Шайлоого жакын калганда босогону ары-бери жылдыруу кимге пайдалуу?
Парламентте “Кыргыз Республикасынын президентин жана Жогорку Кеңеш депутаттарын шайлоо жөнүндөгү” мыйзамга өзгөртүү жана кошумча киргизүү боюнча жаңы долбоор каралды. Анда шайлоодо жеңишке жетишүү босогосун көтөрүү сунушталган.
Парламенттик шайлоого төрт-беш ай калган мезгилде Жогорку Кеңештеги башкаруучу коалициянын лидери Феликс Кулов шайлоо мыйзамына жаңы өзгөртүү киргизүүнү сунуштады. Долбоордо жалпы республикалык босогону 7 пайыздан 9 пайызга көтөрүү, ал эми аймактык босогону 0.7 пайыздан 0.5 пайызга төмөндөтүү сунушталган. Аймактык босогону төмөндөтүү сунушун Феликс Кулов мындайча негиздеди:
- Аймактык босого формалдуулук болуп эсептелет. Анткени партиялар жалпы республика боюнча добуш алуу керек. Аймактык босого минималдык көрсөткүчтү камсыз кылуу үчүн эле керек. Мен эсептеп да бере алам, мыйзамдын эски варианты боюнча 0.7% пайызды камсыздоо үчүн Нарын облусунан 627 добушту камсыз кылуу керек эле. Ал эми 0.5% болгондо 448 добуш алуу керек. Бул жерде чоң айырмачылык жок. Босогону төмөндөтсөк, партиялар республикалык программалар менен иштей баштайт. Ал эми көтөрсөк, көпүрө куруп бер деген талаптар көбөйө баштайт. Жолду асфальттоо жана көпүрө салуу депутаттын иши эмес да.
Феликс Куловдун эсеби боюнча, 9% босогодон өтүү үчүн партиялар республика боюнча 153 миңдин тегерегинде добуш чогултуу керек.
Босоголорду көтөрүү жана төмөндөтүү аракети башкаруучу коалиция жана ири партиялардын кызыкчылыгында экени маалым. Алар өз кезегинде босогону көтөрүү менен келечектеги коалициянын, демек, өкмөттүн, бийликтин туруктуулугун камсыздоого шарт түзүлөт деген жүйөнү карманып келет. Башкаруучу коалициянын мына ушундай жүйө менен республикалык босогону 7% пайыздан 10% пайызга көтөрүү демилгеси буга чейин Жогорку Кеңеште колдоо тапкан эмес. 10% көтөрүү өтпөй калгандан кийин Феликс Кулов 9% пайызды сунуштап чыкты. Депутат Өмүрбек Абдрахманов мыйзамды өзгөртүү демилгесине каршы чыгууда:
- Бул жерде партиялардын монополиясын орнотуу аракети жүрүп жатат. Бизде дайыма “Алга Кыргызстан” өтүп келген. Андан кийин “Ак жол” өтүп келген. Ошол эле Бакиевди кыргыз эли бир добуштан шайлаган. Демек, ким бийликте болсо, ошол өтөрүн сезип, ушундай нерселерди түрткүлөп атат. Биз демократияны жаңы баштап келаткан мамлекетпиз. Партиялардын ар түрдүү түсү болушу керек. Монополия болгон жерде саясат болобу, экономика болобу, эч качан өспөйт.
Өмүрбек Абдрахманов 7% босого сакталышы керектигин жактады. Депутаттардын көпчүлүгү босогону көтөрүүгө каршы болушту. Депутат Абдыжапар Бекматов да монополия жакшы натыйжага алып келбесин эскертти:
- Бул мыйзам кабыл алынса, партиялардын монополиясына алып барат. Биз буга чейин эгемендүү Кыргызстандын тарыхында саясий партиялардын монополиясы эмнеге алып келгенин көргөнбүз. Ошон үчүн мындай кадамдарга барбашыбыз керек. Тескерисинче, биз коомдун түрдүү катмарынын өкүлдөрүн парламентке алып келишибиз керек. Парламент деген өзү элдин өкүлү.
Шайлоо мыйзамын өзгөртүүгө Борбордук шайлоо комиссиясы да каршы. Бул тууралуу БШКнын төрагасы Туйгуналы Абдраимов Жогорку Кеңештин жыйынында билдирди. Анын айтымында, шайлоого жакын шайлоо мыйзамдарына өзгөртүү киргизүүгө болбойт. Башкача айтканда, шайлоого аз убакыт калганда оюн эрежелери күтүүсүз өзгөрбөшү керек жана ал бардык тараптарга түшүнүктүү болушу зарыл.
Депутаттар бул долбоорду талкуулоодон кийин добуш берүүгө жөнөтүштү. Демек, долбоордун келечеги жакынкы күндөрү добуш берүү менен аныкталат. Мыйзам конституциялык болгондуктан, ал кабыл алынышы үчүн үч окуудан өткөрүлүшү керек.
Күзгү парламенттик шайлоонун датасы боюнча да Борбордук шайлоо комиссиясында, парламентте бир пикир жок. Борбордук шайлоо комиссиясынын төрагасы Туйгуналы Абраимов парламенттик шайлоону 4-октябрга белгилөөнү сунуштаса, БШКнын бир катар мүчөлөрү ноябрда өткөрүү мыйзамга ылайык келерин белгилөөдө. Жогорку Кеңеште да бул маселе боюнча кайчы пикирлер айтылууда.
Кыргызстан Конституциясынын 64-беренесинде көрсөтүлгөндөй, Жогорку Кеңешке кезектеги шайлоону президент мыйзамдарга ылайык дайындайт. Демек, парламенттик шайлоонун датасы мамлекет башчысынын чечими менен аныкталат.
