Буга байланыштуу “Азаттыктын” суроолоруна Улуттук коопсуздук кызматынын Чек ара аскерлеринин Башкы штабынын жетекчиси Чолпонбек Турусбеков жооп берди.
“Азаттык”: 8-апрелде эртең менен Баткендеги чек арада жаңжал чыкканы маалымдалды. Анын себеби жөнүндө карама-каршылыктуу маалыматтар түшүүдө. Чолпонбек мырза, өзүңүздөн тактасак?
Чолпонбек Турусбеков: Бүгүн (8-апрелде) түшкү саат бир чамасында Баткен чек ара бөлүмүнүн Капчыгай күзөтүнүн аймагында бир окуя катталды. Бул чындык.
Бул аймакта, Ак-Сай айыл өкмөтүнүн тегерегинде, Көк-Таш жана Баткен районуна тиешелүү башка жерлерде ушул мезгилде мындай окуялар тез-тез катталып турат.
Бул жердеги негизги чечилбеген маселе – кыргыз-тажик чек арасынын аныктала электиги. Бүгүнкү күндө делимитация иштери ал жерлерде жүрө элек. Ошонун кесепетинен жаз келгенде, жазгы талаа жумуштары башталганда адаттагыдай эле көп маселелер пайда болот. Бул окуялар чек арачыларга абдан эле түйшүк жаратууда. Жер-суу маселелери боюнча чыр-чатактар тез болуп турат.
Чолпонбек ТурусбековБүгүнкү окуя боюнча айтсак, чынында эле Тажикстандын жарандары Кыргыз Республикасынын жерине киришкен. Бул жерде тоонун боорунда эмес, коктуда жол бар. Тажикстандын Ворух анклавы, биздин Ак-Сай айылы, Мачаи айылы, жаңы курулган жол, андан соң Тажикстандын жери башталат. Окуя ошол жерде болуп жатат.
Керекшин деген суу агат. Жыл сайын эле Тажикстандын жарандары ошол суунун боюна, биздин жерибизге унаалары менен келишет. Кечинде келген учурлары да бар. Кээде түн ичинде келип, таш, кум жүктөп кетишет. Жаз келгенде, үй куруу иштери башталганда биздин жерибизге кирип жатышат.
Бүгүн түшкү саат бирлер чамасында биздин чек ара кызматындагылар ошол жерде жүргөндө тажик жарандарын байкашкан. Алар тажик жарандарынын чек арадагы тартипти бузуп жатканын көрүп, иликтеп, түшүндүрүү иштерин жүргүзмөкчү болушкан. Ошол кезде тажик жарандары күч колдонуп, биздин чек арачылардан курал-жарак тартып алабыз деп ойлошкон. Бул кезде биздин чек арачылар асманга эскертүү иретинде эки жолу ок чыгарышкан. Ошондо Тажикстандын жарандары өз жерине качып кеткен.
Көп өтпөй өздөрүнүн Мачаи айылындагы туугандарына окуяны айтып беришкен. Ошондон кийин саат экилер чамасында Мачаи айылынын жанынан өткөн, Кыргызстандын Баткен – Аксай, Тажикстандын Ворух – Исфара жолдорун тосушат.
Кыргыз-тажик чек арачылары 8-апрелдеги чатакты талкуулашууда.Ошол кезде биздин Ак-Сай айылынын милиция кызматкерлери унаада баратса, аларды таш менен уруп, терезелерин сындырышкан. Анын артынан келе жаткан дагы бир “Ауди” үлгүсүндөгү унааны да ургулашкан. Биздин жарандар жаракат алган жок, болгону унаалары жабыркаган. Эми эки тараптуу иштер жүргүзүлсө, келтирилген зыяндар да толукталат деп ойлойм.
Көп өтпөй Ак-Сай айылынын тургундары Исфара – Ворух жолун жабышат. Ошол кезде ушундай жаман бир кырдаал түзүлөт. Окуя болгон жерге эки тараптын тең жергиликтүү бийлик өкүлдөрү, чек арачылары келип, түшүндүрүү иштерин жүргүзүп, элди тынчтандырышты. Кечки саат алтылар чамасында Исфара – Ворух жолу ачылды. Бирок ал жерде азыр деле чек арачылар өз деңгээлинде иштерди жүргүзүүдө.
Кырдаал көзөмөлдү талап кылат
“Азаттык”: Айрым пикирлер боюнча кыргызстандык чек арачылар чек ара бекетин мыйзамсыз орнотуп, Тажикстандын жарандарын өткөрбөй койгон экен. Жаңжал ошондон улам чыккан дешет.
