Өзбекстандын Наманган облусунун тургуну, отуз жаштагы Айбек Жаббаровдун (Ойбек Жаббаров) Гуантанамодон бошоосуна Пентагон мындан эки жылдай мурда уруксат берген. Бирок саламаттыгы начар Жаббаров азыр деле жашоосун зарыгып, камакта өткөрүүдө.
Террорго тиешеси бардыгы үчүн айыпталган Жаббаров соттолгон эмес, ошол эле учурда АКШ өкмөтүнө да дооматы, ачуусу жоктой. Аны бекер коргоп жаткан америкалык адвокаты Майкл Моундун (Michael Mone) айтымында, Жаббаров былтыр октябрда өз колу менен жазган катында "мен Американын элин алардын өкмөтүнүн катасы үчүн айыптабайм, азыр да түрмөдө экендигиме карабай жүрөгүмдө жек көрүү сезими жок", - деп белгилейт.
Барак Обама АКШ президентинин кызматына расмий киришкенден бир нече сааттан кийин эле террорго тиешеси бардыгы үчүн шектелгендердин айрымдарынын иши Гуантанамодо, аскерий комиссияларда каралуусун төрт айга токтото турууну сунуш кылды. Бул мезгил президент жана жаңы администрация аскерий комиссиялардын иштөө жараянын кайра кароого мүмкүнчүлүк алуусу үчүн керек.
АКШнын жаңы президенти эми биринчи кадамынын артынан экинчисин жасап, Гуантанамону жабууга барса, өзбек Жаббаров менен бирге ал жердеги 248 киши туннелдин артындагы жарыкты көрө алат.
Бирок бул жети жылга жакын убакыттан бери сотсуз отурган өзбек Жаббаров үчүн мекенине кайтуу дегенди билдирбейт. Анын адвокаты Майкл Моун да кардарын Өзбекстанга кайтарууга такыр болбойт деп эсептейт. Анын айтымында, 2002-жылдын соңунда Өзбекстандын коопсуздук кызматынын адамдары Жаббаровду суракка алуу үчүн Гуантанамого чакыртылган:
- Бир жолу ага көптөгөн сүрөттөрдү көргөзүшүп, ошол сүрөттөрдөгү адамдардын кимдир - бирөөсүн тааныр-тааныбасын сурашкан. Ал тааный албай койгондо, өзбектердин бири столду катуу муштап, "качан сен Өзбекстанга кайтканда буларды билесиң",- деп ачууланган. Айбек мындан эгер ал Өзбекстанга кайтса, алар каалаган көрсөтмөсүн алмайынча кыйноого алышарын түшүндү.
Айбек Жаббаров - Гуантанамодон бошонуусуна уруксат берилген, бирок мекени кабыл алуудан баш тарткан же барса катаал мамилеге кабылуусу мүмкүн 50дөй адамдын бири. Буштун администрациясы аларга башпаанек берүүнү 100дөй өлкөдөн өтүнгөн, бирок бири да оң жооп берген эмес.
Мунун бир нече жүйөөсү бар. Ал өлкөлөрдүн көбү Гуантанамо түрмөсүнө башынан каршы болгон. Андыктан ошол жерде отуруп чыккандарды кайра Вашингтондон колунан өткөрүп алуусу - саясий жактан сезимтал маселе.
Ошондой эле АКШ кайрылган өлкөлөрдө Гуантанамодон акталган адамдарга башпаанек берүү коопсуздук жагынан тобокелчилик эмеспи деген да талкуулар болгон. Пентагон өткөн аптада жарыялаган баяндамадагы маалыматка караганда, Гуантанамодо кармалып, койо берилгендердин 61и кайра уруш талаасына кайтышканы айтылат.
Анткен менен АКШда жаңы бийликтин кызматка киришүүсүн утурлай Португалия жана Европанын айрым өлкөлөрү Гуантанамодон чыккандарга башпаанек берүүгө даяр экенин ишара кылышты.
Айбек Жаббаровдун таржымалында болсо агы да, карасы да бар.
Адвокатынын айтымында, ал Өзбекстан Ислам кыймылынын Тажикстанда жайгашкан, 1999-жылдын соңунда Ооганстанга өткөн согушкерлери жана катардагы жактоочулары арасында болгон. Тажикстанга мекенинен иниси менен бирге келген.
Ооганстанга балким Өзбекстан Ислам кыймылынын мүчөлөрү менен бирге өткөндүр, бирок Өзбекстандын аймагына жортуул жасоо үчүн кайра Тажикстанга тез эле кайтып келген көпчүлүк согушкерлерден айрымаланып, Ооганстанда калып калган. 2001-жылы АКШ баштаган коалициянын күчтөрү Ооганстанга басып кирген кезде, үй-бүлөсү менен Мазар-и-Шарифте жашап, мал сатып оокат кылуучу.
