Казак президентинин чечимине кайсыл жагдайлар түрткү болду? Кабарчыбыз Улан Алымкул уулу Казакстандын оппозициядагы “Азат” жалпы улуттук социал-демократиялык партиясынын башкатчысы Амиржан Косановго кайрылды.
Амиржан Косанов: Референдумдан баш тартуу Ак Ордо үчүн оор чечим болду
Амиржан Косанов: Мунун бир нече себеби бар. Биринчиден, референдумдун өзү биздин азыркы Конституциянын жоболоруна карама-каршы келет. Казакстандын ар бир жаранынын шайлоого жана шайланууга укугу бар деген эрежесине карама-каршы. Он жыл бою Казакстандын жарандары президент болуп шайлануу укугунан жана президентти шайлоо укугунан айрылмак. Референдумдун Конституцияга ылайыксыздыгы жөнүндө Казакстан оппозициясы мындан бир ай мурун ушул демилге көтөрүлгөндө эле айткан.
Амиржан Косанов
Экинчиден, бул референдумдун болбой калышынын себеби араб дүйнөсүнүн айрым өлкөлөрүндөгү окуялардын таасири. Маселен Египетте Хосни Мубарак баштаган режим канчалык узак өмүр сүрсө да, ошончолук алсыз болуп чыкты. Армиясы турат, аскерий күчтөрү өз калкына каршы чыкпай жатат, полициялар качып кеткен. Ошондуктан, мен ойлойм, референдумдун өзү Казакстанда нааразылык чыгышына, оппозициячыл ниеттин тутанышына катализатор болуусу мүмкүн эле. Андыктан ушул жүйөө да негизги себептердин бири болду.
Үчүнчү себеп болсо, президент мырзанын кезексиз президенттик шайлоого барам деген сөзүндө жатат. Ушунун өзү азыр эл ичиндеги жайгдай тынч болуп турган кезде формалдуу шайлоо аркылуу өтүп алуу аракети деп билем.
“Азаттык”: Референдум идеясына АКШ ачык каршылыгын билдирди, бирок Казакстандын жакынкы өнөктөшү болгон Орусия да сунуш кылынган референдумду колдогондой түр көргөзгөн жок. Айрым эксперттер ушул өңдөнгөн сырткы факторлор да президент Назарбаевдин чечимине таасир бериши мүмкүн деп жатышат?
Амиржан Косанов: Серепчилер ар кандай пикирди айта бериши мүмкүн. Бирок кандай болгондо да чет элден терс реакция келип жатты. Европа Биримдиги, АКШ, ЕККУ жана башка калк аралык демократиялык институттар референдум механизмине каршы болушту. Ошондуктан менимче, бул Ак Ордо үчүн өтө кыйынга тургане чечим болуп атат. Аларда чогултулду деген 5 миллион колду көрсөтпөстөн туруп эле, өткөрө салуу ниети болду. Бирок мен жогоруда айткан факторлор ушуга Казакстандагы бийликти өз чечимин чукул өзгөртүүгө мажбурлап олтурат.
“Азаттык”: Президент Назарбаев өз билдирүүсүндө кезексиз шайлоо өтүүчү мөнөөттү айткан жок. Сиз качан деп болжолдойсуз, жакынкы айларда эле өтөбү?
Амиржан Косанов: Менимче, тез эле болчудай. Мунун эки себеби бар. Биринчиси, Конституция боюнча шайлоону бизде парламент жарыялайт. Биздин парламент жүз пайыз “Нур Отан” партиясынан тургандыктан, алар шайлоо маселесине ушул шаршембидеги пленардык жыйынында эле кайрылуусу мүмкүн. Анткени 11-февраль күнгө “Нур Отан” партиясынын курултайы белгиленген. Ошондуктан шаршемби күнү мажилис шайлону жарыяласа, 11-февраль күнү “Нур Отан” партиясы Назарбаевди талапкер кылып сунуштайт.
Экинчи маселе, биздин Казакстанда оппозициялык күчтөргө, алардын бирдиктүү талапкер чыгаруусуна тоскоол жасап, шайлоо өнөктүгүнө толук кандуу даярдык көрүүсүнө жол бербөө үчүн шайлоону мөөнөтүнөн мурда өткөрүү тажрыйбасы бар. Ошондуктан бул көпкө созулбайт деп ойлойм.
“Азаттык”: Кандай болгон күндө да шайлоо президент Назарбаедин жеңиши менен аяктаса керек. Оппозиция шайлоого катышабы?
Амиржан Косанов: Менимче, азыр Казакстан оппозициясы, оппозицияда жүргөн саясий партиялар, коомдук уюмдар, жеке ишкерлер үчүн өтө чоң сыноо, чечүүчү учур келүүдө. Биз чырлашпай-ырлашпай, күчүбүздү ар тарапка бөлүп, майдалабастан эң биринчи кезекте шайлоого катышуу же катышпоо жөнүндө чечим кабыл алуубуз абзел.
Анткени азыркы шайлоо комиссияларында оппозициялык партиялардын өкүлдөрү такыр жок. Андыктан биз оппозициянын бириккен уюмдарынын атынан өзүбүздүн орток позициябызды аныктообуз керек.
Эгер шайлоого катыша турган болсок, биз милдеттүү түрдө бир талапкерге токтолушубуз талап кылынат. Кокус бир талапкерге токтоло албасак, тарых алдында, калк алдында маскара болобуз. Күчүбүздү чачып алабыз, муну өзү эртең Нурсултан Назарбаевдин жеңишке жетип жаткан кезде биздин дарегибизге айта турган кошумча бир далили болот.
