Чарбактагы жаңжалга эл аралык укуктун алкагында кандай баа берүүгө болот? Бул багытта юридика илимдеринин доктору, талдоочу Бекбосун Бөрүбашев ой бөлүштү.
- Баткендин Чарбак айылында мындан бир жума болгон окуяда эл аралык укуктун кайсы нормалары бузулду?
- Чарбактагы окуяга баа берүү үчүн эл аралык укукка да, жергиликтүү укукка да кайрылуу керек. Алгач Кыргызстандын Конституциясына токтолот элем. Башмыйзамдын 8-беренеси боюнча, Кыргызстандагы азыркы аймагы бүтүн жана кол тийгис.
Экинчиден, биз суверендүү мамлекетпиз. Үчүнчүдөн, бизде барымтага алуу, менчикке кол салуу боюнча Кылмыш-жаза кодексинде атайын беренелер бар. Төртүнчү жагын алганда, бизде мамлекеттик чек ара жөнүндө мыйзам бар. Мына ушул мыйзам жана беренелер бузулду.
Ал эми эл аралык укук багытында эки маселеге көңүл буруу керек. Биринчиден, эл аралык укук боюнча суверендүү мамлекеттин аймагына кол салуу, ал жерге кирип баруу, чек ара тозотунан өтүү - булардын бардыгы эле кылмыш. Бул эл аралык укукта толук жазылган. Экинчиден, барымтага алуу да эл аралык укуктук ченемдер боюнча кылмышка жатат. Мындан тышкары эл аралык укук менчикти коргойт. Чарбакта жыйырмага чукул машина талкаланды. Мына ушунун баары тең кылмыш болуп саналат.
- Кыргыз тарап бул окуя боюнча төрт кылмыш ишин козгоду. Бирок кылмышты жасагандар Өзбекстанда болсо, ким жаза тартат?
- Бул маселе жергиликтүү бийликтин деңгээлинде чечилбейт. Ошондуктан мамлекет башчысы, биздин өкмөттүн башчысы 5-6-январдагы окуядан кийин эле расмий түрдө Тышкы иштер министрлиги аркылуу нота бериши керек болчу. Андай болгон жок. Анан мамлекеттик деңгээлде расмий Ташкенге кайрылуу керек эле.
Нота менен кайрылып туруп, Кыргызстандын аймагында булар барымтага алышты, күч колдонушту деп бүт бардыгын документтеп, расмий түрдө Ташкенге жөнөтүп туруп, сураш керек болчу. Кылмышка күнөөлүүлөрдү же алар өздөрү жазалашы керек, же болбосо биздин мамлекетке өткөрүп бериши керек эле.
- Андай расмий нота болбосо, демек күнөөлүүлөр жазаланбай калабы?
- Эгер бул жогорку мамлекеттик деңгээлде чечилбесе, алар жаза тартпай калышы мүмкүн. Ачыгын айтканда, биздин бийлик мажирөө болуп жатпайбы. Мисалы, биздин Ак үйдүн тосмосу кээ бир чиновниктер үчүн "мамлекеттик чек ара" болуп калды.
Ошондуктан «Мамлекеттик чек ара жөнүндөгү» мыйзамды кайра карап чыгып, аны жогорку деңгээлде кабыл алышыбыз керек. Азыр өкмөттүк комиссия түзүлдү деп жатпайбызбы. Мындай комиссия түзүлө берет. Чек ара чатактары канчадан бери келе жатат. Комиссияны жөн эле мамлекеттик чиновниктерден түзүп койбой, ага эл аралык укук боюнча адистерди кошуу керек.
- Чарбактагы окуяга баа берүү үчүн эл аралык укукка да, жергиликтүү укукка да кайрылуу керек. Алгач Кыргызстандын Конституциясына токтолот элем. Башмыйзамдын 8-беренеси боюнча, Кыргызстандагы азыркы аймагы бүтүн жана кол тийгис.
Ачыгын айтканда, биздин бийлик мажирөө болуп жатпайбы. Мисалы, биздин Ак үйдүн тосмосу кээ бир чиновниктер үчүн "мамлекеттик чек ара" болуп калды...
Экинчиден, биз суверендүү мамлекетпиз. Үчүнчүдөн, бизде барымтага алуу, менчикке кол салуу боюнча Кылмыш-жаза кодексинде атайын беренелер бар. Төртүнчү жагын алганда, бизде мамлекеттик чек ара жөнүндө мыйзам бар. Мына ушул мыйзам жана беренелер бузулду.
Ал эми эл аралык укук багытында эки маселеге көңүл буруу керек. Биринчиден, эл аралык укук боюнча суверендүү мамлекеттин аймагына кол салуу, ал жерге кирип баруу, чек ара тозотунан өтүү - булардын бардыгы эле кылмыш. Бул эл аралык укукта толук жазылган. Экинчиден, барымтага алуу да эл аралык укуктук ченемдер боюнча кылмышка жатат. Мындан тышкары эл аралык укук менчикти коргойт. Чарбакта жыйырмага чукул машина талкаланды. Мына ушунун баары тең кылмыш болуп саналат.
- Кыргыз тарап бул окуя боюнча төрт кылмыш ишин козгоду. Бирок кылмышты жасагандар Өзбекстанда болсо, ким жаза тартат?
- Бул маселе жергиликтүү бийликтин деңгээлинде чечилбейт. Ошондуктан мамлекет башчысы, биздин өкмөттүн башчысы 5-6-январдагы окуядан кийин эле расмий түрдө Тышкы иштер министрлиги аркылуу нота бериши керек болчу. Андай болгон жок. Анан мамлекеттик деңгээлде расмий Ташкенге кайрылуу керек эле.
Нота менен кайрылып туруп, Кыргызстандын аймагында булар барымтага алышты, күч колдонушту деп бүт бардыгын документтеп, расмий түрдө Ташкенге жөнөтүп туруп, сураш керек болчу. Кылмышка күнөөлүүлөрдү же алар өздөрү жазалашы керек, же болбосо биздин мамлекетке өткөрүп бериши керек эле.
- Андай расмий нота болбосо, демек күнөөлүүлөр жазаланбай калабы?
- Эгер бул жогорку мамлекеттик деңгээлде чечилбесе, алар жаза тартпай калышы мүмкүн. Ачыгын айтканда, биздин бийлик мажирөө болуп жатпайбы. Мисалы, биздин Ак үйдүн тосмосу кээ бир чиновниктер үчүн "мамлекеттик чек ара" болуп калды.
Ошондуктан «Мамлекеттик чек ара жөнүндөгү» мыйзамды кайра карап чыгып, аны жогорку деңгээлде кабыл алышыбыз керек. Азыр өкмөттүк комиссия түзүлдү деп жатпайбызбы. Мындай комиссия түзүлө берет. Чек ара чатактары канчадан бери келе жатат. Комиссияны жөн эле мамлекеттик чиновниктерден түзүп койбой, ага эл аралык укук боюнча адистерди кошуу керек.