Кыргыз президентин “Каармандык үчүн” сыйлыгына Кыргызстандагы АКШ элчилиги көрсөткөн. Сыйлык Роза Отунбаевага Вашингтондо бүгүн ыйгарылаары айтылууда. АКШнын Мамлекеттик департаменти тарабынан уюштурулган «Каармандык үчүн» аттуу айымдардын эл аралык сыйлыгы 2007-жылдан бери дүйнөдөгү ар кыл өлкөлөрдөгү айымдарга тапшырылып келет. АКШнын мурдагы Мамлекеттик катчысы Кондолиза Райс тарабынан негизделген бул сыйлык менен жалпысынан 27 өлкөдөн 36 айым сыйланган. Өзбекстандык укук коргоочу Мутабар Тожибоевага бул сыйлык 2009-жылы берилген эле. 49 жаштагы Мутабар Тожибоева Өзбекстанда адам укуктары жаатындагы ишмердүүлүгү үчүн эки жыл абакта отуруп чыккан. Учурда Францияда жашайт.
Укук коргоочу Тожибоева сыйлыктан эмне үчүн баш тартып жатканы тууралуу “Азаттыктын” суроолоруна жооп берди.
- Бул сыйлыктан баш тартууңузга эмне себеп болду?
- АКШ Мамдепартаментинин бул сыйылыгын мага 2009-жылы Мамлекеттик катчы Хиллари Клинтон жана Мишел Обама айым тапшырган. Бул сыйлык азыр Кыргызстандын президенти Роза Отунбаевага берилип жатканы үчүн мен андан баш тарттым. Мен аял катары Роза Отунбаевага эч кандай кусаматым жок. Мен бул сыйлык президент Отунбаевага берилишине каршымын. Себеби ал Убактылуу өкмөттү жетектеп турганда Кыргызстандын түштүгүндө өзбек элине каршы кылмыш болду. Ал аны токтото алган жок, конкреттүү кадамдарды да жасаган жок. Ал бул кылмыштын курмандыктары болгон жерлерге жолугушууга да барган жок. Андан кийин жиберилген гумжардамдарды коррупциялашкан чиновниктер окуя курмандыктарына калыс таратпай койгон учурда да Отунбаева ага көз жумуп койду. Менин улутума карата куугунтуктоолор дале уланып жаткандыктан мен бул сыйлыктан баш тартам. Мындай учурда менин Роза Отунбаева менен бир катарда турганга акым жок.
Бул чечимди кабыл алуу мага өтө оор болду. Бул сыйлык мага берилген учурда биз, өзбектер аябай сүйүнгөнбүз. Бул бизге көптөгөн үмүттөрдү пайда кылган эле. Азыр эми Отунбаевага бул сыйлыкты берүү менен алар өзбек калкынын ошол үмүт-тилектеринин баарын өчүрдү.
- Отунбаева ошол учурда сиз айткан зомбулуктарды токтото алаарына ишенээр белеңиз, ал президент болгон чакта деле Кыргызстандагы ошол учурдагы кырдаалды эске алганда бул мүмкүн беле?
- Ооба, балким токтото алмак эместир, ал аял, аны коррупциялашкан чиновниктер укпагандыр. Бирок бир нерсени эстен чыгарбаш керек, Отунбаева эч кандай каармандык жасаган жок.
- Сиз анда Америкада аны эмне үчүн сыйлап жатат деп ойлойсуз?
- Бул бир сөз менен айтканда геосаясий оюн. Бул геосаясат адам укуктарынан, демократия принциптеринен маанилүү экенин айгинелеп турат.
- Демек сиз бул сыйлоо АКШнын Кыргызстандагы кандайдыр бир геосаясий кызыкчылыктарынан улам болуп жатат деп ойлойсузбу?
- Ооба, мен ошентип ойлойм.
- Отунбаева кантсе да Борбор Азиядагы, а түгүл постсоветтик аймактагы биринчи аял президент. Бул дагы кандайдыр бир каармандыкты талап кылгандыр, балким Вашингтон ошого көңүл бургандыр?
- Кечирип койосуз, эгер эртең Гүлнара Каримова (өзбек президенти Ислам Каримовдун кызы - ред) Өзбекстандын президенти болсо, аймактагы экинчи аял президент катары аны да “каармандык үчүн” сыйлаш керектир? Же Нурсултан Назарбаевдин кызын...
- Бирок Кыргызстандагы абал башкача эле да, эки революциядан кийинки абалды жөнгө салууда кантип эле Отунбаеванын кандайдыр бир салымы, каармандыгы болгон жок деп ойлойсуз?
- Ал президент болгону үчүн эле бул сыйлык берилип жатса мен түшүнбөйм...Эгер Кыргызстанга гана бул сыйлыкты бериш керек болсо укук коргоочу Төлөкан Исмаиловага, же Азиза Абдрасуловага берсе болмок. А Отунбаева кандай каармандык көрсөттү? Ал президент болгондон бери өлкөдө абал оңолуп кеттиби? Тескерисинче абал начарлоодо. Эл аралык коомчулук Кыргызстандагы этникалык тазалоолор жана өзбек тектүүлөргө карата башка кылмыштар боюнча проблемаларды көтөргөн учурда да ал президент катары эч кандай реакция жасаган жок.
