Ирандын Парчин аскерий жайына МАГАТЭ буга чейин сателиттен тартылган сүрөттөрдүн негизинде гана байкоо жүргүзүп келген. Эми агенттиктин башкы директору Юкио Амано Ирандагы сапары учурунда ал жайга жеке өзү да кире алды.
Амано МАГАТЭнин баш кеңсеси жайгашкан Венада кабарчыларга окулган билдирүүсүндө ал аскерий жайдан оңдоп-түзөөлөрдүн белгисин байкаганын, имараттын ичинен эч кандай жабдууларды көрө албаганын белгиледи.
МАГАТЭ уюмдун директорлор кеңешине өткөн айда жолдогон баяндамасында ал Парчин аскерий комплексинде 2012-жылдан бери кандай ишмердик жүргүзүлгөнүн ырастай албай турганын көргөзгөн болчу. Ал эми Батыш мамлекеттеринин чалгын кызматтары Парчинде өзөктүк куралды жасоо боюнча эксперименттер жүргүзүлгөн деп шек санап келишкен.
МАГАТЭ башчысынын Тегерандагы азыркы сапары Иран менен дүйнөнүн АКШ баштаган алты ири державасынын ортосунда быйыл июлда түзүлгөн келишимдин шарттарын турмушка ашыруу катары каралууда.
Юкио Амано ал келишимге ылайык Иран аткара турган шарттар тууралуу жакында буларды айткан болчу:
- Аракеттенүүнүн биргелешкен комплекстүү планына (келишимде каралган) ылайык, Иран өзөктүк программасына байланыштуу кошумча милдеттенмелерди алды. Алар ачык-айкындуулук чаралары. Мунун алкагында МАГАТЭнин инспекторлоруна Ирандын уран кендерине, заводдоруна чектөөсүз кирүүгө, уран байыта турган жабдуу – центрифугаларды, кампалар менен өндүрүш жайларды тынымсыз байкоо жүргүзүүсүнө мүмкүндүк берилиши керек. Бул өңдүү чаралар МАГАТЭ Ирандын өзөктүк программасын кең-кесири түшүнүүсүнө жол ачат.
МАГАТЭнин баш директору Юкио Аманонун Тегерандагы азыркы сапарына тушташ Парчин аскердик жайынан текшерүү үчүн кыртыш үлгүлөр алынганы белгилүү болду.
Бирок үлгүнү МАГАТЭнин эмес, Ирандын өзүнүн адистери алган. Анткен менен агенттик Тегерандын бул жайдагы мурунку ишмердигин иликтөөдө “олуттуу прогресске” жетишкенин айтууда.
Юкио Аманонун ырастоосунда, кыртыш үлгүлөрүнүн Иран тараптан алынышы МАГАТЭнин стандарттарына ылайык жана уюмдун жоопкерчилиги, мониторинги алдында жүргүзүлдү.
Дүйнөнүн АКШ баштаган алты ири державасы Иран менен быйыл июлда түзгөн келишимге ылайык, Тегеран өзөктүк программасын эл аралык көзөмөл алдында кыскартат, бул ага каршы киргизилген экономикалык санкциялар баскыч-баскыч менен жоюлушуна алып баруусу керек.
Ак үйдүн басма сөз өкүлү Жош Эрнест МАГАТЭнин Парчин аскерий жайы боюнча кабарына түшүндүрмө берип, эл аралык кысымдын, катаал экономикалык санкциялардын артында биз Иран инспекторлор менен кызматташуусунун белгисин көрө баштадык, деп белгиледи.
Америка Кошмо Штаттарында өзөктүк келишим Конгресс талкуусунан да өтөт. Конгресстин жогорку палатасы – Сенатта оппозициядагы республикачылардын келишимди четке кагуу аракетине демократтар үч ирет тоскоолдук кылууга жетишти.
Бул аралыкта Ирандын президенти Хасан Роухани америкалык телеканалга курган маегинде калктын көпчүлүгү Тегеран дүйнөнүн алты ири державасы менен кол койгон келишимди колдоп жатканын айтып чыкты.
Роухани белгилегендей, ирандыктар азыр деле АКШга ишенбейт, бирок келишим эки тараптуу мамилени оңдойт деген үмүт бар. Иран президентинин пикиринде, Вашингтон менен Тегеран ортодогу кастыкты азайтуу багытында алгачкы кадамды жасады.
Роухани ошондой эле Иран АКШ менен түрмөдөгүлөрдү алмашууга кызыкдар экенин ишара кылды. Ирандын абагында азыр АКШнын бир нече жараны, анын ичинде “Вашингтон Пост” гезитинин кабарчысы Жейсон Резаян да отурат. АКШнын түрмөсүндө да бир нече ирандык бар. Алардын айрымдары санкцияларды бузганы үчүн камалган.
