Ордо кыргыз элинин байыркы оюндарынын бири. Ордо жөнүндө «Манас» эпосунда дагы кеңири баяндалган. Айкөл Манас баатыр чоң казатка бараткан жолдо анын 40 чоросу экиге бөлүнүп, байгесине төрт байтал сайып, ордо атышып жатканда чыр чыгат.
Биринчи тарабы - Кыргыл чал, экинчи тарапка Ажыбай башчылык кылып, ордо атышып жатканда болбогон шылтоо менен чыр чыккан. Ошондой эле илгерки Балбай менен Ормондун башкы чатагы да ушул ордо атышкандан башталган дешет санжырачылар. Ошондон улам ордо оюнуна кеңеш доорунда тыюу салынып, аны ойногондор улутчул катары куугунтукталып келген.
Кыргызстандын Ордо федерациясынын президенти, мурдакы мамлекеттик катчы Дастан Сарыгуловдун пикиринде, ордо оюну ден соолук үчүн абдан пайдалуу жана керемет оюн. Чарчаганды жазып, кан тамыр, жүрөктүн иштөөсүн жакшыртып, денени ийилчээк кылуу менен 300гө жакын булчуңду чыңдап, муундардын иштөөсүн жакшыртып, адамдын ойлоо жөндөмүн арттырат. Бул аскердик, жоокердик тактиканы үйрөтө турган акыл оюну:
- Чынында бардык оюндан эрежени бузса, шылтоо издесе чыр чыгат. Ат чабыштан, көк-бөрүдөн, жорго салдыруудан, оодарыштан жана башка бардык оюндан кынтык таап, чыр чыгарууга болот. Ордонун эч кандай жаман жагы жок. Бул биздин байыркы эл экенибизди,6 миң жылдан ашуун тарыхыбызды далилдеген керемет оюн. Дөбө мүрзөлөрдөн томпой, чүкөлөрдүн табылышы кыргыз элинин эң байыркы эл экенин айтып, далилдеп турат. Башка улуттарда чүкөнү, томпойду жөн гана сөөк деп айтышкан. Бизде чүкөгө, сака, ордого байланыштуу жүздөн ашуун сөз бар. Алардын ар бири өзгөчө маани, мазмун, маңыз берип турат. Учурда ордого жаштар кызыкканы кубандырат. Мурда аксакалдар менен гана ойносок, учурда жаштар кызыгып жатышат. Бул оюнду эл аралык аренага чыгарууга негиз бар.
Ордо оюнун эл аралык аренага чыгарууга аракеттер көрүлүп жатканын, Борбор Азия өлкөлөрү менен бирдей эреже иштелип, сунуштар эске алынганын ордо федерациясынын президенти Дастан Сарыгулов айта кетти.
Спорт күйөрманы жана демөөрчүсү «Шоро» фирмасынын президенти Табылды Эгембердиевдин айтымында, учурда кыргыз улуттук спортуна көңүл бурулбай, аш-тойлордо гана ойнолуп калды. Эгемендүү өлкөдө бир дагы ордо оюн аянтчасы жоктуну өкүндүрөт. Себеби ордо оюну бильярд спортунан беш эсе кызыктуу жана таасирдүү.
- Мурда орустардан коркуп келсек, эгемендик алганы 17 жылдан бери өлкөдө бир дагы ордо аянты жоктугу мени абдан өкүндүрөт. Ордо оюну Талас, Ош, Ысык-Көл, Жалал-Абат облустарында колго алына баштады. Бирок аш-тойлордо гана көрсөтмө катары ойнолуп келет. Бул оюн бильярддан беш-алты эсе кызыктуу жана өтө таасирдүү деп ойлойм.