Ошондуктан азыр бардык саясий күчтөр, саясий партиялар жыйналып, орток макулдашууга жеткен соң өз чечимин жарыялоосу керек.
Амиржан Косанов: Референдумдан баш тартуу Ак Ордо үчүн оор чечим болду
Амиржан Косанов: Мунун бир нече себеби бар. Биринчиден, референдумдун өзү биздин азыркы Конституциянын жоболоруна карама-каршы келет. Казакстандын ар бир жаранынын шайлоого жана шайланууга укугу бар деген эрежесине карама-каршы. Он жыл бою Казакстандын жарандары президент болуп шайлануу укугунан жана президентти шайлоо укугунан айрылмак. Референдумдун Конституцияга ылайыксыздыгы жөнүндө Казакстан оппозициясы мындан бир ай мурун ушул демилге көтөрүлгөндө эле айткан.
Экинчиден, бул референдумдун болбой калышынын себеби араб дүйнөсүнүн айрым өлкөлөрүндөгү окуялардын таасири. Маселен Египетте Хосни Мубарак баштаган режим канчалык узак өмүр сүрсө да, ошончолук алсыз болуп чыкты. Армиясы турат, аскерий күчтөрү өз калкына каршы чыкпай жатат, полициялар качып кеткен. Ошондуктан, мен ойлойм, референдумдун өзү Казакстанда нааразылык чыгышына, оппозициячыл ниеттин тутанышына катализатор болуусу мүмкүн эле. Андыктан ушул жүйөө да негизги себептердин бири болду.
Үчүнчү себеп болсо, президент мырзанын кезексиз президенттик шайлоого барам деген сөзүндө жатат. Ушунун өзү азыр эл ичиндеги жайгдай тынч болуп турган кезде формалдуу шайлоо аркылуу өтүп алуу аракети деп билем.
“Азаттык”: Референдум идеясына АКШ ачык каршылыгын билдирди, бирок Казакстандын жакынкы өнөктөшү болгон Орусия да сунуш кылынган референдумду колдогондой түр көргөзгөн жок. Айрым эксперттер ушул өңдөнгөн сырткы факторлор да президент Назарбаевдин чечимине таасир бериши мүмкүн деп жатышат?
Амиржан Косанов: Серепчилер ар кандай пикирди айта бериши мүмкүн. Бирок кандай болгондо да чет элден терс реакция келип жатты. Европа Биримдиги, АКШ, ЕККУ жана башка калк аралык демократиялык институттар референдум механизмине каршы болушту. Ошондуктан менимче, бул Ак Ордо үчүн өтө кыйынга тургане чечим болуп атат. Аларда чогултулду деген 5 миллион колду көрсөтпөстөн туруп эле, өткөрө салуу ниети болду. Бирок мен жогоруда айткан факторлор ушуга Казакстандагы бийликти өз чечимин чукул өзгөртүүгө мажбурлап олтурат.
“Азаттык”: Президент Назарбаев өз билдирүүсүндө кезексиз шайлоо өтүүчү мөнөөттү айткан жок. Сиз качан деп болжолдойсуз, жакынкы айларда эле өтөбү?
Амиржан Косанов: Менимче, тез эле болчудай. Мунун эки себеби бар. Биринчиси, Конституция боюнча шайлоону бизде парламент жарыялайт. Биздин парламент жүз пайыз “Нур Отан” партиясынан тургандыктан, алар шайлоо маселесине ушул шаршембидеги пленардык жыйынында эле кайрылуусу мүмкүн. Анткени 11-февраль күнгө “Нур Отан” партиясынын курултайы белгиленген. Ошондуктан шаршемби күнү мажилис шайлону жарыяласа, 11-февраль күнү “Нур Отан” партиясы Назарбаевди талапкер кылып сунуштайт.
Экинчи маселе, биздин Казакстанда оппозициялык күчтөргө, алардын бирдиктүү талапкер чыгаруусуна тоскоол жасап, шайлоо өнөктүгүнө толук кандуу даярдык көрүүсүнө жол бербөө үчүн шайлоону мөөнөтүнөн мурда өткөрүү тажрыйбасы бар. Ошондуктан бул көпкө созулбайт деп ойлойм.
“Азаттык”: Кандай болгон күндө да шайлоо президент Назарбаедин жеңиши менен аяктаса керек. Оппозиция шайлоого катышабы?
Амиржан Косанов: Менимче, азыр Казакстан оппозициясы, оппозицияда жүргөн саясий партиялар, коомдук уюмдар, жеке ишкерлер үчүн өтө чоң сыноо, чечүүчү учур келүүдө. Биз чырлашпай-ырлашпай, күчүбүздү ар тарапка бөлүп, майдалабастан эң биринчи кезекте шайлоого катышуу же катышпоо жөнүндө чечим кабыл алуубуз абзел.
Анткени азыркы шайлоо комиссияларында оппозициялык партиялардын өкүлдөрү такыр жок. Андыктан биз оппозициянын бириккен уюмдарынын атынан өзүбүздүн орток позициябызды аныктообуз керек.
Эгер шайлоого катыша турган болсок, биз милдеттүү түрдө бир талапкерге токтолушубуз талап кылынат. Кокус бир талапкерге токтоло албасак, тарых алдында, калк алдында маскара болобуз. Күчүбүздү чачып алабыз, муну өзү эртең Нурсултан Назарбаевдин жеңишке жетип жаткан кезде биздин дарегибизге айта турган кошумча бир далили болот.
Ошондуктан азыр бардык саясий күчтөр, саясий партиялар жыйналып, орток макулдашууга жеткен соң өз чечимин жарыялоосу керек.
