Казакстанда былтыр жана быйыл чыккан тарых жана география китептеринде Крым Орусиянын аймагы деп көрсөтүлгөн.
25-сентябрда Украинанын Астанадагы элчилиги Казакстандагы “Мектеп” басмаканасынан чыккан окуу китептеринде Крымдын “Орусия федерациясынын субъектиси” катарында жазылып калгандыгына байланыштуу Казакстандын Тышкы иштер министрлигине нааразылык нотасын жолдоду.
Элчилик жиберген нотада “окуу китептериндеги Крым тууралуу маалыматтар эл аралык коомчулуктун жана Украинанын бүтүндүгүн колдой тургандыгын бир нече жолу билдирген Казакстан бийлигинин да позициясына каршы келе тургандыгы” айтылган. Украин элчилигинин басма сөз катчысы Ирина Блащук нота жиберилгенин тастыктап, буларга токтолду.
- Ооба, биз чындап эле бүгүн нааразылык нотасын жөнөттүк. Буга Крым тууралуу окуу китептеринде берилген туура эмес маалыматтар себеп болду. Биз аталган маселе боюнча китепти чыгарган басмакана менен да сүйлөштүк. Алар Крымда референдум өткөнүн негиз келтиришүүдө. Сыягы, орус пропагандасы өз таасирин тийгизген окшойт. Казакстандын Тышкы иштер министрлиги биздин нотага жооп бериши керек. Андан кийинки аракетибиз ошого жараша болот.
Украина тарап ошондой эле Казакстандын Тышкы иштер жана Билим берүү министрликтерин аталган окуу китептерин мектептерден токтоосуз чогултуп алууга чакырган. Казакстандын Билим берүү министрлигине украин элчилигинен ушундай өтүнүч келгенин басма сөз катчысы Алибек Шокпаров “Азаттыкка” ырастады.
- Чындыгында эле бизге Украинанын Казакстандагы элчилигинен бул боюнча расмий суроо келип түштү. Ал азыр жетекчиликтин кароосунда. Ал боюнча атайын иликтөө жүргүзүлөт. Ошондуктан кандай чечим кабыл алына тургандыгы али белгисиз.
Казакстанда былтыр жана быйыл “Мектеп” басмаканасынан чыккан 11-класстын “Азыркы дүйнөнүн географиясы” жана “Дүйнө жүзүнүн тарыхы”, ошондой эле 10-класска арналган “География” китептеринде Крым Орусиянын аймагы катары киргизилген.
11-класска арналган “Дүйнө жүзүнүн тарыхы” китебинин авторлорунун бири Розалия Кайырбекова Крымды Орусиянын аймагы катары киргизүүдө референдумдун жыйынтыгын эске алышканын негиз келтирди.
- Референдум болдубу? Болду. Биз аны жокко чыгарып коё албайбыз да. Анын жыйынтыгын Батыш кабыл алган жок. Биз Крымда референдум болду деп гана бердик. Эгер референдум кимдир бирөөгө жакпаса, анда бул эми башка маселе. Бул деген саясат болуп кетет.
Казакстандын Билим берүү министрлигине караштуу “Окуу китептери” илимий-практикалык борборунун орун басары Адилхан Дүйсөбаевдин айтымында, Крымдын Орусияга өткөнү китептерде болгону тарыхый окуя катары жазылган.
- Чоң тарыхый окуя болду. Украина менен Орусиянын алкасында ушундай маанилүү окуялар жүз бергени, референдум болгону, элдин добуш бергени да анык.Ал кандай өттү, кандай уюштурулду, биздин ишибиз жок. Бул тарыхый окуя болгондуктан жана ал географиялык жактан Орусиянын курамына автономиялуу округ болуп кошулгандыктан, аны жашырып койбой, китептерде көрсөттүк. Бирок анда эч кандай саясий баа берүү жок. Бул маселеде Украинанын, Европанын Орусиянын же Казакстандын позициясы кандай деген баа берген эмеспиз.
Ошентсе да айрым тарыхчылар менен географтар Крымды Орусиянын аймагы катары көрсөтүүгө каршы. Алматыдагы Ал-Фараби атындагы улуттук университеттин география факультетинин окутуучусу Санат Түгөлбаев Казакстан Крымдын Орусияга өткөнүн расмий кабылдаган жок, андыктан китептерге андай деп жазылбашы керек болчу деп эсептейт.
- Чек арадагы өзгөрүүлөрдү эки мамлекеттин парламенттери бекитип, президенттери кол койгондон кийин Бириккен Улуттар Уюму жаңы чек аранын негизинде калктын санын эсептейт. Крымга байланыштуу биз андайды көргөн жокпуз. Бул жерде окуялар, тескерисинче, болуп жатат. Ошондуктан окуу китептеринде Крымды Орусиянын аймагы катары киргизүүгө биздин укугубуз жок. Крымды Орусиянын субъектиси катары караган бир гана документ бар. Ал бир гана Орусиянын Мамлекеттик Думасынын чечими.
2014-жылы 16-мартта Крымда референдум өткөрүлүп, жарым аралдын шайлоочуларынын 97 пайызы Орусияга кошулуу үчүн добуш берген. Орусия аталган референдумдун жыйынтыгына шылтап, 18-мартта Крым жарым аралын өзүнө кошуп алган. Муну эл аралык нормаларга туура келбеген чечим деп, Украина өзү жана дүйнө мамлекеттеринин көпчүлүгү кабыл алган эмес.
БУУнун башкы ассамблеясында Крымды Украинадан бөлгөн референдумду мыйзамсыз деп таануу боюнча маселе көпчүлүк добуш менен кабыл алынган. Аталган жыйында Армения, Беларус, Боливия, Венесуэла, Зимбабве, Куба, Никарагуа, Сирия, Түндүк Корея, Судан жана Орусия өзү гана референдумду мыйзамдуу деп тааный тургандыгын билдирсе, добуш берүүдө Казакстан калыс позициясын карманган.
