Кыргыз өкмөтү Орусия убада кылып жаткан кредиттин шарттарын президент Курманбек Бакиев январдын ичине болжолдонгон Москва сапарынын учурунда биротоло такташып келет деп күтүп жатат. Анын негизинде эки өкмөт меморандум кабыл алмакчы. Кредит боюнча буга чейин премьер министр Игорь Чудинов Москвада Орусия өкмөт башчысы Владимир Путиндин убадасын алып кайткан.
Чудиновдун 17-декабрда парламентте билдиргенине караганда, кредиттин 300 миллион долларын Орусия бюджетти колдоого 40 жылга, ал эми калган 1 млрд. 700 миллион долларын энергетикалык курулуштар үчүн деп, түз инвестиция түрүндө 15 жылга бергени жатат:
- Интеграциялык жараяндардын алкагында бул маселе ЕврАЗЭШте эки жыл бою талкууланды. Бүгүн биздин өлкөнү өнүктүрүү стабилдүүлүгүнүн алдында коркунуч турганда Орусия ушундай кадамга баруу мүмкүнчүлүгүн карап жатат.
Ушинтип билдирген Чудинов парламентте Путин менен болгон Москва жолугушуусунда кредитке байланган эч кандай саясий маселе талкууланбаганын белгилеген. Анткен менен Орусиянын каржы министрлигинин жооптуу кызматкеринин маалымат каражаттарына айтканына караганда, жеңилдетилген кредит берип аткан Орусия анын шарттарын кароодо өз кызыкчылыгын сөзсүз эске алат.
Талдоочулар Орусия ириде Камбар-Ата ГЭСинин курулушуна өз үлүшүн кошуп, аны экспорттоого келгенде Кыргызстандын экономикасына сөзсүз киришет деп жатышат.
Экономика илимдеринин доктору Айылчы Сарыбаев Орусияда саясий үч кызыкчылык – экономикалык, саясий, аскерий кызыкчылыктар бар деп эсептейт. Ага жараша Орусия экономикалык жактан Кыргызстандын энергетикалык тармагынан пайда көрүү, саясий жактан Борбор Азиянын катарында Кыргызстанды өзүнө биротоло буруу, аскерий жактан Канттагы базасы аркылуу Иран, Ирак, Ооганстан, Борбор Азия өңдүү мамлекеттерге таасир этүү, базасы Кыргызстанда турган АКШга кыр көрсөтүү максатын көздөп жатат дейт талдоочу:
- Орто Азия өлкөлөрүн жоготуп коюп, ыктаары жок калганда аргасыз бизге 2 млрд. долларды жардам сыяктуу беримиш болуп, бизди өзүнө тартууга аракет кылып атат. Орусияны боордошум, досум деп түшүнбөш керек. Бул кадимки эле саясат.
Талдоочу ушул жагынан алганда Кыргызстан атаандаш АКШ менен Орусиянын ортосунда жабыркап калуу коркунучу бар деп кооптонот. Ушундай эле көз карашты тутунган эксперттер Кыргызстандын бийлигин ички мүмкүнчүлүктөрдү пайдаланууга чакырып жатышат.
Экономист катары Сарыбаев кандай жагдай болбосун Кыргызстандын экономикалык кызыкчылыгы үчүн азыркы кысталыш кезде Орусиядан жеңилдетилген кредит алуунун зыянынан пайдасы артык деп эсептейт.
Мурдагы өкмөт башчы Амангелди Муралиев Кыргызстандын Орусиядан дегеле кредит алышын каалабагандардын катарында турат:
- Албаш керек. Канчалык жеңилдетилген кредит болсо деле бул мамлекеттин мойнуна жүк болот.
Экинчи жагынан чоң акчаны алгандан кийин Кыргызстан дүйнөдө эң таасирдүү өлкө болгусу келип жаткан Орусияга байланууга аргасыз болот дейт Муралиев. Мурдагы премьер-министрдин оюнда, энергетикалык курулуштар кредиттин эсебинен эмес, инвесторлорду тартуу аркылуу курулушу керек. Экс-премьердин көз карашында, Орусия кредит бергендин ордуна карыздарды жоюп койсо, Кыргызстанга көбүрөөк пайда болмок.
