Сириядагы согушта сол бутунан ажырап, Казакстанга экстрадиция болгон жана "террордук топтун мүчөсү" деген айып менен сегиз жылга кесилген Аскар Тлеубаевдин абалы оор. Бир жарым жылдан бери абакта бутуна операция күтүп жаткан бейтаптын жакындары анын экинчи буту да шал болуп калганын айтышууда.
37 жаштагы казакстандык Аскар Тлеубаев учурда Орол шаарындагы абакта отурат. Казак бийлиги 2019-жылы "Жусан" операциясынын алкагында аны жубайы жана жашы жете элек беш баласы менен Сириядан кайтарган. Ошол эле жылы Актау шаардык соту Аскар Тлеубаевди "террордук топтун ишмердүүлүгүнө катыштыгы бар" деп таап, сегиз жылга эркинен ажыраткан.
"Ачкачылыктан жалбырак жешкен"
Аскар Тлеубаев 1985-жылы Өзбекстандын Каракалпакстан республикасынын борбор шаары Нукуста туулган. 2010-жылы Казакстандын Актау шаарына көчүп келип, үй-бүлө курган.
Аскардын атасы Алпамыс Тлеубаев учурда Өзбекстанда жашайт. Анын айтымында, уулу Актау шаарында базарда соодагер болуп, эл катары турмуш кечирип жүргөн.
"2015-жылы жайында уулума, Актауга баргам. Биз кеткенден кийин кызым чалып, “Аскар Алматыга көчүп кетти” деди. Алар Мангыстау-Алматы поездине отуруп, бирок орто жолдо түшүп, такси менен Орусиянын Астрахан шаарына барып, жактан Түркияга учуп кеткен экен".
Атасынын айтымында, Аскар 2015-2017-жылдары Түркияда жашаган. 2016-жылы майда Өзбекстандагы атасына телефон чалып, базарда соода кылып жүргөнүн айткан.
"Биз "Эмнеге кеттиң, эмнеге бизди алдадың?" деп сурадык. Уулум телефондон "Жергиликтүү полиция мени аңдып, тынымсыз сурактардан тажадым" деп жооп берди. Уулумду Сирияга ким, эмне үчүн мажбурлаганын билбейм".
Атасынын айтышынча, Аскар 2018-жылы Сирияга баргандан кийин бир бутунан ажырап калган.
"Уулум Казакстанга кайтып келгенде, аны менен сүйлөштүм. Сирияда жүргөндө үч киши болуп бир үйгө киргенде мина жарылыптыр. Анда Аскардын бир буту жулунуп кеткен. Аскердик дарыгерлер ага талаада операция жасашыптыр. Келиним чоочун жерде кыйналып, ачкачылыктан дарактардын жалбырактарын жеген күндөр да болгонун айтып берди".
Аскардын беш баласынын экөө Казакстанда, экөө Түркияда, эң кичүүсү Сирияда төрөлгөн. Учурда жубайы беш баласы менен Актау шаарында турат.
Бир жылдан бери жөлөкпул төлөнбөйт
2019-жылы 29-августта медициналык экспертизанын жыйынтыгы менен Аскар Тлеубаев 2-топтогу майып деп таанылган. Бирок анын жубайы Асем Тажикеева мамлекеттик жөлөкпулдар бир жылдан ашык убакыттан бери төлөнбөй жатканын айтат.
Анын кайрылуусуна Эмгек, социалдык коргоо жана миграция комитетинин Мангыстау облусу боюнча башкармалыгы жооп кайтарып, күйөөсүнүн жөлөкпул алуу укугун ишке ашырууда шалаакылыкка жол берген кызматкерлер жоопко тартылганын маалымдаган.
"Ички иштер министрлигинин Жазык-аткаруу комитетинин жообуна ылайык, Аскар Тлеубаевге жеңилдиктерди алуу укугун ишке ашыруу боюнча өз убагында иш жүргүзүлбөгөндүктөн, кызматтык текшерүүнүн жыйынтыгында Мангистау облусунун прокуратурасынын буйругу менен шалаакылык үчүн күнөөлүү кызматкерлер (мекеменин жетекчиси, башкы бухгалтер жана бухгалтер) жазага тартылды" деп жазылат расмий жоопто.
Жыйынтыгында мамлекеттик мекеме өз убагында алынбай калган жөлөк пулдун суммасы бир жолу төлөнөрүн, бирок ага чейинки жөлөк пулду төлөө каралбаганын билдирген.