Ордо оюнуна ондон жыйырмага чейин оюнчу катыша алышат. Ордо оюну тапталган түз жерде, көбүнчө кырманда ойнолгон. Ошондой эле кой короодо ойноого да ыңгайлуу. Ордо оюнуна диамерти 14 метр болгон тегерек чийилет. Ордонун борборунун жыдымасына «кан» салынат. Анын айланасында бир оюнчуга бештен эсептелип, тегерек формада бөгүнөн чүкөлөр түзүлөт. Эгерде мелдешке 20 киши катышса, анда ордого 98 чүкө жана «кан» салынууга тийиш. Анткени «кан» эки чүкөгө эсеп кылынат.
Ордону көбүнчө топоздун томпою менен атышкан. Анткени уйдукунан топоз томпою оор жана катуу келет. Кийинчерээк тоо текенин мүйүзүнөн узундугу 8 см, туурасу 6 см, калыңдыгы 2,5 см болгон абалак жасап, ордо атышкан. Ордону абалак менен Ысык-Көл, Нарын, Чүй өрөөнүндө атышса, Түштүк облустарда жана Таласта томпой менен гана ойношкон.
Учурда ордо оюнунун бирдиктүү эрежеси иштелип чыгып, томпой менен гана ойноо каралган. Ордо оюнунда ура атуу, топ бузуу, кыңай атуу, кадамак кадоо, тоорумай, чалмай атуу жана чертүү ыкмалары кеңири колдонулат. Ошондой эле тыюу салынган бир нече кыймыл-аракеттер, жыдымайдын түрлөрү дагы так эрежеге салынган.
Мурда мектептерде ордо боюнча биринчиликтер өткөрүлүп турчу. 5-6 жылдан бери окуучулар арасындагы мелдештер болбой калды. Бишкекте үстү жабык ордо аянтын куруу үчүн кыргыз спорт жетекчилери каражат бөлүп беребиз деп убада кылгандан бери 5-6 жылдан ашты.
Бул демилгени ордочулар өздөрү колдоп демөөрчүлөрдү издеп, чакан ордо стадионун кууруп алууга аракеттер көрүлүүдө. Жыл өткөн сайын ордо оюнуна кызыккандар арбын болуп,чеберчилик деңгээли жогорулап баратканы менен мамлекеттик колдоо болбой жатат.
Биринчи тарабы - Кыргыл чал, экинчи тарапка Ажыбай башчылык кылып, ордо атышып жатканда болбогон шылтоо менен чыр чыккан. Ошондой эле илгерки Балбай менен Ормондун башкы чатагы да ушул ордо атышкандан башталган дешет санжырачылар. Ошондон улам ордо оюнуна кеңеш доорунда тыюу салынып, аны ойногондор улутчул катары куугунтукталып келген.
Кыргызстандын Ордо федерациясынын президенти, мурдакы мамлекеттик катчы Дастан Сарыгуловдун пикиринде, ордо оюну ден соолук үчүн абдан пайдалуу жана керемет оюн. Чарчаганды жазып, кан тамыр, жүрөктүн иштөөсүн жакшыртып, денени ийилчээк кылуу менен 300гө жакын булчуңду чыңдап, муундардын иштөөсүн жакшыртып, адамдын ойлоо жөндөмүн арттырат. Бул аскердик, жоокердик тактиканы үйрөтө турган акыл оюну:
- Чынында бардык оюндан эрежени бузса, шылтоо издесе чыр чыгат. Ат чабыштан, көк-бөрүдөн, жорго салдыруудан, оодарыштан жана башка бардык оюндан кынтык таап, чыр чыгарууга болот. Ордонун эч кандай жаман жагы жок. Бул биздин байыркы эл экенибизди,6 миң жылдан ашуун тарыхыбызды далилдеген керемет оюн. Дөбө мүрзөлөрдөн томпой, чүкөлөрдүн табылышы кыргыз элинин эң байыркы эл экенин айтып, далилдеп турат. Башка улуттарда чүкөнү, томпойду жөн гана сөөк деп айтышкан. Бизде чүкөгө, сака, ордого байланыштуу жүздөн ашуун сөз бар. Алардын ар бири өзгөчө маани, мазмун, маңыз берип турат. Учурда ордого жаштар кызыкканы кубандырат. Мурда аксакалдар менен гана ойносок, учурда жаштар кызыгып жатышат. Бул оюнду эл аралык аренага чыгарууга негиз бар.
