Кошмо Штаттардын өкмөтү Өзбекстандын бийлигинен өлкөдө демократиялык реформаларды жүзөгө ашырууну талап кылып келет. Эми бул реформа жаатын өлкөгө көрсөтүлүп жаткан жардам менен тыгыз байланыштыраарын расмий Вашингтон июлдун 13үндө таасын билдирди.
АКШнын Мамлекеттик департаментинин басма сөз өкүлү Ричард Баучер шейшембиде чыгып сүйлөп, Өзбекстанда демократиялык реформалар жүргүзүлбөй жатканына байланыштуу Вашинтон бул өлкөгө бериле турган 18 миллион доллардык жардамды токтотоору тууралуу жарыя кылды.
«Хюман райтс уотч» (Human Rights Watch) эл аралык укук коргоо уюмунун Брүсселдеги басма сөз өкүлү Ванесса Сэнен (Vanessa Saenen) айым АКШ бийлигинин бул жарыясын өз уюму жактыруу менен кабыл алганын «Азаттыктын» кабарчысы Брүс Панниер менен маегинде белгиледи:
- Биз АКШ Мамлекеттик департаментинин Өзбекстанга жиберилчү жардамды токтото туруу тууралуу бул чечимин өзгөчө колдоого алабыз. Анткени Өзбекстан адам укуктары одоно бузулуп жаткан өлкө катары узак жылдардан бери эле сөзгө алынып келет.
Ал эми Өзбекстандын тышкы иштер министрлигинин басма сөз өкүлү Илхом Закиров Вашингтондун соңку кадамы тууралуу бүгүн (шаршембиде) төмөнкүдөй жообун узатты:
- Албетте, бул – АКШнын сүрөөнчү (донор) катары өз эгемен укугу. Биз аларды жардам бергиле деп күчтөй албайбыз да. Бул – алардын өзүнүн эгемендик укугу.
Былтыр АКШ Өзбекстанга дээрлик 86 миллион доллардай жардам берген. Быйылкы кыскартылчу жардамдын көлөмү азыраак болгон менен, бул соңку кадам расмий Ташкент үчүн кыйла сезилээрлик.
Кошмо Штаттар үчүн Өзбекстан Борбор Азиядагы өнөктөштөрүнүн бири болуп саналат. Ооганстандагы террордук күчтөргө каршы эл аралык күрөштө жетекчилик кылып жаткан Кошмо Штаттар Өзбекстандын да аскер базасын пайдаланууда. Укук коргоочулардын айтымында, бул жагдай Вашингтондун Ташкентке карата кескин сын пикир билдиришине кыйла тоскоолдук кылып келген. Өзбекстанда адам укуктарынын сакталышы жаатында оңолуу деле байкалган жок. Абактарда саясий көз карашы үчүн кармалган нечендеген кишилер ур-токмокко алынып келет. Быйыл декабрда Өзбекстанда өткөрүлө турган парламенттик шайлоого катышуу укугун эч бир оппозициялык партия ала алган жок.
Деги, АКШнын сын пикири Өзбекстанда демократиялык реформаларды кескин баштоого түрткү боло алабы?
Борбор Азияны иликтеген лондондук адис Алекс Ватанканын (Alex Vatanka) пикирине караганда, АКШнын соңку кысымы расмий Ташкенттин өктөм бийлигин өзгөртүүгө деле алып келбейт:
- Өзбек өкмөтү, албетте, реформа жаатында бирдемкелерди жүзөгө ашырууну каалайт, бирок аны ал президент Каримовдун бийлигине эч шек келтирилбегендей деңгээлде гана жүргүзөт.
Ватанканын оюнча, авторитардык режимдин механизми бул үстүрт реформалардан анча олуттуу өзгөрүүгө деле учурабашы мүмкүн.
2002-жылы АКШ менен Өзбекстан бийлиги стратегиялык кызматташтык тууралуу келишимге кол коюшкан. Ага ылайык Өзбекстанда демократиялык реформалар канчалык ыкчамдаган сайын, ошончолук АКШ жардамы көбүрөөк көрсөтүлөөрү да белгиленген. АКШ Конгресси Өзбекстанга берилчү жардамдын көлөмүн бул өлкөдөгү өзгөрүүлөрдү иликтөөнүн негизинде ар жылы талкуулап жана жактыруудан өткөрүп турат. Айтмакчы, соңку билдирүүсүндө АКШнын Мамлекеттик департаменти Өзбекстан Кошмо Штаттардын стратегиялык шериги бойдон кала берет деген пикирин дагы бир жолу бышыктай кетти. Ушундай эле мамиле Жакынкы Чыгышта АКШнын саясатын колдогон айрым авторитардык араб өлкөлөрүнө карата да жасалып келет.
