Мындай келишимге 27-августта Астанада Казакстандын тышкы иштер министри Эрлан Идрисов менен МАГАТЭнин башкы директору Юкия Амано кол коюшту. МАГАТЭнин мүчөлөрү атомдук электр станцияларына жарды байытылган уранды коммерциялык рыноктон сатып алууга мүмкүн болбой калган шартта, уран банкын сатып алышат.
МАГАТЭнин башкы директору Юкия Аманонун Астанадагы салтанатта сүйлөгөн сөзүндө банк 2017-жылы толук ишке кирери маалымдалды. Жарды байытылган суюк уран банкы Казакстандын түндүк чыгышындагы Өскемен шаарындагы Улбин металлургиялык заводунун аймагында жайгашат. Бул ишканада, МАГАТЭ билдиргендей, ядролук материалдарды иштетүүнүн жана сактоонун 60 жылдан ашуун тажрыйбасы бар. Казакстандын улуттук атомдук компаниясына таандык завод ушу тапта АЭСтер үчүн жарды байытылган урандын таблеткаларын чыгарат.
Болочокто МАГАТЭге мүчө өлкөлөр эл аралык рыноктон атомдук реакторлоруна отун сатып ала албаган жагдайда аны Казакстандагы уран банкынан сатып алышарын Юкия Амано шейшемби күнү Венада маалымдады:
- Бул МАГАТЭнин директорлор кеңеши тарабынан жактырылган абдан маанилүү долбоор. МАГАТЭнин жарды байытылган уран банкы рынок экономикалык эмес себептерден иштебей калган учурда базарды жарды байытылган уран менен камсыздоого салым кошот.
Президент Назарбаев уран банкын куруунун тарыхый маанисин өлкө букараларына түшүндүрүү зарыл экенин белгилеп, Казакстан өзүнүн уранды байытуучу ишканаларын курбай эле “уранды тынчтык максатында пайдаланууга шарт түзүп" жатканын Астанадагы салтантта белгиледи. “Себеби, кайсы бир өлкө өз ядролук программасын уранды байытуудан баштаганда баары тынчсызданат. Бул уранды мыйзамсыз жайылтуу тобокелчилигин жаратат”,- деп айтты президент Назарбаев.
Иран менен Батыш арасындагы мамиле 10 жылдай илгери мына ушул жарды уранды байытуу маселесинен келип чыккан. Батыш өлкөлөрү Иран уран байытып, атомдук бомба жасоону көздөп жатканынан шектенип, аябай кооптонушкан.
АКШнын мурдагы сенатору Сэм Нанндын айтуусунда, уран банкы ядролук куралдардын жайылуу жана террорчулардын колуна түшүү коркунучун азайтат. Сэм Нанн “Ядролук коркунучту азайтуу демилгеси” фондунун тең төрагасы жана аткаруучу директору. Бул уюм уран банкын куруу демилгечилеринин бири. АКШдагы миллиардер Уоррен Бафет Өскеменде уран банкын курганга 50 миллион доллар кошконун Сэм Нанн Астанада Рейтер агенттигине маалымдады.
Казакстандын Тышкы иштер министрлигинин өзгөчө тапшырмалар боюнча элчиси Алтай Абибуллаев бейшемби күнү “Азаттык” радиосунун казак бөлүмүнө берген маегинде Өскемендеги уран банкынын муздатылган цилиндрлеринде 90 тоннага чейин 4.95% дейре байытылган суюк уран сакталарын айтты:
- 60-90 тонна дегенибиз – 1000 мегаватт электр кубаты. Ал отун менен бир атомдук электр станция 1 миллион элдүү шаарды үч-төрт жыл бою электр кубаты менен камсыз кыла алат.
Абдулаевдин айтуусунда, Өскеменде курулчу уран банкы МАГАТЭнин ээлигинде болот жана уюмдун Венадагы кеңсесинен көзөмөлдөнүп, башкарылып турат. Казакстан банкты курууга даяр инфраструктурасын гана берет.
МАГАТЭнин эсебинде, уран банкы 150 миллион доллар турат. Бул акча банкты 10 жыл иштеткенге жана аз байытылган уран сатып алганга жетет. Интерфакс-Казакстан агенттигинин билдиришинче, банк толук бойдон ыктыярдуу демөөрчүлөрдүн эсебинен каржыланат. Жаңы банкты курганга “Ядролук коркунучту азайтуу демилгеси” фонду 50 млн. доллар, АКШ өкмөтү 49, 54 млн. доллар, Евробиримдик 25 млн. доллар, Бириккен Араб Эмирлиги 10 млн. доллар, Норвегия 5 млн. доллар кошкон.
