Эки мамлекеттин келишпестиги күчөп, ал күч көрсөтүү деңгээлине чейин өсүп баратканы эскертилүүдө. Жакын кошуналардын келишпестиги Кыргызстанга кандай терс таасирин тийгизүүсү мүмкүн?
Расмий Ташкендин Борбор Азия регионундагы мамлекеттер менен мамилеси дурус эместиги белгилүү. Ал эми Тажикстан менен мамилеси кескин начарлап, ачык каршылашуу деңгээлине жетип баратат. Эки ортодогу келишпестик Самарканд, Бухараны “көшөгө артында” талашуудан баштап, Тажикстандын энергетикалык долбоорлоруна чейин жетет.
Маселен, Вахш дарыясында Рогун ГЭСин куруу менен Тажикстан энергетикалык коопсуздукка жетишүүнү көздөсө, Өзбекстан суу тартыштыгына кабылуудан чочуйт. Ошого жараша ГЭСтин курулушуна каршы чыгып, ал сейсмикалык жактан туруксуз, көчкү коркунучтары арбын жерде курулууда деп сындап келатат.
Өзбекстандын мына ушундай каршылыгына карабай Рогун ГЭСи курулуп жатат. Анын биринчи гидроагрегаттарын быйыл ишке киргизүү пландалган.
Мына ушундай шартта Өзбекстан кескин кадамдарга барып, 1-апрелден тарта Тажикстанга газ берүүнү токтотту. Бирок 16-апрелден тарта газ кайрадан бериле баштады деген маалымат бар. Газ тосмосуна чейин Өзбекстан темир жол каттамдарына тоскоолдук жасап келген. Экономикалык тосмолордон кийин эки мамлекеттин чектешкен айрым жерлеринде Өзбекстан брондолгон техникаларын жайгаштыра баштаганын тажик маалымат каражаттары жазып чыкты. Кошуна мамлекеттер мына ушинтип бири-бирине күч көрсөтүү деңгээлине жетип барды.
Кыргызстан тышкы иштер министрлиги эки мамлекеттин курчуп бараткан мамилесине байкоо салып турат. Бул маалыматты министрликтин маалымат кызматынан тастыкташты.
Ал эми жергиликтүү эксперттер мамилеси курчуган кошуналарды мунасага келтирүүдө Бишкек активдүүрөөк болгону дурус деген пикирлерди айтууда.
Жогорку Кеңештин коопсуздук жана коргонуу комитетинин төрагасы Токон Мамытовду угалы:
- Кыргызстан дипломатиялык каналдар менен эки кошунабызды сүйлөшүүгө келтирүү үчүн, дипломатиялык жолго түшүрүү үчүн аракеттенишибиз керек. Керек болсо биздин Ошкобу, Баткенгеби же Бишкекке өкүлдөрү келип, жолугуша турган аянт даярдасак. Ушул багытта азыртан баштап эле биздин тышкы иштер министрлик талдап, иштей баштаса болот.
Эгерде эки өлкөнүн ортосунда конфликт чыкса, анда Кыргызстанга миграция агымы күчөшү күтүлөт, деп кошумчалады Токон Мамытов.
Ал эми кезинде Тажикстанда Кыргызстандын элчиси болуп келген Мирослав Ниязов Жамааттык коопсуздук келишими уюму тажик-өзбек мамилесин жөнгөрүүдө активдүү болушу зарыл деп эсептейт. Ниязовдун айтымында, жалпы эле Фергана өрөөнү опурталдуу аймак:
- Фергана өрөөнү бул өзү өтө кооптуу жер. Анткени эл абдан жыш жайгашкан. Суу жетпейт. Жер жетпейт. Социалдык абал өтө оор. Ошондуктан кагылышуу коркунучтары бар. Ош окуясын чыгаруунун негизги максаты Фергана өрөөнүн жаруу болгон. Анын авторлору бар. Ошон үчүн бул маселелерге биз кайдыгер карабашыбыз керек. Мен билбеймин, Өзбекстан менен Тажикстандын келечеги кандай болуп кетишин. Бирок мен так билген нерсе бар, эгерде биз жерибиз бүтүн болсун, элибиз бир болсун дей турган болсок, анда биз түштүк региондо коопсуздукту олуттуу бекемдешибиз керек.
Ниязов кошуна мамлекеттердин келишпестиги тынчтык, сүйлөшүү жолу менен чечилиш керектигин кошумчалап, бул багытта Жамааттык коопсуздук келишими уюму болобу, башка уюмдар болобу өз салымын кошуш керектигин белгиледи.