Кошумчалап койчу жагы – Кыргызстандын тышкы карызы 2,4 млрд. долларды түзөт. Анын ичинде Орусияга карызы 170 миллион доллардан ашык. Бул карызды жоюуга байланышкан орус-кыргыз өкмөттөрүнүн ортосундагы эки тараптуу сүйлөшүүлөрдөн майнап чыга элек.
Чудиновдун 17-декабрда парламентте билдиргенине караганда, кредиттин 300 миллион долларын Орусия бюджетти колдоого 40 жылга, ал эми калган 1 млрд. 700 миллион долларын энергетикалык курулуштар үчүн деп, түз инвестиция түрүндө 15 жылга бергени жатат:
- Интеграциялык жараяндардын алкагында бул маселе ЕврАЗЭШте эки жыл бою талкууланды. Бүгүн биздин өлкөнү өнүктүрүү стабилдүүлүгүнүн алдында коркунуч турганда Орусия ушундай кадамга баруу мүмкүнчүлүгүн карап жатат.
Ушинтип билдирген Чудинов парламентте Путин менен болгон Москва жолугушуусунда кредитке байланган эч кандай саясий маселе талкууланбаганын белгилеген. Анткен менен Орусиянын каржы министрлигинин жооптуу кызматкеринин маалымат каражаттарына айтканына караганда, жеңилдетилген кредит берип аткан Орусия анын шарттарын кароодо өз кызыкчылыгын сөзсүз эске алат.
Талдоочулар Орусия ириде Камбар-Ата ГЭСинин курулушуна өз үлүшүн кошуп, аны экспорттоого келгенде Кыргызстандын экономикасына сөзсүз киришет деп жатышат.
Экономика илимдеринин доктору Айылчы Сарыбаев Орусияда саясий үч кызыкчылык – экономикалык, саясий, аскерий кызыкчылыктар бар деп эсептейт. Ага жараша Орусия экономикалык жактан Кыргызстандын энергетикалык тармагынан пайда көрүү, саясий жактан Борбор Азиянын катарында Кыргызстанды өзүнө биротоло буруу, аскерий жактан Канттагы базасы аркылуу Иран, Ирак, Ооганстан, Борбор Азия өңдүү мамлекеттерге таасир этүү, базасы Кыргызстанда турган АКШга кыр көрсөтүү максатын көздөп жатат дейт талдоочу:
- Орто Азия өлкөлөрүн жоготуп коюп, ыктаары жок калганда аргасыз бизге 2 млрд. долларды жардам сыяктуу беримиш болуп, бизди өзүнө тартууга аракет кылып атат. Орусияны боордошум, досум деп түшүнбөш керек. Бул кадимки эле саясат.
Талдоочу ушул жагынан алганда Кыргызстан атаандаш АКШ менен Орусиянын ортосунда жабыркап калуу коркунучу бар деп кооптонот. Ушундай эле көз карашты тутунган эксперттер Кыргызстандын бийлигин ички мүмкүнчүлүктөрдү пайдаланууга чакырып жатышат.
Экономист катары Сарыбаев кандай жагдай болбосун Кыргызстандын экономикалык кызыкчылыгы үчүн азыркы кысталыш кезде Орусиядан жеңилдетилген кредит алуунун зыянынан пайдасы артык деп эсептейт.
Мурдагы өкмөт башчы Амангелди Муралиев Кыргызстандын Орусиядан дегеле кредит алышын каалабагандардын катарында турат:
- Албаш керек. Канчалык жеңилдетилген кредит болсо деле бул мамлекеттин мойнуна жүк болот.
Экинчи жагынан чоң акчаны алгандан кийин Кыргызстан дүйнөдө эң таасирдүү өлкө болгусу келип жаткан Орусияга байланууга аргасыз болот дейт Муралиев. Мурдагы премьер-министрдин оюнда, энергетикалык курулуштар кредиттин эсебинен эмес, инвесторлорду тартуу аркылуу курулушу керек. Экс-премьердин көз карашында, Орусия кредит бергендин ордуна карыздарды жоюп койсо, Кыргызстанга көбүрөөк пайда болмок.
Кошумчалап койчу жагы – Кыргызстандын тышкы карызы 2,4 млрд. долларды түзөт. Анын ичинде Орусияга карызы 170 миллион доллардан ашык. Бул карызды жоюуга байланышкан орус-кыргыз өкмөттөрүнүн ортосундагы эки тараптуу сүйлөшүүлөрдөн майнап чыга элек.