Чолпонбек Турусбеков: Кайсы жерге пост коюлуптур? Ал жерде эч кандай пост жок. Ал жерде бир транзиттик жол бар. Ошондой эле Советтер союзунан калган административдик чек ара бар. Аны тажик туугандар жана чек арачылар билишет.
Эмне үчүн Кыргызстандын жарандары ошол административдик чек араны бузуп, кирип барып, таш-кумдарды алышпайт? Эмне үчүн Тажикстандын жарандары чек араны жакшы билип туруп, ошол жерге унаалары менен келип, жыл сайын таш ташыйт? Жазгы талаа иштери башталганда ушул окуялар жанданат. Алар таштарды Чоркух, Сурх айылдарына алып барышпайт. Биз алардын таш, кумдарды кайда алып барып жаткандарын көрүп турабыз: булар Исфара, андан ары ири айыл-шаарларына алып барып сатышат.
“Азаттык”: Тилекке каршы былтыр биз кандуу окуяларга күбө болдук. Ушул сыяктуу суу жана башка майда-барат талаштар эмнеге айланып кетиши мүмкүн экенин өз көзүбүз менен көрдүк. Ушундай чырларды болтурбай, ошондой эле чоң жаңжалга жеткирбеш үчүн эмне кылыш керек? Андан тышкары чек арачылар “чек араларды тезирээк бекемдеш керек, аныкташ керек” деп жетекчиликке маалымат берип турушабы?
Чолпонбек Турусбеков: Чек ара кызматкерлери ушундай терс окуялар боюнча жай, жаз келгенде жана чек ара ашуулары ачылганда, кандай коркунучтар болушу мүмкүн экендиги боюнча маалыматтарды алдын-ала тиешелүү жерлерге жеткирип турабыз.
Бизге, чек арачыларга, чек ара аймагы боюнча эки тараптуу мамлекеттик документти бергиле, биз да мыйзамдык жагынан коркпогондой бололу. Биз мыйзамдуу мамлекеттик чек араны кайтарышыбыз керек. Ошондо биз да коркпой, жакшынакай туруп беребиз.
Мен силерге жакшы бир маалымат айтайын. Эртең менен Ошко Бишкектен он үч жигит келди. Кыргызстандын геодезия кызматынан экен. Алар Баткен облусуна барып, Баткен жана Лейлек райондорунда делимитациялоо боюнча жумуштарды баштаганы жатышат. Мындай иш буга чейин боло элек болчу. Биринчи жолу болуп жатат. Эски карталардан мамлекеттик чек араларды тактап, иштерди жүргүзөт. Абдан жакшы нерсе башталып жатат. Ошол жигиттерге ийгилик каалап жатабыз.
“Азаттык”: Демек жылыштар болуп жаткан экен да?
Чолпонбек Турусбеков: Жылыштар бар. Мына бүгүн төрт унаа менен келишти, Баткенге чейин узаттык. Эртең Баткен облусунун губернатору менен жолугушуусу болот.
Биз тажик жана өзбек чек арачыларына рахмат айтабыз. Алар бизге жардам берди. Бул жигиттер эки райондо жумуштарды жүргүзөт. Ушул иштерди тездетип, жакшы өткөрүп алсак, чек араларыбызды билип алсак бизге да жакшы жана оңой болот эле. Ошондо чыр-чатактар азаят.
“Азаттык”: Рахмат.
“Азаттык”: 8-апрелде эртең менен Баткендеги чек арада жаңжал чыкканы маалымдалды. Анын себеби жөнүндө карама-каршылыктуу маалыматтар түшүүдө. Чолпонбек мырза, өзүңүздөн тактасак?
Чолпонбек Турусбеков: Бүгүн (8-апрелде) түшкү саат бир чамасында Баткен чек ара бөлүмүнүн Капчыгай күзөтүнүн аймагында бир окуя катталды. Бул чындык.
Бул аймакта, Ак-Сай айыл өкмөтүнүн тегерегинде, Көк-Таш жана Баткен районуна тиешелүү башка жерлерде ушул мезгилде мындай окуялар тез-тез катталып турат.
Бул жердеги негизги чечилбеген маселе – кыргыз-тажик чек арасынын аныктала электиги. Бүгүнкү күндө делимитация иштери ал жерлерде жүрө элек. Ошонун кесепетинен жаз келгенде, жазгы талаа жумуштары башталганда адаттагыдай эле көп маселелер пайда болот. Бул окуялар чек арачыларга абдан эле түйшүк жаратууда. Жер-суу маселелери боюнча чыр-чатактар тез болуп турат.
Керекшин деген суу агат. Жыл сайын эле Тажикстандын жарандары ошол суунун боюна, биздин жерибизге унаалары менен келишет. Кечинде келген учурлары да бар. Кээде түн ичинде келип, таш, кум жүктөп кетишет. Жаз келгенде, үй куруу иштери башталганда биздин жерибизге кирип жатышат.