- Бул албетте сиздин оюңуз, сиздин чечимиңиз. Эми бул сыйлыктан баш тартуу жараяны кандай жүрөт?
- Мамдепартаменттин “Каармандык үчүн” сыйлыгы эч кандай материалдык колдоо менен коштолбойт. Мен Хиллари Клинтон менен Мишел Обама айымдарга бул сыйлыктын лауреаттарынын тизмесинен менин атымды сызып салуу тууралуу кайрылам...
Укук коргоочу Тожибоева сыйлыктан эмне үчүн баш тартып жатканы тууралуу “Азаттыктын” суроолоруна жооп берди.
- Бул сыйлыктан баш тартууңузга эмне себеп болду?
- АКШ Мамдепартаментинин бул сыйылыгын мага 2009-жылы Мамлекеттик катчы Хиллари Клинтон жана Мишел Обама айым тапшырган. Бул сыйлык азыр Кыргызстандын президенти Роза Отунбаевага берилип жатканы үчүн мен андан баш тарттым. Мен аял катары Роза Отунбаевага эч кандай кусаматым жок. Мен бул сыйлык президент Отунбаевага берилишине каршымын. Себеби ал Убактылуу өкмөттү жетектеп турганда Кыргызстандын түштүгүндө өзбек элине каршы кылмыш болду. Ал аны токтото алган жок, конкреттүү кадамдарды да жасаган жок. Ал бул кылмыштын курмандыктары болгон жерлерге жолугушууга да барган жок. Андан кийин жиберилген гумжардамдарды коррупциялашкан чиновниктер окуя курмандыктарына калыс таратпай койгон учурда да Отунбаева ага көз жумуп койду. Менин улутума карата куугунтуктоолор дале уланып жаткандыктан мен бул сыйлыктан баш тартам. Мындай учурда менин Роза Отунбаева менен бир катарда турганга акым жок.
Бул чечимди кабыл алуу мага өтө оор болду. Бул сыйлык мага берилген учурда биз, өзбектер аябай сүйүнгөнбүз. Бул бизге көптөгөн үмүттөрдү пайда кылган эле. Азыр эми Отунбаевага бул сыйлыкты берүү менен алар өзбек калкынын ошол үмүт-тилектеринин баарын өчүрдү.
- Отунбаева ошол учурда сиз айткан зомбулуктарды токтото алаарына ишенээр белеңиз, ал президент болгон чакта деле Кыргызстандагы ошол учурдагы кырдаалды эске алганда бул мүмкүн беле?
- Ооба, балким токтото алмак эместир, ал аял, аны коррупциялашкан чиновниктер укпагандыр. Бирок бир нерсени эстен чыгарбаш керек, Отунбаева эч кандай каармандык жасаган жок.
- Сиз анда Америкада аны эмне үчүн сыйлап жатат деп ойлойсуз?
- Бул бир сөз менен айтканда геосаясий оюн. Бул геосаясат адам укуктарынан, демократия принциптеринен маанилүү экенин айгинелеп турат.
- Демек сиз бул сыйлоо АКШнын Кыргызстандагы кандайдыр бир геосаясий кызыкчылыктарынан улам болуп жатат деп ойлойсузбу?
- Ооба, мен ошентип ойлойм.
- Отунбаева кантсе да Борбор Азиядагы, а түгүл постсоветтик аймактагы биринчи аял президент. Бул дагы кандайдыр бир каармандыкты талап кылгандыр, балким Вашингтон ошого көңүл бургандыр?
- Кечирип койосуз, эгер эртең Гүлнара Каримова (өзбек президенти Ислам Каримовдун кызы - ред) Өзбекстандын президенти болсо, аймактагы экинчи аял президент катары аны да “каармандык үчүн” сыйлаш керектир? Же Нурсултан Назарбаевдин кызын...
- Бирок Кыргызстандагы абал башкача эле да, эки революциядан кийинки абалды жөнгө салууда кантип эле Отунбаеванын кандайдыр бир салымы, каармандыгы болгон жок деп ойлойсуз?
- Ал президент болгону үчүн эле бул сыйлык берилип жатса мен түшүнбөйм...Эгер Кыргызстанга гана бул сыйлыкты бериш керек болсо укук коргоочу Төлөкан Исмаиловага, же Азиза Абдрасуловага берсе болмок. А Отунбаева кандай каармандык көрсөттү? Ал президент болгондон бери өлкөдө абал оңолуп кеттиби? Тескерисинче абал начарлоодо. Эл аралык коомчулук Кыргызстандагы этникалык тазалоолор жана өзбек тектүүлөргө карата башка кылмыштар боюнча проблемаларды көтөргөн учурда да ал президент катары эч кандай реакция жасаган жок.
- Бул албетте сиздин оюңуз, сиздин чечимиңиз. Эми бул сыйлыктан баш тартуу жараяны кандай жүрөт?
- Мамдепартаменттин “Каармандык үчүн” сыйлыгы эч кандай материалдык колдоо менен коштолбойт. Мен Хиллари Клинтон менен Мишел Обама айымдарга бул сыйлыктын лауреаттарынын тизмесинен менин атымды сызып салуу тууралуу кайрылам...
