Кытай тарап темир жолдун кууш болушун жактоодо. Дал ушул маселе кезинде жолдун курулушун токтотуп келген эле. Эми Кыргызстан Кытай сунушуна көнүш керекпи? Мына ушул жана башка суроолорго мурдагы вице-премьер-министр Токон Мамытов жооп берет.
“Азаттык”: Декабрда өкмөт башчы Темир Сариевдин Кытайга сапары учурунда Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан темир жолун куруу боюнча меморандумга кол коюлбай калган. Маселе жолдун эни кандай болушуна келип такалган. Мурун да бул маселе жолдун курулушун токтотуп келген эле. 12-январда өкмөт башчы менен жолугушууда Кытай элчиси Кытай өкмөтүнүн позициясы мурункудай калып, ал темир жолдун кууш болушун жактарын билдирген. Кыргызстан эмне кылыш керек? Кытайдын сунушуна көнүш керекпи?
Мамытов: Кытай-Кыргызстан темир жолун куруу демилгеси мындан 17-18 жыл мурун көтөрүлө баштаган. Бирок ошол кезде эле бир-эки чоң маселеге келип такалып калган. Биринчиден, бул жол Кыргызстан, Өзбекстан аркылуу Орусия, Европага чыгып кетмек. Бирок Өзбекстан Кыргызстан менен бирге чечкенге каршы болуп, маселе чечилбей келген. Анан кыргыз-кытай чек арасында вагондордун, тепловоздордун дөңгөлөктөрүн алмаштыруу маселеси чыккан. Анткени Кытайда Европа стандарты боюнча темир жол 1 метр 45 см. Ал эми Кыргызстанда орус стандартына ылайык 1 метр 52 см. Маселе ушуга такалып калган. Андан кийин мурунку транспорт жана коммуникация министри Калыкбек Султанов, азыркы министр Аргынбек Малабаев, премьер-министр баш болуп маселени кайрадан көтөрө баштады.
“Азаттык”: Орусия Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан темир жолунун эни СССРдин стандартына ылайык болушун жактаган. Москва бул ирет да каршы чыгып, маселе туңгуюкка кептелбейби?
Мамытов: Буга Москва деле, Казакстан деле каршы чыкпайт. Казакстан бүгүнкү күнү Кытай менен эки темир жол өткөрмө бекетин куруп алган. Алар Европа стандарты менен орус стандартынын карама-каршылыгына караган эмес. Орусия менен Кытайдын ортосунда төрт темир жол өткөрмө бекети бар. Дагы аралашкан өткөрмө бекеттери бар. Анан өздөрү алар менен сүйлөшүп куруп алышып, 15 млн. тонна жүктү өткөрүп атса эчтеке эмес, ал эми Кыргызстан бир өткөрмө бекет ачабыз десе, ага каршы болушу туура эмес. Биздин өкмөт да кылчактабай Кыргызстандын кызыкчылыгына, финансы-экономикалык пайдалуу жагына карап чечиши керек.
“Азаттык”: Кытай азыркы кезде кууш вариантын сунуштап жатат. Ага көнүш керекпи?
Мамытов: Бул жерде оор маселе жок. Бул маселе Орусия, Казакстан менен чечилген. Чек арага чейин Кытайдын кууш варианты менен келип, андан кийин орус стандартына өткөн. Биз да ошол мамлекеттердей чечишибиз керек. Бул жерде чоң экономикалык маселе бар. Быйыл Кытай Шинжаңга 3 млрд. доллар инвестиция жолдоп жатат. Мына ошол үчүн баары жанталашып жатат. Казакстан президенти 2014-жылы “Нурлуу жол” деген программаны кабыл алып, Кытайдын жүгүн Европага ташуу максатында 7 миң жолун 8 млрд. доллар инвестиция кылып салды. Орусия да ушундай жолдо баратат. Биз тайсалдабашыбыз керек.
“Азаттык”: Туура, темир жолдун курулушуна каршылык жок. Бирок Кытай тарап жолдун кууш вариантын сунуштап, Торугартта поезддерди, жүктөрдү алмаштыруу экономикалык жактан чыгашалуу болот, ошондуктан жол кууш вариантта гана болсун деп жаткандай. Биз ага көнүшүбүз керекпи?
Мамытов: Эми кууш варианты болобу, башка болобу - биз эң башкысы туңгуюктан чыгышыбыз керек. Кытай менен Кыргызстан аны чечиш керек. Азыр Кытайдын жаңы Жибек Жолу деп жаткан долбооруна биз да кошулушубуз керек.