Ордо оюнун эл аралык аренага чыгарууга аракеттер көрүлүп жатканын, Борбор Азия өлкөлөрү менен бирдей эреже иштелип, сунуштар эске алынганын ордо федерациясынын президенти Дастан Сарыгулов айта кетти.
Спорт күйөрманы жана демөөрчүсү «Шоро» фирмасынын президенти Табылды Эгембердиевдин айтымында, учурда кыргыз улуттук спортуна көңүл бурулбай, аш-тойлордо гана ойнолуп калды. Эгемендүү өлкөдө бир дагы ордо оюн аянтчасы жоктуну өкүндүрөт. Себеби ордо оюну бильярд спортунан беш эсе кызыктуу жана таасирдүү.
- Мурда орустардан коркуп келсек, эгемендик алганы 17 жылдан бери өлкөдө бир дагы ордо аянты жоктугу мени абдан өкүндүрөт. Ордо оюну Талас, Ош, Ысык-Көл, Жалал-Абат облустарында колго алына баштады. Бирок аш-тойлордо гана көрсөтмө катары ойнолуп келет. Бул оюн бильярддан беш-алты эсе кызыктуу жана өтө таасирдүү деп ойлойм.
Ордо оюнуна ондон жыйырмага чейин оюнчу катыша алышат. Ордо оюну тапталган түз жерде, көбүнчө кырманда ойнолгон. Ошондой эле кой короодо ойноого да ыңгайлуу. Ордо оюнуна диамерти 14 метр болгон тегерек чийилет. Ордонун борборунун жыдымасына «кан» салынат. Анын айланасында бир оюнчуга бештен эсептелип, тегерек формада бөгүнөн чүкөлөр түзүлөт. Эгерде мелдешке 20 киши катышса, анда ордого 98 чүкө жана «кан» салынууга тийиш. Анткени «кан» эки чүкөгө эсеп кылынат.
Ордону көбүнчө топоздун томпою менен атышкан. Анткени уйдукунан топоз томпою оор жана катуу келет. Кийинчерээк тоо текенин мүйүзүнөн узундугу 8 см, туурасу 6 см, калыңдыгы 2,5 см болгон абалак жасап, ордо атышкан. Ордону абалак менен Ысык-Көл, Нарын, Чүй өрөөнүндө атышса, Түштүк облустарда жана Таласта томпой менен гана ойношкон.
Учурда ордо оюнунун бирдиктүү эрежеси иштелип чыгып, томпой менен гана ойноо каралган. Ордо оюнунда ура атуу, топ бузуу, кыңай атуу, кадамак кадоо, тоорумай, чалмай атуу жана чертүү ыкмалары кеңири колдонулат. Ошондой эле тыюу салынган бир нече кыймыл-аракеттер, жыдымайдын түрлөрү дагы так эрежеге салынган.
Мурда мектептерде ордо боюнча биринчиликтер өткөрүлүп турчу. 5-6 жылдан бери окуучулар арасындагы мелдештер болбой калды. Бишкекте үстү жабык ордо аянтын куруу үчүн кыргыз спорт жетекчилери каражат бөлүп беребиз деп убада кылгандан бери 5-6 жылдан ашты.
Бул демилгени ордочулар өздөрү колдоп демөөрчүлөрдү издеп, чакан ордо стадионун кууруп алууга аракеттер көрүлүүдө. Жыл өткөн сайын ордо оюнуна кызыккандар арбын болуп,чеберчилик деңгээли жогорулап баратканы менен мамлекеттик колдоо болбой жатат.
