Ташкент быйыл 2200 жылдыгын белгилөөгө даярдык көрүүдө. Шаар бийлиги мына ушундан улам баш калаага жаңы көрк берүүгө дилгирленип турат.
Көптөгөн жеке үйлөр бульдозер менен сүрдүрүлүп, алардын ордуна жаңы имараттар салынмакчы. Көчүрүлгөндөргө берилчү каржылык жардамдын көлөмү өтө эле аз.
Атын атоодон баш тарткан бул айым 48 жашта. Ал Ашхабатта 1990-жылдары башталган шаардын турпатын өзгөртүү саясатынын курмандыгына айланганын айтат.
-Биздин үй 2005-жылы бузулган. Ошондон бери көп кабаттуу үйдө ижарада турабыз. 3 бөлмөлүү үйдө 15 адам чогуу жашайбыз. Бийликтен турак-жай сурасак, ашыкча үй жок деп жооп кайтарышат.
Бул айымга окшогон көптөгөн адамдардын үйлөрү сүрдүрүлүп, алардын ордуна Ашхабат шаарында жаңы имараттар, айнектен жана мрамордон жасалган кеңселер, жолдор, гүлзарлар менен саябандар пайда болгон.
Коңшу Казакстанда да ушул эле көрүнүш. Өлкө бийлиги мунайдан түшкөн ири кирешени шаарларды оңдоп-түзөө иштерине жумшаган. Дүйшөмбү, Ашхабат жана Алмата шаарларынын тургундары, чындап келгенде бизди өкмөт үйлөрүбүздөн кууп чыкты деген пикирлерин айтышууда. Каржылык көмөк көрсөтүүнүн ордуна шаар бийликтери “үйлөрүңөр мыйзамсыз жол менен курулган” деп тургундардын өздөрүн күнөөлөгөн учурлар көп.
Ал эми Дүйшөмбү шаарынын башчылары болсо, ар бир үйбүлөгө шаардан оолак жайгашкан жерден 900 чарчы метр жер берилээрин айтышууда. Бирок эски там-жайынан ажыраган тургундарга жаңы үй курууга эч кандай акча же курулуш материалдар берилбейт экен. Акчалай жардам эң жакыр үйбүлөлөргө гана көрсөтүлмөкчү. Бул тизмеге айына 6 доллардан аз акча тапкан бүлөлөр гана илинет. 6 доллар – бул Тажикстандагы эң төмөнкү айлык. Ушуну эске алганда, үйүнөн ажыргандардын дээрлик бардыгы компенсациядан куржалак калчудай.
Кызыктуусу, эски тамдар сүрүлгөндөн көп өтпөй эле ал жерлерге элде “элитный үйлөр” деген атка конгон имараттар түшүүдө. Мисалы Ашхабаттын түштүк райондорунда мындай жаңы үйлөрдүн баасы 60 миң АКШ долларынын башталат. Ал эми Алматыда болсо баалар Европадагыдай.
Дүйшөмбүнүн карапайым тургуну Жамалдин Сиражовдун үйү да 2 жыл мурун бульдозер менен сүрдүрүлүп, андан бери Жамалдин үйбүлөсү менен ижарада турат. Жамалдин үчүн “жөн эле үйлүү болуу да ишке ашпас кыялга” айланган.
-Менин үйүм бузулуп салынган. Кайда бараарымды же эмне кылаарымды билбейм. Мен өкмөттү түшүнбөй турам – алар эмнени көздөп жатышат: жаңы нерсе курууну же курганды бузуунубу?!
Апрель айында Сиражов жана башка үйүнөн ажыраган 40 адам бийликтен компенсация талап кылышып, наарзылык акциясына чыгышкан. Ошол эле күнү 20 аял тажик президентинин кеңсесинин алдында чогулуп, үйлөрүнүн сүрдүрүлүп жаткандыгына нааразы экендигин билдиришип, камалышкан. Аялдардын айтымында, алар “болочокто мындай иш-чараларга катышпайбыз” деген убада беришкенден соң бошотулушкан.
Алматынын бир нече тургуну өздөрүнүн оор абалына бийликтин көңүлүн буруу үчүн ачкачылык акциясына чыгышкан. Бирок бийлик өкүлдөрү буга камырап да коюшкан жок.