АКШнын Мамлекеттик департаментинин басма сөз өкүлү Ричард Баучер шейшембиде чыгып сүйлөп, Өзбекстанда демократиялык реформалар жүргүзүлбөй жатканына байланыштуу Вашинтон бул өлкөгө бериле турган 18 миллион доллардык жардамды токтотоору тууралуу жарыя кылды.
«Хюман райтс уотч» (Human Rights Watch) эл аралык укук коргоо уюмунун Брүсселдеги басма сөз өкүлү Ванесса Сэнен (Vanessa Saenen) айым АКШ бийлигинин бул жарыясын өз уюму жактыруу менен кабыл алганын «Азаттыктын» кабарчысы Брүс Панниер менен маегинде белгиледи:
- Биз АКШ Мамлекеттик департаментинин Өзбекстанга жиберилчү жардамды токтото туруу тууралуу бул чечимин өзгөчө колдоого алабыз. Анткени Өзбекстан адам укуктары одоно бузулуп жаткан өлкө катары узак жылдардан бери эле сөзгө алынып келет.
Ал эми Өзбекстандын тышкы иштер министрлигинин басма сөз өкүлү Илхом Закиров Вашингтондун соңку кадамы тууралуу бүгүн (шаршембиде) төмөнкүдөй жообун узатты:
- Албетте, бул – АКШнын сүрөөнчү (донор) катары өз эгемен укугу. Биз аларды жардам бергиле деп күчтөй албайбыз да. Бул – алардын өзүнүн эгемендик укугу.
Былтыр АКШ Өзбекстанга дээрлик 86 миллион доллардай жардам берген. Быйылкы кыскартылчу жардамдын көлөмү азыраак болгон менен, бул соңку кадам расмий Ташкент үчүн кыйла сезилээрлик.
Кошмо Штаттар үчүн Өзбекстан Борбор Азиядагы өнөктөштөрүнүн бири болуп саналат. Ооганстандагы террордук күчтөргө каршы эл аралык күрөштө жетекчилик кылып жаткан Кошмо Штаттар Өзбекстандын да аскер базасын пайдаланууда. Укук коргоочулардын айтымында, бул жагдай Вашингтондун Ташкентке карата кескин сын пикир билдиришине кыйла тоскоолдук кылып келген. Өзбекстанда адам укуктарынын сакталышы жаатында оңолуу деле байкалган жок. Абактарда саясий көз карашы үчүн кармалган нечендеген кишилер ур-токмокко алынып келет. Быйыл декабрда Өзбекстанда өткөрүлө турган парламенттик шайлоого катышуу укугун эч бир оппозициялык партия ала алган жок.
Деги, АКШнын сын пикири Өзбекстанда демократиялык реформаларды кескин баштоого түрткү боло алабы?
Борбор Азияны иликтеген лондондук адис Алекс Ватанканын (Alex Vatanka) пикирине караганда, АКШнын соңку кысымы расмий Ташкенттин өктөм бийлигин өзгөртүүгө деле алып келбейт:
- Өзбек өкмөтү, албетте, реформа жаатында бирдемкелерди жүзөгө ашырууну каалайт, бирок аны ал президент Каримовдун бийлигине эч шек келтирилбегендей деңгээлде гана жүргүзөт.
Ватанканын оюнча, авторитардык режимдин механизми бул үстүрт реформалардан анча олуттуу өзгөрүүгө деле учурабашы мүмкүн.
2002-жылы АКШ менен Өзбекстан бийлиги стратегиялык кызматташтык тууралуу келишимге кол коюшкан. Ага ылайык Өзбекстанда демократиялык реформалар канчалык ыкчамдаган сайын, ошончолук АКШ жардамы көбүрөөк көрсөтүлөөрү да белгиленген. АКШ Конгресси Өзбекстанга берилчү жардамдын көлөмүн бул өлкөдөгү өзгөрүүлөрдү иликтөөнүн негизинде ар жылы талкуулап жана жактыруудан өткөрүп турат. Айтмакчы, соңку билдирүүсүндө АКШнын Мамлекеттик департаменти Өзбекстан Кошмо Штаттардын стратегиялык шериги бойдон кала берет деген пикирин дагы бир жолу бышыктай кетти. Ушундай эле мамиле Жакынкы Чыгышта АКШнын саясатын колдогон айрым авторитардык араб өлкөлөрүнө карата да жасалып келет.