"Буттары соолуп баратат"
Ал арада Алпамыс Тлеубаев уулу бир жарым жылдан бери абакта операцияны күтүп жатканын, эми экинчи буту да шал болуп калганын айтат.
"Актау шаардык поликлиникасына, травматологго көрсөтсөк, оң бутун тез арада дарылоо керек, ал эми кесилген сол бутка протез керек дешти. Дарыгердин бүтүмү да бар. Тергөөчүгө көрсөтсөм, "тергөө бүткөндө гана жасалат" деди. Бирок соттук териштирүүлөрдөн кийин дароо Чымкент шаарындагы абакка жөнөтүлгөн. Ал жерде да операция жасалган жок. Азыр уулумдун абалы жакшы эмес. Буттары күндөн күнгө ичкерип баратат".
Аскар Тлеубаевдин Алматыда жашаган карындашы Албина агасынын саламаттыгы боюнча казак бийлигине арызданганын, бирок андан майнап чыкпаганын "Азаттык" радиосунун казак кызматына билдирди.
"Агам эки жыл 10 айдан бери абакта жатат. Азыр ал медицина бөлүмүндө жөн эле жатат. Ал эч кандай массаж, физиотерапия ала алган жок. Эч кандай дарылоо болгон жок. Азырынча операция эмнеге жасалбай калганын эч ким түшүндүрө албайт", - деди.
Ал агасын жок дегенде Алматыдагы абактардын бирине которууну суранып, тийиштүү органдарга арыз жазганын, бирок азырынча жооп келбегенин кошумчалады.
26-апрелде "Азаттык" Казакстандын Ички иштер министрлигинин Жаза аткаруу системасы боюнча комитетине Аскар Тлеубаевдин ден соолугун сурап кат жолдогон. Бирок азырынча жооп жок.
Берилген убада, жасалбаган операция
Ал эми Казакстандагы Адам укуктары боюнча улуттук борбордун өкүлү Салтанат Нурымбетова Албина агасы Аскар Тлеубаевге жардам сурап кайрылганын, бирок анын арызын тыкыр карап чыгуу мүмкүн болбой жатканын билдирди.
"Борбордо болгону төртөөбүз иштейбиз. Андыктан ар бир арызды тыкыр кароого мүмкүнчүлүгүбүз жок. Маселен, быйылкы жылдын төрт айында 1,5 миңден ашык кайрылуу түшкөн. Алардын баарын текшерип, өз алдынча жооп берүү оңой эмес".
Казакстандын Ички иштер министрлигинин Жаза аткаруу системасы боюнча комитети Тлеубаевдердин үй-бүлөсүнүн өлкөнүн акыйкатчысы Эльвира Азимовага жазган кайрылуусуна жооп кылып, "соттолгон жаран жыл сайын профилактикалык медициналык кароодон өтүп жатат" деп билдирди.
"Ушул жылдын 18-мартында Орол шаарындагы облустук көп тармактуу оорукананын штаттан тышкаркы травматологунун кароосунан өттү. Экспертизанын жыйынтыгы боюнча сол бутунун протези жана сол жамбашындагы нейроманы алып салуу сунушталды", - деп айтылат мекеменин жообунда.
Албина Тлеубаева мындай жоопту бир ай мурун алганын, бирок агасы бир да жолу дарыланбаганын жана операция жасалбаганын айтууда.
Буга чейин Европарламенттин депутаттары талкуулаган Казакстандагы түзөтүү мекемелеринде кыйноолордун жана катаал мамилени алдын алуу маселесине токтолуп, акыйкатчы Азимова Казакстандын өкмөтү өлкөдө ар бири эки миң орундуу 16 түрмө курууну пландап жатканын билдирген.
Былтыр болсо Европарламент Казакстандагы адам укуктарынын абалы боюнча резолюция кабыл алып, анда адам укуктары боюнча абал начарлап баратканын белгилеп, аны бузган аткаминерлерге каршы санкцияларды колдонууну сунуштаган.
Ал эми Казакстандын Улуттук коопсуздук комитети Жакынкы Чыгышта согуш башталгандан бери ал жакка өлкөдөн 800дөй адам кеткенин кабарлаган. 2019-2020-жылдары "Жусан" операциясынын негизинде ал жактан 516 казакстандык кайтарылган, көпчүлүгү балдар.
"Азаттыктын" казак кызматынын сайтына жарыяланган Нуртай Лаханулынын макаласын орус тилинде бул жерден окуңуз.
