-Конституциялык Сот Президент милдетин аткаруучу жаңы коллегиялык орган аркылуу аныкталыш керек деген сөздү айтты. Ал кандай орган болууга тийиш? Бул орган Конституцияда жазылыш керекпи?
- Конституциялык Соттун судьялары талкуулап жаткан кезде айтылгандай, элдин атынан президент жана эл тарабынан шайланган парламент гана сүйлөй алат. Президенттин убактылуу милдетин Жогорку Кеңештин өкүлү төрага, же болбосо эл шайлаган эки орган бирдиктүү түзгөн өкмөттүн башчысы гана кыска убакытта алып барышы мүмкүн. Мындан башка коллегиялуу орган түзүү, ал органдын табиятын өзгөртпөйт. Анткени эл түз шайлаган гана орган болуш керек.
Президент аны Ынтымак курултайы аркылуу түзөм десе, же болбосо үй-бүлө мүчөлөрүнүн өкүлдөрү менен гана түзөм десе жаңылат. Бул коллегиялуу органдын табиятын өзгөртпөйт. Эң негизгиси эки ай мурун президент өзү киргизген нормасынын туура эмес экендигин Конституциялык Сот көргөздү. Бул деген сөз алар өзү бул механизмден баш тартып калды дегенди билдирет. Анткени бул тобокел механизм, президент өзү жокто иштебей турган механизм, президент өзү жокто ака менен үкө, тага менен жээн мушташа турган механизм. Мына ушул механизмди киргизип алып, кайрадан андан баш тарткандын айласын издеп отурушат.
-Өмүрбек мырза, сиз айткандай, төрага менен өкмөт башчыны андай укуктардан Конституциялык Сот ажыратып койду окшойт. Бул норма Конституциянын жетинчи статьясына каршы келет деп корутундусунда айтты. Бул кандай болот эми?
- Ал ажыраткан жок. Конституцияга өзгөртүү, түзөтүүлөр парламентте талкуу учурунда демилгечинин макулдугу менен өзгөрүшү мүмкүн дейт. Эми кайсы багытта өзгөрөрүн парламенттин талкуу убагында биз көрөбүз.
-Талкуулагандан кийин ал өзгөрсө, демек Конституцияга кайра жиберилиш керек да ал маселе, же референдумга коюлабы?
-Тилекке каршы, азыркы Конституцияга өзгөртүү, түзөтүү киргизүүлөр жөнөкөйлөтүлгөн. Мурун Конституцияга киргизилген норма талкуу убагында өзгөрбөйт эле. Азыр президенттин макулдугу менен талкуу камырдай болуп каалаган жагына өзгөртсө болот. Мына ушул жол менен өзгөртүшү мүмкүн. Бирок Жогорку Кеңеш аркылуу май айында кабыл алынып бүтөт. Президент өзү убада берген алты айдан четтеп, биз алты ай Конституциясы жок, Конституцияны бузуу жолу менен жашап калып отурабыз. Муну тез өткөрүү үчүн балким референдум жолу менен дагы Конституцияны кабыл алууга аракет кылып көрүүлөрү мүмкүн.
-Өмүрбек мырза, кечээ күнү сиздердин Бишкек шаардык Кеңешке талапкер кылып көрсөтүлгөн Ишенбай Кадырбеков 6 жылга шарттуу түрдө эркинен ажыратылды. Буга кандай баа берип жатасыз?
- Мен бул өкүмдү Исмаил Исаковго берген өкүмдөй эле саясатчыларды коркутуу амалы деп эсептейм. Ишенбай Кадырбековго коюлган негизги айыптоолор жокко чыгарылып, болгону шалаакылык дегенге окшогон статьялар коюлуп, жок дегенде алты жылга деп эркинен ажыратылды. Бул балким жакында боло турган парламенттик, же президенттик шайлоодо аттуу-баштуу адамдардын ага аралашпай калышына болуп аткан алдын ала амал болушу мүмкүн.
-Маегиңизге чоң рахмат.
- Конституциялык Соттун судьялары талкуулап жаткан кезде айтылгандай, элдин атынан президент жана эл тарабынан шайланган парламент гана сүйлөй алат. Президенттин убактылуу милдетин Жогорку Кеңештин өкүлү төрага, же болбосо эл шайлаган эки орган бирдиктүү түзгөн өкмөттүн башчысы гана кыска убакытта алып барышы мүмкүн. Мындан башка коллегиялуу орган түзүү, ал органдын табиятын өзгөртпөйт. Анткени эл түз шайлаган гана орган болуш керек.
Бул деген сөз алар өзү бул механизмден баш тартып калды дегенди билдирет. Анткени бул тобокел механизм, президент өзү жокто иштебей турган механизм, президент өзү жокто ака менен үкө, тага менен жээн мушташа турган механизм.
-Өмүрбек мырза, сиз айткандай, төрага менен өкмөт башчыны андай укуктардан Конституциялык Сот ажыратып койду окшойт. Бул норма Конституциянын жетинчи статьясына каршы келет деп корутундусунда айтты. Бул кандай болот эми?
- Ал ажыраткан жок. Конституцияга өзгөртүү, түзөтүүлөр парламентте талкуу учурунда демилгечинин макулдугу менен өзгөрүшү мүмкүн дейт. Эми кайсы багытта өзгөрөрүн парламенттин талкуу убагында биз көрөбүз.
-Талкуулагандан кийин ал өзгөрсө, демек Конституцияга кайра жиберилиш керек да ал маселе, же референдумга коюлабы?
-Тилекке каршы, азыркы Конституцияга өзгөртүү, түзөтүү киргизүүлөр жөнөкөйлөтүлгөн. Мурун Конституцияга киргизилген норма талкуу убагында өзгөрбөйт эле. Азыр президенттин макулдугу менен талкуу камырдай болуп каалаган жагына өзгөртсө болот. Мына ушул жол менен өзгөртүшү мүмкүн. Бирок Жогорку Кеңеш аркылуу май айында кабыл алынып бүтөт. Президент өзү убада берген алты айдан четтеп, биз алты ай Конституциясы жок, Конституцияны бузуу жолу менен жашап калып отурабыз. Муну тез өткөрүү үчүн балким референдум жолу менен дагы Конституцияны кабыл алууга аракет кылып көрүүлөрү мүмкүн.
-Өмүрбек мырза, кечээ күнү сиздердин Бишкек шаардык Кеңешке талапкер кылып көрсөтүлгөн Ишенбай Кадырбеков 6 жылга шарттуу түрдө эркинен ажыратылды. Буга кандай баа берип жатасыз?
- Мен бул өкүмдү Исмаил Исаковго берген өкүмдөй эле саясатчыларды коркутуу амалы деп эсептейм. Ишенбай Кадырбековго коюлган негизги айыптоолор жокко чыгарылып, болгону шалаакылык дегенге окшогон статьялар коюлуп, жок дегенде алты жылга деп эркинен ажыратылды. Бул балким жакында боло турган парламенттик, же президенттик шайлоодо аттуу-баштуу адамдардын ага аралашпай калышына болуп аткан алдын ала амал болушу мүмкүн.
-Маегиңизге чоң рахмат.
