Чек ара маселеси Кыргызстан эгемендикти алгандан бери талылуу маселелердин бири бойдон калууда. Айрыкча өлкөнүн түштүк аймагында бул маселе курч. Серепчилер буга соңку мезгилде чек ара бекеттеринде орун алган бир канча чыр-чатактуу окуялар далил экенин белгилеп келишет. Алар чек арага жакын жашаган аймактарда мал-жан мында турсун, адамдын өмүрү кооптуу экенин да айтып жатышат.
Делимитация боюнча мамлекеттик комиссиянын жумушу көп десек болот. Бизде алтымышка жакын чечиле элек маселелер бар.
Үстүбүздөгү жылдын 17-январында Жалал-Абаддагы Чек айылына кирип келген куралчан эки өзбек жоокери менен кыргыз чек арачылары ортосунда чыр чыгып, натыйжада өзбектер кыргызстандык чек арачынын бутуна ок атып, аны өз тарабына алып кетишкен.
Ушул убакка чейин Анжиянда ооруканада дарыланып жаткан кыргызстандык сержант Нурбек Орункулов 23-январда мекенине кайтарылып берилип, учурда ал Оштогу госпиталда дарыланууда.
Соңку мезгилде мына ушундай чырлуу окуялардын арбын кездешип жатканын белгилеген жергиликтүү серепчилер чек ара маселеси дагы да кооптуу экенин айтып, коңгуроо кагышууда.
Оштогу "Тартип жана мыйзам" укук коргоо уюмунун жетекчиси Изатулло Рахматуллаев түштүк аймагында чек ара маселеси курч бойдон калып жатканын ырастап, жогорудагыдай окуялар арбын кездешерин белгиледи:
- Фергана облусу менен чектеш жерде эки кыргызстандык жаран Өзбекстандын аймагына балык уулаганы өтүп, аларды өзбек чек ара кызматкерлери кармап кеткен. Балдар тикен зымдын ары жагында унаасынын калып кеткенин айтканда, өзбек чек ара кызматкерлери ачкычын алып, машинесин да айдап кетишкен. Кийин эки баланы соттоп, административдик жаза берип чыгарыптыр. Бирок унааны өзбек тарап өздөрү алып кеткенине карабай, бербей, конфискациялап коюптур. Чек ара аянтында жашаган эки жактагы эл үчүн элдик дипломатия түзсө жакшы болот эле.
Коопсуздук боюнча серепчи Леонид Бондарец өлкөдө чек ара копсуздугу аксап атканын айтып, өзгөчө өзбек чек арачыларынын мыйзамсыз иш-аракеттерин ооздуктоо үчүн ШКУ, ЖККУ сыяктуу уюмдар аркылуу аракет жасоо зарылдыгын “Азаттыкка” белгиледи:
- Биринчиден, Шаңхай Кызматташтык уюму, Жамааттык коопсуздук келишим уюмдарында бул маселени көтөрүү зарыл. Экинчиден, эки тараптуу, үч тараптуу ар кыл келишимдердин так аткарылуусун көзөмөлдөө керек. Албетте дипломатиялык тил менен сүйлөшүү зарыл деңизчи, бирок катуурак турбасак мындай чатактар бара-бара эки эл ортосундагы ири кагылышууга алып келиши толук мүмкүн.
Деген менен айтылган маселе бир күндө, бир эле убакытта чечиле койбосун Чек ара кызматынын жетекчисинин орун басары Чолпонбек Турусбеков “Азаттыкка” берген маегинде билгилеген. Анын айтымында, ушул багытта мамлекет бардык күч-аракетин жумшоодо:
- Делимитация боюнча мамлекеттик комиссиянын жумушу көп десек болот. Бизде алтымышка жакын чечиле элек маселелер бар. Бүгүнкү күндө 1375 чакырым Өзбекстан менен чектешкен жердин үч жүздөн ашуун чакырым жер аягына чейин бекитиле элек. Бул бүгүнкү күнү чечиле турган жумуш эмес. Мунун түп-тамырына чейин чыгыш үчүн канчалаган күч, канча деген дипломатиялык сүйлөшүүлөр керек.
Саясат таануучу Бакыт Мааткеримов чек араны бирден-бир оор жана жоопкерчиликтүү маселе катары баалап, аны көптөрү моюнга жүк катары алгысы келбей жатса керек деген ойдо. Анын айтымында, кыргыз аткаминерлери бул маселени чечүүгө белсенип, чыгынып киришпей жаткан өңдүү.
- Ал жерде бир гана мамлекеттин ортосундагы талаш эмес, экинчи мамлекеттин катышындагы карым-катнаш, талаш-тартыштар пайда болушу мүмкүн. Өлкөлөр арасында, эл арасында түшүнбөстүктөр жаралышы ыктымал. Муну биздин чиновниктер толугу менен тактоого аракет кылбай жатышат. Ошондуктан да оор абал жаралууда. Ошентсе да бул маселени чечүүгө да убакыт келип жетти көрүнөт.
Бийлик өкүлдөрү чек ара оңой-олтоң чечиле койчу маселе эместигин, ага убакыт керектигин белгилеп келет. Демек жогорудагыдай окуялар эми катталбайт деп азырынча эч ким кепилдик бере албайт.
"Азаттыктын" архивинен: Чиеленген чек ара, кыйналды калк бечара
Кыргызстандын Баткен облусу менен Тажикстандын Согди облусу чектешкен бир катар айылдарда жылма (сойломо) миграциясы жүрүп келет. Аймакта жылма миграциянын эсебинен бүтүндөй айылдар кошуна мамлекетке өтүп кеткен учурлар бар.