Расмий Ташкендин Борбор Азия регионундагы мамлекеттер менен мамилеси дурус эместиги белгилүү. Ал эми Тажикстан менен мамилеси кескин начарлап, ачык каршылашуу деңгээлине жетип баратат. Эки ортодогу келишпестик Самарканд, Бухараны “көшөгө артында” талашуудан баштап, Тажикстандын энергетикалык долбоорлоруна чейин жетет.
Маселен, Вахш дарыясында Рогун ГЭСин куруу менен Тажикстан энергетикалык коопсуздукка жетишүүнү көздөсө, Өзбекстан суу тартыштыгына кабылуудан чочуйт. Ошого жараша ГЭСтин курулушуна каршы чыгып, ал сейсмикалык жактан туруксуз, көчкү коркунучтары арбын жерде курулууда деп сындап келатат.
Өзбекстандын мына ушундай каршылыгына карабай Рогун ГЭСи курулуп жатат. Анын биринчи гидроагрегаттарын быйыл ишке киргизүү пландалган.
Мына ушундай шартта Өзбекстан кескин кадамдарга барып, 1-апрелден тарта Тажикстанга газ берүүнү токтотту. Бирок 16-апрелден тарта газ кайрадан бериле баштады деген маалымат бар. Газ тосмосуна чейин Өзбекстан темир жол каттамдарына тоскоолдук жасап келген. Экономикалык тосмолордон кийин эки мамлекеттин чектешкен айрым жерлеринде Өзбекстан брондолгон техникаларын жайгаштыра баштаганын тажик маалымат каражаттары жазып чыкты. Кошуна мамлекеттер мына ушинтип бири-бирине күч көрсөтүү деңгээлине жетип барды.
Кыргызстан тышкы иштер министрлиги эки мамлекеттин курчуп бараткан мамилесине байкоо салып турат. Бул маалыматты министрликтин маалымат кызматынан тастыкташты.
Ал эми жергиликтүү эксперттер мамилеси курчуган кошуналарды мунасага келтирүүдө Бишкек активдүүрөөк болгону дурус деген пикирлерди айтууда.
Жогорку Кеңештин коопсуздук жана коргонуу комитетинин төрагасы Токон Мамытовду угалы:
- Кыргызстан дипломатиялык каналдар менен эки кошунабызды сүйлөшүүгө келтирүү үчүн, дипломатиялык жолго түшүрүү үчүн аракеттенишибиз керек. Керек болсо биздин Ошкобу, Баткенгеби же Бишкекке өкүлдөрү келип, жолугуша турган аянт даярдасак. Ушул багытта азыртан баштап эле биздин тышкы иштер министрлик талдап, иштей баштаса болот.
Эгерде эки өлкөнүн ортосунда конфликт чыкса, анда Кыргызстанга миграция агымы күчөшү күтүлөт, деп кошумчалады Токон Мамытов.
Ал эми кезинде Тажикстанда Кыргызстандын элчиси болуп келген Мирослав Ниязов Жамааттык коопсуздук келишими уюму тажик-өзбек мамилесин жөнгөрүүдө активдүү болушу зарыл деп эсептейт. Ниязовдун айтымында, жалпы эле Фергана өрөөнү опурталдуу аймак:
- Фергана өрөөнү бул өзү өтө кооптуу жер. Анткени эл абдан жыш жайгашкан. Суу жетпейт. Жер жетпейт. Социалдык абал өтө оор. Ошондуктан кагылышуу коркунучтары бар. Ош окуясын чыгаруунун негизги максаты Фергана өрөөнүн жаруу болгон. Анын авторлору бар. Ошон үчүн бул маселелерге биз кайдыгер карабашыбыз керек. Мен билбеймин, Өзбекстан менен Тажикстандын келечеги кандай болуп кетишин. Бирок мен так билген нерсе бар, эгерде биз жерибиз бүтүн болсун, элибиз бир болсун дей турган болсок, анда биз түштүк региондо коопсуздукту олуттуу бекемдешибиз керек.
Ниязов кошуна мамлекеттердин келишпестиги тынчтык, сүйлөшүү жолу менен чечилиш керектигин кошумчалап, бул багытта Жамааттык коопсуздук келишими уюму болобу, башка уюмдар болобу өз салымын кошуш керектигин белгиледи.