Бүгүн түшкү саат бирлер чамасында биздин чек ара кызматындагылар ошол жерде жүргөндө тажик жарандарын байкашкан. Алар тажик жарандарынын чек арадагы тартипти бузуп жатканын көрүп, иликтеп, түшүндүрүү иштерин жүргүзмөкчү болушкан. Ошол кезде тажик жарандары күч колдонуп, биздин чек арачылардан курал-жарак тартып алабыз деп ойлошкон. Бул кезде биздин чек арачылар асманга эскертүү иретинде эки жолу ок чыгарышкан. Ошондо Тажикстандын жарандары өз жерине качып кеткен.
Көп өтпөй өздөрүнүн Мачаи айылындагы туугандарына окуяны айтып беришкен. Ошондон кийин саат экилер чамасында Мачаи айылынын жанынан өткөн, Кыргызстандын Баткен – Аксай, Тажикстандын Ворух – Исфара жолдорун тосушат.
Көп өтпөй Ак-Сай айылынын тургундары Исфара – Ворух жолун жабышат. Ошол кезде ушундай жаман бир кырдаал түзүлөт. Окуя болгон жерге эки тараптын тең жергиликтүү бийлик өкүлдөрү, чек арачылары келип, түшүндүрүү иштерин жүргүзүп, элди тынчтандырышты. Кечки саат алтылар чамасында Исфара – Ворух жолу ачылды. Бирок ал жерде азыр деле чек арачылар өз деңгээлинде иштерди жүргүзүүдө.
Кырдаал көзөмөлдү талап кылат
“Азаттык”: Айрым пикирлер боюнча кыргызстандык чек арачылар чек ара бекетин мыйзамсыз орнотуп, Тажикстандын жарандарын өткөрбөй койгон экен. Жаңжал ошондон улам чыккан дешет.
Чолпонбек Турусбеков: Кайсы жерге пост коюлуптур? Ал жерде эч кандай пост жок. Ал жерде бир транзиттик жол бар. Ошондой эле Советтер союзунан калган административдик чек ара бар. Аны тажик туугандар жана чек арачылар билишет.
Эмне үчүн Кыргызстандын жарандары ошол административдик чек араны бузуп, кирип барып, таш-кумдарды алышпайт? Эмне үчүн Тажикстандын жарандары чек араны жакшы билип туруп, ошол жерге унаалары менен келип, жыл сайын таш ташыйт? Жазгы талаа иштери башталганда ушул окуялар жанданат. Алар таштарды Чоркух, Сурх айылдарына алып барышпайт. Биз алардын таш, кумдарды кайда алып барып жаткандарын көрүп турабыз: булар Исфара, андан ары ири айыл-шаарларына алып барып сатышат.
Чолпонбек Турусбеков: Чек ара кызматкерлери ушундай терс окуялар боюнча жай, жаз келгенде жана чек ара ашуулары ачылганда, кандай коркунучтар болушу мүмкүн экендиги боюнча маалыматтарды алдын-ала тиешелүү жерлерге жеткирип турабыз.
Бизге, чек арачыларга, чек ара аймагы боюнча эки тараптуу мамлекеттик документти бергиле, биз да мыйзамдык жагынан коркпогондой бололу. Биз мыйзамдуу мамлекеттик чек араны кайтарышыбыз керек. Ошондо биз да коркпой, жакшынакай туруп беребиз.
Мен силерге жакшы бир маалымат айтайын. Эртең менен Ошко Бишкектен он үч жигит келди. Кыргызстандын геодезия кызматынан экен. Алар Баткен облусуна барып, Баткен жана Лейлек райондорунда делимитациялоо боюнча жумуштарды баштаганы жатышат. Мындай иш буга чейин боло элек болчу. Биринчи жолу болуп жатат. Эски карталардан мамлекеттик чек араларды тактап, иштерди жүргүзөт. Абдан жакшы нерсе башталып жатат. Ошол жигиттерге ийгилик каалап жатабыз.
“Азаттык”: Демек жылыштар болуп жаткан экен да?
Чолпонбек Турусбеков: Жылыштар бар. Мына бүгүн төрт унаа менен келишти, Баткенге чейин узаттык. Эртең Баткен облусунун губернатору менен жолугушуусу болот.
Биз тажик жана өзбек чек арачыларына рахмат айтабыз. Алар бизге жардам берди. Бул жигиттер эки райондо жумуштарды жүргүзөт. Ушул иштерди тездетип, жакшы өткөрүп алсак, чек араларыбызды билип алсак бизге да жакшы жана оңой болот эле. Ошондо чыр-чатактар азаят.
“Азаттык”: Рахмат.
