Баш паанек сурап келген казакстандык жана өзбекстандык айрым жарандардын арыздарынын жоопсуз калышы укук коргоочулардын бул маселени көтөрүп чыгышын шарттады. Анткени, буга чейин тышкы иштер министрлигиндеги миграция кызматы жоюлуп, анын ордуна өкмөт эки министрликтеги калкты иш менен жайгаштыруу жана миграция департаменттерин бириктирип, мамлекеттик комитет түзгөн. Бирок, азыр миграция саясатын толук кандуу алып барууга комитет даяр боло элек. Жогорку Кеңештин миграция иштери боюча комиссиясынын төрагасы, депутат Кубанычбек Исабековдун айтымында:
- Буларга толук өтө элек. Же имараты жок же машинасы жок. Булардын жагдайы деле оор болуп турат. Жобосу бекий элек эмдигиче.
Президенттин жардыгы менен укугу кеңейтилген тышкы иштер министрлигинин кайра түзүлгөн структурада качкындар иштерин тейлеген бөлүм түзүлгөндүгү тууралуу маалымат тараган жок. Атын атагысы келбеген кызматкердин айтымында, мындай бөлүмдүн болуш зарылчылыгы жок. Анткени, бул маселени мындан ары миграция комитети өз мойнуна алышы керек. Миграция комитетинин жаңы жетекчилиги болсо саясий эмес, экономикалык ишмердүүлүккө артыкчылык берерин кыйытты.
Ал эми укук коргоочулар Кыргызстан качкындар маселесине аз убакытка да көзөмөл кылбай кое албастыгын, бул эл аралык коомчулук алдындагы милдети экенин белгилеп жатышат. Маселен, «Адам укуктарын коргоо жана мыйзамдуулукту сактоо» бюросунун башчысы Наталья Аблованын оюнда бул өлкөнүн аброюна доо кетирген олуттуу катачылык болду:
- Бизде мыйзам да, жобо да бар, демек, укуктук база бар. Бирок, качкын кайрыла турган жер жок. Бул – нонсенс. Мындай болбошу керек. Өкмөттөгү реформалоо качкындардын арызын албоого негиздүү шылтоо болбошу керек. Кандайдыр бир мекемеде кайра түзүү болуп, биринен экинчисине өткөрүп берүү иш чарасы болгон шартта да баш паанек сурагандардын арыздарын кабыл алууну бир мүнөт да токтотууга болбойт.
Аблова бул жагдайды эл аралык чатак катары баалады. Анткени, Кыргызстан бул кадамы аркылуу качкындарды юридикалык жактан коргой турган үчүнчү өлкө макамынан ажырап калат.
Укук коргоочу Азиза Абдрасулова качкындардын юридикалык жактан корголбой калышын расмий бийликтин коңшу мамлекеттер менен мамиле бузбоо максатында атайы жасаган кадамы болушу мүмкүн деп болжойт:
- Ушунча жылдан бери иштеп аткан миграция кызматы Анжиян окуясынан кийин, бизге качкындар көбөйгөндөн кийин эле алынып салынып атат. Эгер аны алып сала турган болсо «Качкындардын макамы жөнүндөгү» мыйзамды анын ордуна ким аткарат? Ошону аныкташ керек эле да. Анын үстүнө «Качкындар тууралуу» конвенцияны биз ратификациялаганбыз. Эл аралык пактыларды ратификациялаганбыз.
Баш паанек берүүчү өлкөлөрдүн катарына кирген Кыргызстан качкындарга байланышкан саясатын мындан ары кандай багытта жүргүзөөрү тууралуу расмий билдирүү айтыла элек. Ал эми Жогорку Кеңештеги миграция комиссиясынын төрагасы Кубанычбек Исабековдун ишениминде, бул ишти тышкы иштер министрлиги аркалайт:
- Жаңы структура эмки жылдан баштап ишке кирип атпайбы. Тышкы иштер министрлигинде өзүнчө бөлүм болот. Миграция менен иштешүү бөлүмү калат.
