Казакстанда орус инвестициясынын эсебинен ишке ашчу бир канча долбоорлор токтоп калды. Алардын айрымдары Астана менен Москванын узак убакыт талкууларынан кийин өкмөт аралык топтордун сүйлөшүүлөрүнүн натыйжасында макулдашылып, келишимдер түзүлгөн эле.
Салынбай калган АЭС
Орус компаниялары Казакстандан кетип жатканы тууралуу кабар алгач быйыл августта тараган. Анда Орусиянын “Лукойл” компаниясы Caspian Investments Resources Ltd долбоорундагы элүү пайыздык үлүшүн Кытайдын Sinopec компаниясына бир миллиард доллардан ашуун акчага пулдап жибергени белгилүү болгон. Казакстандагы беш мунай кенине ээлик кылчу бул долбоордо азыр орус компаниясынын эч кандай үлүшү жок.
“Азаттыктын” казак кызматы алдын-ала макулдашылып, бирок кийин ага Орусия акча салуудан баш тарткан дагы бир канча долбоорду тизмектеп чыккан. Алардын эң чоңу - Казакстанда Атом электр станциясын куруу келишимне тараптар бир канча жыл сүйлөшүп, көптөгөн талаш-тартыштардан соң 2014-жылы гана жетишкен.
Казакстанда орус акчасын күткөн долбоорлор боюнча маселени иликтеген “Азаттыктын” Алматыдагы журналисти Асылхан Мамашулы АЭС курулбай каларын жакында Казакстандын энергетика министри айтып чыкканын белгилейт:
- Казакстанда атомдук электр станция куруу тууралуу тараптар бир канча жылдан бери сүйлөшүп келген. Арада ал Казакстанда үлкөн талашка жем таштап, салуу же салбоо маселеси көп талкууланды. Ага карабай тараптар былтыр АЭС салууну макулдашып, кол койгон. Бирок жакында Казакстандын энергетика министри Владимир Школьник өлкөдө кошумча электр энергиясына муктаждык жок экенин, АЭС курулбай турганын айтып чыкты. Кызыгы - көп узабай ошол эле министр Казакстанда электр энергиясы таңкыс болуп жатканын айтып отурат.
Орусия каржылачу дагы бир долбоор - Урал дарыясын сактап калуу боюнча фонд түзүү эле. Орусия мындай фонд түзүү ниетинен айныганын Атырау облусунун акими Бактыкожо Измухамбетов 8-декабрда билдирген. Бул фондду түзүү боюнча тараптар бир канча жыл мурда сүйлөшүп, бирок ал кийин токтоп калган эле. 2009-жылы Орусиянын ошо кездеги президенти Дмитрий Медведев жана башка окумуштуулар дарыя жылдан-жылга тартылып баратканын белгилешкен. 2011-жылы казак президенти Назарбаев Медведев менен жолугушкан учурда Уралдын суусу дагы тартылып кетүү коркунучу турганын айткан соң орус президенти атайын жумушчу топ түзүп, канча каражат кетерин эсептеп чыгууну буйруган.
Казакстандын айыл чарба министрлигинин суу ресурстары боюнча комитетинин төрагасы Ислам Абишевдин айтуусунда, Москва бул долбоорду колдоодон баш тартуусун Орусияда азыр Урал дарыясынын абалы боюнча эч ким коңгуроо кагып жатпаганы жана ага эч кандай коркунуч жоктугу менен байланыштырган.
Аз күн мурда Орусиянын “Новости” агенттиги Батыштын санкциялары Каспий деңизиндеги мунай кенине бургулоочу жабдыктарды орнотууга кедерги болгонун кабарлады. Жаңы ачылган бул ири мунай кенин Орусиянын “Газпром” жана “Лукойл” компаниялары түзгөн “ЦентрКаснефть” менен “Казмунайгаз” биргелешип иштетмекчи болушкан. Кендеги иш 2016-жылы башталышы керек эле.
Жууп-чайган саясат
Казак маалымат каражаттары 28-декабрда Орол шаарындагы аба майдандын учуу тилкесин куруп жаткан Орусиянын «СибСтройМонтаж» компаниясы жергиликтүү фирмаларга 40 миллион теңгеден ашуун карызын төлөбөй, Орусияга кетип калганын жазып чыкты. Аласасын өндүрө албаган төрт фирма Казакстандын Улуттук ишкерлер палатасына орус компаниясына чара көрүү өтүнүчү менен кайрылган. Учуу тилкесин кайра оңдоп-түзөө үчүн республикалык бюджеттен 6,3 миллиард теңге бөлүнгөн.
Бирок Москва Казакстанда мурда макулдашылган долбоорлорду каржылоо токтотулушун расмий билдире элек.
Алматылык журналист Асылган Мамашулы казак тарап Орусия бул долбоорлорду каржылоодон баш тартканын ачык айтпай, ар кандай шылтоолор менен жууп-чайып жатканы байкалып калууда дейт:
- Дипломатиялык кылдаттык сакталып жаткандай. Жогоруда сөз кылгандай, энергетика министри Казакстанда кошумча электр энергиясына зарылдык жок дегендей айтты. Орусия баш тартты, АЭС курганга акчасы жок, же келише албай калдык деген сөз болгон жок. Казак тарап бул маселеде жууп-чайып, маселени ачык айтпай жатканы байкалып турат.
Жыл аяктап баратканда Орусия Казакстандагы эле эмес Кыргызстандагы ири долбоорлорду каржылоодон да баш тартканы белгилүү болду. Казак бийликтеринен айырмаланып, президент Алмазбек Атамбаев жыл жыйынтыгын чыгарган маалымат жыйынында Орусия мурда келишилгендей Камбар-Ата-1 ири ГЭСи менен Жогорку Нарында курулчу орто жана чакан ГЭСтерди курууга шаасы жетпей калганын айтып чыкты. Алмазбек Атамбаев аны Орусиядагы экономикалык кризис менен байланыштырган.
Чынында Орусия азыр экономикалык каатчылыкты баштан кечирүүдө. Орус экономикасы Москва Крымды аннексиялап алышынан жана Украина чыгышындагы абалга кийлигишүүсүнөн улам АКШ менен Евробиримдик өлкөлөрү киргизген санкциялардан, муну менен катар дүйнөлүк базарда мунай баасы арзандап кетишинен жапа чегүүдө.
