Кыргызстан “Манастагы” транзиттик борборду чыгарса, АКШ өкмөтү менен карым-катнаш кандай болушу мүмкүн?
Коомдук саясат институтунун директору Муратбек Иманалиев Кыргызстан “Манастагы” транзиттик борборду чыгарса, АКШ менен карым-катнаш үзүлөөрүн эскертти:
- Бул база америка-кыргыз кызматташтыгын байланыштырган негизги түйүн. Эгерде бул базаны чыгарчу болсок, АКШ өкмөтү менен болгон бардык байланыштар үзүлөт деп ишенимдүү айта алам.
Иманалиевдин ою боюнча, Кыргызстанды дүйнөгө таанытып, ким менен болбосун эсептешүүгө мажбур кылган нерсе дал ушул база болуп саналат. Үлкөн дипломаттын билдирүүсү АКШ мамлекеттик катчысынын Түштүк жана Борбор Азия боюнча жардамчысы Роберт Блейктин 17-январда Бишкекке кезектеги сапарына туура келип отурат. Бул жолу да америкалык даражалуу өкүл АКШнын “Манастагы” жүк ташуучу транзиттик борборунун келечеги тууралуу кыргыз тарап менен дагы эле сүйлөшүүлөр жүрүп жатат деген пикирин айта кетти.
Президент Алмазбек Атамбаев менен АКШнын мамлекеттик катчысынын жардамчысы Роберт Блейк
Ал эми Блейк менен жолугушууда кыргыз президенти Алмазбек Атамбаев антитеррордук күчтөрдүн транзиттик борбору боюнча келишим 2014-жылы аягына чыгарын дагы бир жолу эсине салып, “макулдашуу мөөнөтү аяктаган соң "Манас" аэропортунда аскерге тиешелүү эч нерсе калууга тийиш эмес” деди.
Роберт Блейктин белгилешинче, президент Атамбаев АКШга “Манас” аэропортунда транспорттук түйүн, башкача айтканда хаб түзүүнү сунуштаган. Эгерде хаб түзүлсө, АКШ Ооганстандагы аскерлерин Бишкектеги түйүн аркылуу киргизип-чыгарууга укугу бар, бирок аскерий эч нерсе болбойт жана азыркыдай дипломатиялык статустан ажырайт.
Эл аралык мамилелер боюнча эксперт Чынара Эсенгул 2014-жылы транзиттик борбор чыгарылса, АКШ Кыргызстан менен аскерий алаканы гана токтотуп, калган багыттарда иштеше берет деген ойдо:
- Аскерий маселеден тышкары идеологиялык фактор да бар. Ошол эле Роберт Блейк “Кыргызстан Борбор Азияда демократиялык жактан жакшы мисал болууда” деп айтпадыбы. Ошон үчүн Кыргызстан АКШ үчүн актуалдуу бойдон кала берет деп ойлойм, анткени биз кошуналарга караганда башкача жол менен баратабыз.
Жогорку Кеңештин депутаты Равшан Жээнбеков АКШ базасынан кыргыз жак саясий, аскерий жана акчалай пайда таап келатканына көңүл бурат:
- Транзиттик борбор коопсуздук жагынан алганда эле үч катмарга жооп берип атат: мамлекетке, аймакка жана глобалдык коопсуздукка. Экинчиден, жылына биздин бюджетке 60-100 миллиондогон доллар төлөп, экономикалык кызыкчылыгыбызга да жооп берет. Бул экономикалык кыйын абалдагы биздин мамлекетке чоң салым. Иманалиевдин айтканына толук кошулам, база чыгарылса, эки өкмөттүн ортосунда мамиле токтойт, анткени базадан башка АКШ өкмөтү менен кыргыз өкмөтүн бириктирген эч нерсе жок.
АКШ транзиттик борборду калтырууга болушунча жан үрөп, акыркы чечимге чейин сүйлөшүүлөрдү жүргүзөт. "Бирок саясий жана экономикалык кызыкчылыктарга карабай президент Атамбаев 2014-жылы транзиттик борборду биротоло чыгарары белгилүү болуп калды", - дейт саясат таануучу Марс Сариев. Сариевдин айтымында, АКШ менен Орусиянын геосаясий кызыкчылыктарынан улам азыр кыргыз бийлиги чайналып турган учуру:
- Кыргызстанга транзиттик борбор үчүн акча деле көп келип атат, бирок азыр биздин бийликтер чочулап жатышат. Анткени Орусия биздин стратегиялык өнөктөшүбүз, АКШ Ооганстандан аскерлерин алып чыгып кеткенден кийин Орусиянын колдоосун алалбай калбайлы деп коркуп турушат. Атамбаев да Бакиевдин катасын кайталап албайын деп коркуп жатат. Азыр эки дөөнүн ортосунда кысылып турабыз.
Марс Сариев 2014-жылы транзиттик борбор чыгарылгандан кийин АКШ өкмөтү Кыргызстанга жардамын токтотуп, байланыш токтоп калат деген пикиге кошулат:
- Американын Кыргызстанга болгон кызыкчылыгы - бул аскерий база. Башка кызыкчылыгы жок. Экономикалык, маданий жактан алганда деле, АКШ 20 жыл мурун элчилик ачкан бизде, эч кандай жылыш жок. Буларга база керек. Ошон үчүн азыр акыбал курч.
"Манас" аба майданында АКШ базасы 2001-жылы ачылган. Ал эми транзиттик борбор тууралуу келишим эки өлкө ортосунда 2009-жылы 5 жылдык мөөнөткө түзүлгөн. Борбордун ижара акысы үчүн АКШ жылына 60 миллион доллар төлөйт.
АКШнын мамлекеттик катчысынын Түштүк жана Борбор Азия боюнча жардамчысы Роберт Блейк “Манас” аэропортунда жайгашкан жүк ташуучу транзиттик борборду кошпогондо 1992-жылдан тарта АКШ Кыргызстанга 1,3 миллиард доллар жардам иретинде бергенин, былтыр транзиттик борбор да өзүнчө 200 миллион доллар төлөгөнүн белгиледи. Эмки жылы Кыргызстан бул транзиттик борборду чыгарса, андан түшчү каражаттын ордун ким кантип толтурат? – бул суроого азырынча жооп жок.
"Азаттыктын" Бишкектеги журналисти. "Ыңгайсыз суроолор" телепрограммасынын алып баруучусу. 2009-жылы Ош Мамлекеттик университетинин журналистика факультетин аяктаган.