«Жарандар коррупцияга каршы» укуктук борбордун лидери Төлөкан Исмаилова качкындардын иштерин көз карандысыз уюм жүргүзүшүн жактайт:
- Өкмөт каражатты таап туруп эгемендүү департамент түзүшү керек. Ошол тышкы иштер министрлигинен алып өз алдынча макам бериши керек. Ал мыйзам ченеминде, эл аралык мыйзамдарды жана Конституцияны сактаган эгемендүү институт болушу керек.
- Буларга толук өтө элек. Же имараты жок же машинасы жок. Булардын жагдайы деле оор болуп турат. Жобосу бекий элек эмдигиче.
Президенттин жардыгы менен укугу кеңейтилген тышкы иштер министрлигинин кайра түзүлгөн структурада качкындар иштерин тейлеген бөлүм түзүлгөндүгү тууралуу маалымат тараган жок. Атын атагысы келбеген кызматкердин айтымында, мындай бөлүмдүн болуш зарылчылыгы жок. Анткени, бул маселени мындан ары миграция комитети өз мойнуна алышы керек. Миграция комитетинин жаңы жетекчилиги болсо саясий эмес, экономикалык ишмердүүлүккө артыкчылык берерин кыйытты.
Ал эми укук коргоочулар Кыргызстан качкындар маселесине аз убакытка да көзөмөл кылбай кое албастыгын, бул эл аралык коомчулук алдындагы милдети экенин белгилеп жатышат. Маселен, «Адам укуктарын коргоо жана мыйзамдуулукту сактоо» бюросунун башчысы Наталья Аблованын оюнда бул өлкөнүн аброюна доо кетирген олуттуу катачылык болду:
- Бизде мыйзам да, жобо да бар, демек, укуктук база бар. Бирок, качкын кайрыла турган жер жок. Бул – нонсенс. Мындай болбошу керек. Өкмөттөгү реформалоо качкындардын арызын албоого негиздүү шылтоо болбошу керек. Кандайдыр бир мекемеде кайра түзүү болуп, биринен экинчисине өткөрүп берүү иш чарасы болгон шартта да баш паанек сурагандардын арыздарын кабыл алууну бир мүнөт да токтотууга болбойт.
Аблова бул жагдайды эл аралык чатак катары баалады. Анткени, Кыргызстан бул кадамы аркылуу качкындарды юридикалык жактан коргой турган үчүнчү өлкө макамынан ажырап калат.
Укук коргоочу Азиза Абдрасулова качкындардын юридикалык жактан корголбой калышын расмий бийликтин коңшу мамлекеттер менен мамиле бузбоо максатында атайы жасаган кадамы болушу мүмкүн деп болжойт:
- Ушунча жылдан бери иштеп аткан миграция кызматы Анжиян окуясынан кийин, бизге качкындар көбөйгөндөн кийин эле алынып салынып атат. Эгер аны алып сала турган болсо «Качкындардын макамы жөнүндөгү» мыйзамды анын ордуна ким аткарат? Ошону аныкташ керек эле да. Анын үстүнө «Качкындар тууралуу» конвенцияны биз ратификациялаганбыз. Эл аралык пактыларды ратификациялаганбыз.
Баш паанек берүүчү өлкөлөрдүн катарына кирген Кыргызстан качкындарга байланышкан саясатын мындан ары кандай багытта жүргүзөөрү тууралуу расмий билдирүү айтыла элек. Ал эми Жогорку Кеңештеги миграция комиссиясынын төрагасы Кубанычбек Исабековдун ишениминде, бул ишти тышкы иштер министрлиги аркалайт:
- Жаңы структура эмки жылдан баштап ишке кирип атпайбы. Тышкы иштер министрлигинде өзүнчө бөлүм болот. Миграция менен иштешүү бөлүмү калат.
«Жарандар коррупцияга каршы» укуктук борбордун лидери Төлөкан Исмаилова качкындардын иштерин көз карандысыз уюм жүргүзүшүн жактайт:
- Өкмөт каражатты таап туруп эгемендүү департамент түзүшү керек. Ошол тышкы иштер министрлигинен алып өз алдынча макам бериши керек. Ал мыйзам ченеминде, эл аралык мыйзамдарды жана Конституцияны сактаган эгемендүү институт болушу керек.
