеринен башка жактарга барып убактылуу баш паана тапканга мажбур болгон. Өзгөчө катаал кырдаал Африкада, тактап айтканда, Судандагы Дарфур аймагында түзүлдү.
Өзөктүк кубат боюнча эл аралык агенттик бүгүн (жума күнү) атайын резолюция кабыл алып, Иран бийлигин өзөктүк программасын көзөмөлгө алуу жаатында агенттик менен солгун кызматташып жатат деп кескин айыптады. Расмий Тегеран МАГАТЭнин ар кандай «реалдуу эмес» резолюциясы бул агенттик менен Ирандын өз ара кызматташтыгына кесепетин тийгизээрин мурдараак эскерткен.
Ушул аптанын шейшемби күнү (июндун 15инде) Финляндиянын Технологиялык Сыйлык Кору өзүнүн эң жогорку сыйлыгын дүйнөлүк интернет желесин ойлоп тапкан аалымга – британдык атуул Тим Бөрнерс-Лиге ыйгарды. Бул мырзаны дүйнө жүзүндөгү компютер технологиясынын адистери өз көмөчүнө күл тартпай, өзгөлөрдү биринчи ойлогон инсан деп баалашат.
Ирактагы шийилердин таасирдүү диниятчыларынын бири Муктада ас-Садр мыйзамсыз иш-аракеттерден баш тартып, убактылуу бийлик менен кызматташууга өткөн бараандуу саясатчы болуп калмакчы. Расмий Вашингтон да ас-Садрдын болочоктогу саясий ролуна каршылыгы жоктугун шейшембиде билдирди.
Кытайдын батышында, Теңиртоонун чыгыш тоо кыркаларында Шинжаң Уйгур автоном району жайгашкан. Кытайдын бийликтери түпкү калкынын басымдуу көпчүлүгүн мусулмандар түзгөн бул аймактагы Текес суусунун боюнда жаңы сугат системасын калыптандырып, электр станциясын куруу долбоорун жүзөгө ашырууда. Ал эми жергиликтүү калктар аймакка ханзу келгиндеринин агылышы улам күчөп жатканына нааразы. Өткөн аптада Или аймагында жергиликтүү калайыктын нааразылык демонстрациясы болгону кабардалды.
Расмий Вашингтон Ирактын убактылуу өкмөтүнө бийлик ыйгарымын толук өткөрүп берээрине эки аптадай гана убакыт калганда, жаңы бийликке каршы кысым күчөдү. Анын эки жетекчи өкүлү куралчан топтор тарабынан өлтүрүлүп кетти. АКШ аскерлери өлкөнүн коопсуздугун чыңдоо жаатында убактылуу өкмөткө жардам берүүнү 30-июндан кийин да улантмакчы.
Британиянын башкаруучу партиясы – лейбористтер Англия менен Уэлстеги жергиликтүү кеңештерге шайлоодо олуттуу жеңилүүгө учурады. Лейборист премьер Тони Блэр жетектеген өкмөттүн Ирактагы саясатынын айынан анын партиясы оппозициячыл эки атаандаш партияга көптөгөн орундарын алдырып жибергени айтылууда.
«Спирит» деп аталган марсжүргү Кызыл планетада суу бар экендигин тастыктаган дагы бир далилди тапканы тууралуу жаңы кабар келди. Ал эми үстүбүздөгү жылдын соңунда Сатурндун Титан аттуу айына атайын космостук аппарат кондурулуп, бул жабдуу Титанда тиричиликтин белгилеринин бар же жок экендигин аныктамакчы.
Айрым АКШ аскерлеринин Ирактагы туткундарга карата жосунсуз мамилеси менен байланыштуу жаңжал коомчулуктун назарын америкалык кээ бир жоокерлердин Ооганстандагы туткундарга карата айоосуз мамилеси тууралуу маселеге да бурду.
Ирактагы айрым америкалык жоокерлердин абакта кармалгандарды кемсинткен кылык-жоруктары менен байланыштуу окуяга карата президент Жорж Уокер Буш да өзүнүн кескин сын пикирин айтты. АКШ президенти араб сыналгы каналы үчүн курган кечээки маегинде бул окуяны “ыплас иш” катары айыптады.
Эми Ооганстан окуяларына кайрылалы. Жаңы түзүлүп, анча тороло элек Ооган улуттук армиясы үстүбүздөгү айда экинчи ирет ички кагылышууларга бөгөт болууда. Өлкөнүн түндүк-батышындагы Фарйаб вилайетинде өкмөт дайындаган кол башчы Хашим Хабибинин кошууну менен теги өзбек генерал Абдурашит Достумга таандык жоочулардын салгылашуусу жүрүүдө. Уруш аймак борбору Майманада да жүрүүдө. Бүгүн Улуттук армиянын батальону бул эки топту арачалоо үчүн аткарылды.
Бүгүн дүйнө коомчулугу Африкадагы мындан он жыл илгерки алааматтуу окуянын он жылдыгын эскерди. Женевада Бириккен Улуттардын адам укуктары боюнча комиссиясынын жыйынында чыгып сүйлөп, БУУнун Баш катчысы Кофи Аннан азыркы Судандагы Дарфур аймагында жашаган калк он жыл мурдагы Руандадагы улуттук азчылык сыяктуу эле куугунтукка алынып жатканын айтып, эл аралык коомчулукту бул окуяларга тез арада кийлигишүүгө чакырды. Ал эми Руанданын ордо шаары Кигалиде тукум курут саясатынын курмандыктарын эскерүү жөрөлгөсү өткөрүлдү.
Эми Африкадагы мындан он жыл илгери орун алган каргашалуу окуя тууралуу баянга назар салыңыздар. 1994-жылдын 6-апрелинде Руанданын президенти, хуту элинен болгон Хабяримана менен Бурундинин мамлекет башчысы чогуу учуп келе жатканда, алардын учагы ракета менен атып түшүрүлгөн. Уюштуруучулары ким экени азыркыга чейин белгисиз калган бул кол салуудан соң башталган кыргын жарым миллиондон бир миллионго чейинки сандагы кишинин өмүрүн алган. Ошол тапта эл аралык коомчулук, анын ичинде Бириккен Улуттар Уюму хуту козголоңчулары баштаган тукум курут саясатына тийешелүү көңүл бурбагандыгына БУУнун азыркы Баш катчысы Кофи Аннан жакында өз өкүнүчүн билдирди. Бириккен Улуттар 7-апрелди Руандадагы геноцидди эскерүү күнү деп жарыялады. Ал эми руандалыктардын ошол каргашалуу күндөрдө алган жарааты азыркыга чейин айыга элек.
Эми Жакынкы Чыгышты Борбор Азия менен байланыштырган маданий алакалардын тарыхына кайрылалы. Маалыматтарга караганда, айтылуу энциклопедиячы окумуштуу, түрколог Махмуд Кашгаринин «Түрк тилдеринин сөз жыйнагы» эмгегинин орусча котормосу Казакстанда басмага даярдалууда. Аны казактын чыгаан жазуучусу жана коомдук ишмери Муктар Ауэзовдун небереси Зифа-Алва Ауэзова арабчадан орус тилине которгон. Бүгүн бабабыз Махмуд Кашгаринин көөнөргүс мурасынын Багдад шаарында, азыркы Ирактын – орто кылымдарда Аббасийлер халифатынын ордо шаары болгон жайда жазылыш жагдайы тууралуу азыноолак кеп курабыз.
Дагы жүктөңүз