Борбор Азиянын бийликтери миңдеген шаар тургундарынын кызыкчылыктарына көз жуумп ири шаарларды көрктөндүрүү иш-чараларын уланта беришчүдөй.
Көптөгөн жеке үйлөр бульдозер менен сүрдүрүлүп, алардын ордуна жаңы имараттар салынмакчы. Көчүрүлгөндөргө берилчү каржылык жардамдын көлөмү өтө эле аз.
Атын атоодон баш тарткан бул айым 48 жашта. Ал Ашхабатта 1990-жылдары башталган шаардын турпатын өзгөртүү саясатынын курмандыгына айланганын айтат.
-Биздин үй 2005-жылы бузулган. Ошондон бери көп кабаттуу үйдө ижарада турабыз. 3 бөлмөлүү үйдө 15 адам чогуу жашайбыз. Бийликтен турак-жай сурасак, ашыкча үй жок деп жооп кайтарышат.
Бул айымга окшогон көптөгөн адамдардын үйлөрү сүрдүрүлүп, алардын ордуна Ашхабат шаарында жаңы имараттар, айнектен жана мрамордон жасалган кеңселер, жолдор, гүлзарлар менен саябандар пайда болгон.
Коңшу Казакстанда да ушул эле көрүнүш. Өлкө бийлиги мунайдан түшкөн ири кирешени шаарларды оңдоп-түзөө иштерине жумшаган. Дүйшөмбү, Ашхабат жана Алмата шаарларынын тургундары, чындап келгенде бизди өкмөт үйлөрүбүздөн кууп чыкты деген пикирлерин айтышууда. Каржылык көмөк көрсөтүүнүн ордуна шаар бийликтери “үйлөрүңөр мыйзамсыз жол менен курулган” деп тургундардын өздөрүн күнөөлөгөн учурлар көп.
Ал эми Дүйшөмбү шаарынын башчылары болсо, ар бир үйбүлөгө шаардан оолак жайгашкан жерден 900 чарчы метр жер берилээрин айтышууда. Бирок эски там-жайынан ажыраган тургундарга жаңы үй курууга эч кандай акча же курулуш материалдар берилбейт экен. Акчалай жардам эң жакыр үйбүлөлөргө гана көрсөтүлмөкчү. Бул тизмеге айына 6 доллардан аз акча тапкан бүлөлөр гана илинет. 6 доллар – бул Тажикстандагы эң төмөнкү айлык. Ушуну эске алганда, үйүнөн ажыргандардын дээрлик бардыгы компенсациядан куржалак калчудай.
Кызыктуусу, эски тамдар сүрүлгөндөн көп өтпөй эле ал жерлерге элде “элитный үйлөр” деген атка конгон имараттар түшүүдө. Мисалы Ашхабаттын түштүк райондорунда мындай жаңы үйлөрдүн баасы 60 миң АКШ долларынын башталат. Ал эми Алматыда болсо баалар Европадагыдай.
Дүйшөмбүнүн карапайым тургуну Жамалдин Сиражовдун үйү да 2 жыл мурун бульдозер менен сүрдүрүлүп, андан бери Жамалдин үйбүлөсү менен ижарада турат. Жамалдин үчүн “жөн эле үйлүү болуу да ишке ашпас кыялга” айланган.
-Менин үйүм бузулуп салынган. Кайда бараарымды же эмне кылаарымды билбейм. Мен өкмөттү түшүнбөй турам – алар эмнени көздөп жатышат: жаңы нерсе курууну же курганды бузуунубу?!
Апрель айында Сиражов жана башка үйүнөн ажыраган 40 адам бийликтен компенсация талап кылышып, наарзылык акциясына чыгышкан. Ошол эле күнү 20 аял тажик президентинин кеңсесинин алдында чогулуп, үйлөрүнүн сүрдүрүлүп жаткандыгына нааразы экендигин билдиришип, камалышкан. Аялдардын айтымында, алар “болочокто мындай иш-чараларга катышпайбыз” деген убада беришкенден соң бошотулушкан.
Алматынын бир нече тургуну өздөрүнүн оор абалына бийликтин көңүлүн буруу үчүн ачкачылык акциясына чыгышкан. Бирок бийлик өкүлдөрү буга камырап да коюшкан жок.
Борбор Азиянын бийликтери миңдеген шаар тургундарынын кызыкчылыктарына көз жуумп ири шаарларды көрктөндүрүү иш-чараларын уланта беришчүдөй.