2001-жылдын ноябрында ал Кабулдун чет жакасынан ошол кездеги Түндүк Альянстын аскерлерине кабылып, алар Мазар-и-Шарифке ала кетүүнү убада кылышкан. Бирок, тескерисинче, Жаббаровду америкалык аскерлерге өткөрүп беришкен, адвокат Моундун айтымында, балким акчалай сыйлыкка алмашышкан.
Иши кылып адвокат Моун белгилегендей, Жаббаров туура эмес учурда, туура эмес жерде болуп калган. Гуантанамодогулардын 95%ы сыяктуу эле анда курал болгон эмес, америкалык күчтөр эмес, жергиликтүүлөр тарабынан кармалган. "Америкалык тарап Жаббаров" эч ким эмес" экенин тез эле билүүсү керек эле, тескерисинче 2002-жылы июнда Гуантанамого жөнөтүлгөн",- дейт адвокат Майкл Моунн,
АКШнын өкмөтү Жаббаровду азыр деле "душмандын согушкери" деп мүнөздөйт.
2007-жылы анын статусу кайра каралганда, Жаббаровго кандайдыр бир кылмышты такпаганы менен АКШ өкмөтү аны Талибанды жана "ал-Каиданы" колдогону, Өзбекстан ислам кыймылынын мүчөсү экенин моюнга алганы, анын лагеринде машыгуудан өткөнү, АКШ жана анын өнөктөштөрүнө каршы аскерий операцияларга катышканы үчүн айыптаган. Бирок Жаббаров өзүн күнөөсүз деп эсептеп келүүдө. Адвокат Майкл Моунн буларды айтат:
- Өкмөт ага каршы жашыруун далилдерин мен деле көрдүм. Мен ага ал жашыруун маалыматтар эмне тууралуу экенин айта албаганым менен сизге айта алам. Менин оюмча бул - тамаша, толугу менен тамаша. Юридикалык окуу жайдын сотто практикадан өтүп жаткан биринчи курстагы студенти да мамлекеттик айыптоочунун аргасын кетирмек.
Жаш экенине карабай Жаббаровдун саламаттыгы начар. 2007-жылы омурткасына жасалган операция ийгиликсиз болуп, нервине доо кеткен. Майыптардын коляскасына отуруп калган эле, бирок жакындан бери бир аз оңолду. Жубайы, эки уулунун дайын-дарегин билбейт.
Абактан чыгаруу жөнүндөгү буйруктан бери эки жыл өтсө да, тырнактай камерада тыгылууда. Башкаларды кээде гана көрөт. Кайтаруучулар тандаган убакта сыртка күнүнө эки саатка гана чыгат.
Террорго тиешеси бардыгы үчүн айыпталган Жаббаров соттолгон эмес, ошол эле учурда АКШ өкмөтүнө да дооматы, ачуусу жоктой. Аны бекер коргоп жаткан америкалык адвокаты Майкл Моундун (Michael Mone) айтымында, Жаббаров былтыр октябрда өз колу менен жазган катында "мен Американын элин алардын өкмөтүнүн катасы үчүн айыптабайм, азыр да түрмөдө экендигиме карабай жүрөгүмдө жек көрүү сезими жок", - деп белгилейт.
Барак Обама АКШ президентинин кызматына расмий киришкенден бир нече сааттан кийин эле террорго тиешеси бардыгы үчүн шектелгендердин айрымдарынын иши Гуантанамодо, аскерий комиссияларда каралуусун төрт айга токтото турууну сунуш кылды. Бул мезгил президент жана жаңы администрация аскерий комиссиялардын иштөө жараянын кайра кароого мүмкүнчүлүк алуусу үчүн керек.
АКШнын жаңы президенти эми биринчи кадамынын артынан экинчисин жасап, Гуантанамону жабууга барса, өзбек Жаббаров менен бирге ал жердеги 248 киши туннелдин артындагы жарыкты көрө алат.
Бирок бул жети жылга жакын убакыттан бери сотсуз отурган өзбек Жаббаров үчүн мекенине кайтуу дегенди билдирбейт. Анын адвокаты Майкл Моун да кардарын Өзбекстанга кайтарууга такыр болбойт деп эсептейт. Анын айтымында, 2002-жылдын соңунда Өзбекстандын коопсуздук кызматынын адамдары Жаббаровду суракка алуу үчүн Гуантанамого чакыртылган:
- Бир жолу ага көптөгөн сүрөттөрдү көргөзүшүп, ошол сүрөттөрдөгү адамдардын кимдир - бирөөсүн тааныр-тааныбасын сурашкан. Ал тааный албай койгондо, өзбектердин бири столду катуу муштап, "качан сен Өзбекстанга кайтканда буларды билесиң",- деп ачууланган. Айбек мындан эгер ал Өзбекстанга кайтса, алар каалаган көрсөтмөсүн алмайынча кыйноого алышарын түшүндү.
