2017-жылдын жайында Төлөгөн Мураталиев үч досу менен шаар сыртына эс алганы барат. Оюн-күлкүгө тойбогон балдар кокустан "квадроцикл ижарага берилет" деген жарнаманы көрүп, аны да айдап көрмөк болушат.
Төлөгөн Мураталиевдин апасы Гүлазия Исраилованын айтымында, балдардын экөө ижарага берчү жайга кирип, тиешелүү кагаздарды жакшы окубастан эле кол коюп, квадроциклдерди бир нече саатка ижарага алышкан жана аларга коопсуздук техникасын эч ким түшүндүрүп берген эмес.
Кайсы жолдор менен айдаш керек экенин көрсөткөн карта берген эмес. Ал жолдордо эч кандай тиешелүү белгилер да болгон эмес.
- "Кеттик, кеттик" деп эле квадроциклдарды минип чыгып кетишет. Болгону сыртка чыгаарда "кайсы тарапты көздөй айдайбыз" дешкенде ошол берген адам колу менен эле жаңсап, "ушул тарапка айдай бергиле" деп айткан. Кайсы жолдор менен айдаш керек экенин көрсөткөн карта берген эмес. Ал жолдордо эч кандай тиешелүү белгилер да жок болгон. Буту-колуна, тизелерине, чыканактарына бекитилчү калкандарды берген эмес. Башына каска берген, бирок беттери ачык болгон.
Гүлазия Исраилова кошумчалагандай, балдар чыкканы 15-20 мүнөт өтпөй уулу Төлөгөн жол боюндагы, тереңдиги 2-2,5 метрге жеткен аңга түшүп кеткен. Квадроцикл анын үстүнөн басып калган. Эненин айтымында, ал жердеги чөптөр узун болгондуктан аң бар экени да көрүнгөн эмес. Досун өз күчү менен алып чыгалбасын сезген балдар дароо тиешелүү кызматтарды чакыртышат.
- Тез жардам менен ооруканага алып келатып, жолдон оозунун ичиндеги айрылып кеткен эттерин тигишкен экен. Ошондо 16 тигиш салыныптыр. Эки буту тең сынган жана тизесиндеги томугу толугу менен жарабай калган, майдаланып кеткен. Оң жак колу ийнинен сынган. Сол жак бети толугу менен жабыркап, аны калыбына келтирүүдө сөөктөрү жетпей калып, жасалма материал менен толукташкан. Бир жагында азуусуна чейин тиштери бүт талкаланган. Көзүнө да операция жасалды.
Ошентип баласынын өмүрүн тилеп, эне тиешелүү тараптарга кайрылганга да чамасы жеткен эмес. Биринчи операциясына эле 18 миң доллар төлөйт. Квадроциклды ижарага берген компания кенемте төлөөдөн кырсык болгондо эле баш тарткан.
Гүлазия Исраилова бир айдан кийин гана элчиликке чалып, өз арманын айтып, акыбалын түшүндүрөт. Анын айтымында, консулдук алгач бул ишти Түштүк Кореядагы кыргызстандыктарга жардам берип жүргөн Асылгүл аттуу айымга тапшырат. Асылгүл кагаз иштерин которушканга жана башка майда жумуштарды бүтүргөнгө жардам берет.
Кыргызстандын Сеулдагы консулу Нурзат Саякбек кызы Төлөгөндүн окуясы менен башынан кабардар экенин айтат:
- Былтыр 2017-жылдын 6-июль күнү диаспоранын өкүлдөрүнөн уктум. Дароо эле энеси менен байланыштым, акыбалын сурасам, ооруканада жатканын айтты. Жардамымды сунуш кылдым. Бир айдан кийин Гүлазия айым бизге чалып, квадроциклди ижарага берген компаниядан кенемте өндүрүп берүүгө жардам берүүнү суранды. Мен ал компаниянын жетекчилери менен байланышсам, алар баш тартышты. Кырсык болгон кезде жанында болгон балдар менен сүйлөшүп, чоо-жайын тактадым. Андан кийин Адам укуктары жаатындагы маселелер боюнча мамлекеттик корпорацияга элчиликтен расмий түрдө кайрылуу жасадык. Алар "Кореянын мыйзамынын алкагында ишти чечип беребиз" деп макул болушту.
Ошентип ортодон сегиз ай өткөн соң ал мекеме далилдердин жетишпестигинен улам ишти жаап, документтерди Гүлазия Исраилованын колуна тапшырган. Ал ошондон бери ар бир документти котортуп, ары-бери жүргөнгө эле бир топ каражаты кеткенин айтууда.