Айбек Жаббаров - Гуантанамодон бошонуусуна уруксат берилген, бирок мекени кабыл алуудан баш тарткан же барса катаал мамилеге кабылуусу мүмкүн 50дөй адамдын бири. Буштун администрациясы аларга башпаанек берүүнү 100дөй өлкөдөн өтүнгөн, бирок бири да оң жооп берген эмес.
Мунун бир нече жүйөөсү бар. Ал өлкөлөрдүн көбү Гуантанамо түрмөсүнө башынан каршы болгон. Андыктан ошол жерде отуруп чыккандарды кайра Вашингтондон колунан өткөрүп алуусу - саясий жактан сезимтал маселе.
Ошондой эле АКШ кайрылган өлкөлөрдө Гуантанамодон акталган адамдарга башпаанек берүү коопсуздук жагынан тобокелчилик эмеспи деген да талкуулар болгон. Пентагон өткөн аптада жарыялаган баяндамадагы маалыматка караганда, Гуантанамодо кармалып, койо берилгендердин 61и кайра уруш талаасына кайтышканы айтылат.
Анткен менен АКШда жаңы бийликтин кызматка киришүүсүн утурлай Португалия жана Европанын айрым өлкөлөрү Гуантанамодон чыккандарга башпаанек берүүгө даяр экенин ишара кылышты.
Айбек Жаббаровдун таржымалында болсо агы да, карасы да бар.
Адвокатынын айтымында, ал Өзбекстан Ислам кыймылынын Тажикстанда жайгашкан, 1999-жылдын соңунда Ооганстанга өткөн согушкерлери жана катардагы жактоочулары арасында болгон. Тажикстанга мекенинен иниси менен бирге келген.
Ооганстанга балким Өзбекстан Ислам кыймылынын мүчөлөрү менен бирге өткөндүр, бирок Өзбекстандын аймагына жортуул жасоо үчүн кайра Тажикстанга тез эле кайтып келген көпчүлүк согушкерлерден айрымаланып, Ооганстанда калып калган. 2001-жылы АКШ баштаган коалициянын күчтөрү Ооганстанга басып кирген кезде, үй-бүлөсү менен Мазар-и-Шарифте жашап, мал сатып оокат кылуучу.
2001-жылдын ноябрында ал Кабулдун чет жакасынан ошол кездеги Түндүк Альянстын аскерлерине кабылып, алар Мазар-и-Шарифке ала кетүүнү убада кылышкан. Бирок, тескерисинче, Жаббаровду америкалык аскерлерге өткөрүп беришкен, адвокат Моундун айтымында, балким акчалай сыйлыкка алмашышкан.
Иши кылып адвокат Моун белгилегендей, Жаббаров туура эмес учурда, туура эмес жерде болуп калган. Гуантанамодогулардын 95%ы сыяктуу эле анда курал болгон эмес, америкалык күчтөр эмес, жергиликтүүлөр тарабынан кармалган. "Америкалык тарап Жаббаров" эч ким эмес" экенин тез эле билүүсү керек эле, тескерисинче 2002-жылы июнда Гуантанамого жөнөтүлгөн",- дейт адвокат Майкл Моунн,
АКШнын өкмөтү Жаббаровду азыр деле "душмандын согушкери" деп мүнөздөйт.
2007-жылы анын статусу кайра каралганда, Жаббаровго кандайдыр бир кылмышты такпаганы менен АКШ өкмөтү аны Талибанды жана "ал-Каиданы" колдогону, Өзбекстан ислам кыймылынын мүчөсү экенин моюнга алганы, анын лагеринде машыгуудан өткөнү, АКШ жана анын өнөктөштөрүнө каршы аскерий операцияларга катышканы үчүн айыптаган. Бирок Жаббаров өзүн күнөөсүз деп эсептеп келүүдө. Адвокат Майкл Моунн буларды айтат:
- Өкмөт ага каршы жашыруун далилдерин мен деле көрдүм. Мен ага ал жашыруун маалыматтар эмне тууралуу экенин айта албаганым менен сизге айта алам. Менин оюмча бул - тамаша, толугу менен тамаша. Юридикалык окуу жайдын сотто практикадан өтүп жаткан биринчи курстагы студенти да мамлекеттик айыптоочунун аргасын кетирмек.
Жаш экенине карабай Жаббаровдун саламаттыгы начар. 2007-жылы омурткасына жасалган операция ийгиликсиз болуп, нервине доо кеткен. Майыптардын коляскасына отуруп калган эле, бирок жакындан бери бир аз оңолду. Жубайы, эки уулунун дайын-дарегин билбейт.
Абактан чыгаруу жөнүндөгү буйруктан бери эки жыл өтсө да, тырнактай камерада тыгылууда. Башкаларды кээде гана көрөт. Кайтаруучулар тандаган убакта сыртка күнүнө эки саатка гана чыгат.