- Бирок ага чейин эле укук коргоочулар "кенемте түгүл дарыланууга кеткен медициналык чыгымдардын 50 пайызын гана өндүрүп бере алабыз" дешти. "Кийинчерээк андан да ылдый түшөт" дешти. Ага да макул болдум. Ошол маалда менин жалпы чыгымым 24 миң долларга жеткен. Акырында документтерди колума тапшырып, "үч жылдын ичинде далилдер табылса кайрылсаңар болот" дешти.
Түштүк Кореяда мыйзамсыз эмгектенип жүргөн Гүлазия аргасы калбай калганын, консулдук кенемте өндүрүп берүүнүн ордуна анын мүшкүлүнө көңүлкош мамиле кылганына нааразы. Ал уулуна дагы операция жасаларын кошумчалады. Ал эми консул Нурзат Саякбай кызынын да өз жүйөсү бар.
- Кореяда мыйзамдар катуу иштейт. Мыйзамсыз жүргөндүгүнө карабастан бардык чет өлкөлүк жарандар укуктарын коргой алышат. Бул жерде иш учурунда кандайдыр жараат алса, мыйзамсыз жүрсө да ошол жумуш берүүчүдөн кенемте төлөтүп ала алат. Бирок бул жерде окуя көңүл ачуу маалында болгондуктан төлөтүп алуу кыйынчылыкты жаратты.
Бул жерде окуя көңүл ачуу маалында болгондуктан төлөтүп алуу кыйынчылыкты жаратты.
Биз тиги мамлекеттик корпорация ишти жаап койгондо, өзүбүз мыкты юридикалык компанияга кайрылып, укуктук экспертиза алып бердик, анан адвокат таап, кызмат акысын арзандатып сүйлөшсөк Гүлазия айым "акча төлөй албайм" деп жатат. Элчилик, тилекке каршы, арзандатууга эле жардам бере алат. Биз анын акысын төлөп бере албайбыз.
Өкмөткө караштуу Миграция боюнча мамлекеттик кызматтын жетекчисинин орун басары Алмаз Асанбаев консулдук кандай болгон күндө да жардам бериши зарыл экенин айтып, бирок алардын жумушунун оордугун да эстен чыгарбаш керектигин билдирди:
- Эгер биздин жарандын укугу бузулган болсо, консул деген - бул ошол жактагы кыргызстандыктардын укук коргоочусу. Эгерде жарандарды мыйзамсыз кармашса, сөзсүз консул аралашууга тийиш. Алардын деле жумушу оор. Күн сайын канчалаган адамдар келет?
Гүлазия Исраилова болсо "ушунча убакыт жана акча кеткенден кийин адвокатка төлөгөнгө акчам жок" деп түтөйт. 2011-2015-жылдары Түштүк Кореядагы элчинин кеңешчиси болуп иштеген Бакыт Исаев учурунда мыйзамсыз эмгектенип жүргөн мигранттарга тийиштүү жардам көрсөтүп келген. Ал бул окуяда деле маселени чечүүнүн жолун тапса болот деген ишеничте.
Жабырлануучуга ошол камсыздандыруучу компания төлөп бериши зарыл.
- Ал жактын мыйзамы өтө күчтүү. Адам укуктары абдан сакталат. Мыйзам бузуп жүргөндөрдүн камсыздамасы жок. Бирок эгер ошол мигрант мыйзамдуу жүрөбү, мыйзамсыз жүрөбү, бир компаниядан жабыркаса - сөзсүз кенемте төлөтүп алса болот. Ал эми бул окуяны алсак, ошол квадроциклди ижарага берген компаниянын сөзсүз камсыздамасы болушу керек. Анткени квадроцкилди ижарага берүүдө кооптуу кырдаал жаралышы мүмкүн. Андыктан ал ишкана 100 пайыз камсыздандыруучу полиске катталган. Ошондуктан жабырлануучуга ошол камсыздандыруучу компания төлөп бериши зарыл. Тиешелүү уюмдарга кайрылыш керек да.
Гүлазия айым өзү 11 жылдан бери Түштүк Кореяда ар кандай жумуштарда иштейт. Уулунун барганына алты жыл болгон. Расмий маалымат боюнча, Түштүк Кореяда каттоодо турган кыргызстандык жарандардын саны 3776 адамды түзөт. Расмий эмес маалыматтарга караганда мыйзамсыз жүргөн мигранттардын саны 600 адамдын тегерегинде.
