Батыштагы өнөктөштөрдүн кысымы күчөп турган шартта украин бийлиги ачык жарыялабаса да шайлоого кам көрө баштады. Бул шайлоо Зеленскийге болгон патриоттук колдоо канчалык бекем экенин, согуштан чарчаган украиналыктар жаңы лидерди каалар-каалабасын көрсөтө ала турган өнөктүк болот.
Киев расмий билдирүүлөрүндө мындай аракет жүрүп жатканын четке кагып, 2022-жылдын февралында орус аскерлери басып киргенден көп өтпөй жарыяланган согуштук абал учурунда шайлоо өткөрүү мүмкүн эмес экендигин жүйө келтирүүдө.
Украин президентинин администрациясынын басма сөз катчысы Дмитрий Литвин "Азаттык" радиосунун украин кызматына:
"Биз шайлоо өткөрүүгө даярданып жаткан жокпуз, анткени Конституцияга, учурдагы мыйзамдарга жана коопсуздукка байланышкан азыркыдай абалдан улам шайлоо өткөрүү мүмкүн эмес", - деди.
Деген менен, украин бийлик өкүлдөрү шайлоо бюллетендерин басып чыгаруудан баштап добушканалардын коопсуздугун камсыздоо жана өлкөнүн аймагынан чыгып кеткен миллиондогон украин качкындарына добуш берүүгө мүмкүнчүлүк түзүүгө чейинки маселелердин деталдарын караштырып, пландай баштады.
"Мен акыркы айларда шайлоого даярдык жүрүп жатканын көрүүдөмүн. Шайлоо штабдарындагы активдүүлүктүн көптөгөн белгилерин, акырындап жарыялана баштаган жарнамаларды, партия лидерлери жөнүндөгү миллиондогон атайын маалыматтык баракчалар таркатылып жатканын көрүүдөбүз", - деди "Украинанын шайлоочулар комитети" бейөкмөт уюмунун жетекчиси Алексей Кошель.
Ал шайлоо кампаниясы "де-факто башталганын" айтты.
Украиналык окумуштуу, учурда Вашингтондогу Европалык саясатты талдоо борборунда изилдөөчү болуп иштеп жаткан Елена Давликанова саясий партиялар жаңы шайлоого даярданып жатканын далилдеген белгилер көп экенин билдирди. Бирок, ал белгилегендей, Орусия ок атышууну чынында эле токтотууга макул болмоюнча муну ишке ашыруу мүмкүн эмес.
"Бизде көпчүлүк [Орусия президенти Владимир] Путин сөзүнө турарына ишенбейт. Атышуу токтомоюнча Украинада шайлоо өткөрүү мүмкүн эмес", - деди Давликанова "Эркин Европа/Азаттык" радиосуна.
"Эл кызматчысы"
"Эл кызматчысы" (орусча аталышы "Слуга народа") телесериалында катардагы мугалимден президенттикке чейин жеткен башкы каармандын образын жараткан Владимир Зеленский 2019-жылы ошол кездеги президент Петро Порошенкону ишенимдүү жеңип, Украинанын президенти болгон.
Украин элин Зеленскийдин саясатта жаңы жүз болгону, өзүнүн таанымалдыгы жана орус президенти Путин менен, жалпы эле Орусия менен алаканы бекемдөө тууралуу убадалары кызыктырган. Бирок Зеленскийдин президенттигинин үч жылга жетпеген убактында Путин Украинага 100 000ден ашык аскер киргизүүгө буйрук берип, Экинчи Дүйнөлүк согуштан берки Европадагы эң ири кандуу кармашын баштады.
Украин аскерлери акыркы бир жылда бир нече ирет жеңилүүгө дуушар болгонуна карабай украиндер Зеленскийдин жетекчилигин колдоону уланууда.
Азыркы тапта Орусиянын аскерлери фронтто бир нече жерде алдыга жылууда. Украинанын 2023-жылдагы айтылуу контрчабуулу ийгиликсиз аяктаган, армия командирлери менен саясий лидерлер аскерге тартууну кантип күчөтсө, улам азайып бараткан жоокерлердин катарын кантип толуктаса болору жөнүндө талаш-тартыш менен алек. Өлкөнүн жогорку аскердик офицери, коргоо министри алмашты.
Украин мыйзамдары боюнча өлкө президенти адатта беш жылдык мөөнөткө шайланат. Демек, Зеленский 2024-жылы президенттикке ат салыша алмак. Бирок украин бийлигинин өкүлдөрү добуш берүүнү уюштуруудагы, албетте, байланыш маселесинен жана жалпы эле азыркыдай согуш абалынан улам мыйзамдуу шайлоо өткөрүү мүмкүн эмес экенин кайталап келишет.
Ушундан улам украин лидерине карата сырттан айтылган сын күчөдү. Путин Зеленскийди шайлоо өтпөгөнүнөн улам аны легитимсиз президент деп айыптап, өткөн аптада Украинага Бириккен Улуттар Уюму (БУУ) колдогон сырттан башкаруу киргизүүнү сунуш кылган. Елена Давликанова эгер маселеге ушул өңүттөн караса мындай башкаруу Орусиянын өзүнө керек деп эсептейт:
"Путин эмне деп айтканы эч кимди кызыктырбайт. Анткени Украинанын мыйзамдарында "согуш абалы алынып, шайлоо так эрежелерди сактоо менен уюштурулмайынча бардык бийлик легитимдүү" деп жазылган. Путин каалаганын кылсын. Ал БУУнун Украинага көзөмөл кылуусун сунуштады. Биз болсо БУУнун Москвага көзөмөл кылуусун сунуштап жатабыз, анткени Орусияда 1996-жылдан бери чыныгы, таза шайлоо өтө элек".
Бирок мындай тариздеги сын Орусиядан эле эмес, Украина армиясын курал-жарак менен камсыздаган АКШ тараптан да болду.
Февраль айында Ак үйдөгү кайым айтышууга чейин эле Зеленский менен АКШ президенти Дональд Трамптын ортосунда чыңалууу байкалып, ал украин президентин “шайлоосуз диктатор” деп атаган.
Бирок сырттан айтылган сын Зеленскийдин украиндер арасындагы позициясын бекемдеди. Киев эл аралык социология институту жүргүзгөн сурамжылоо акыркы жумаларда Владимир Зеленскийге ишеним эки эсе өскөнүн көрсөткөнүн жарыялады. Ак үйдөгү кайым айтышуу менен аяктаган окуядан көп өтпөй Украинанын парламенти Зеленскийди колдогон резолюция кабыл алып, кийинки шайлоо “ар тараптуу, адилеттүү жана туруктуу тынчтык” орногондон кийин гана болорун билдирди.
Зеленскийдин тарапкерлери үчүн мунун өзү шайлоону эч бир атаандаш чыкпагыдай кылып, болушунча тезирээк өткөрө калууга ишарат. Ыктымал атаандаштардын негизгиси катары мурдагы башкы командачы, эл арасында сүймөнчүлүккө ээ болууга жетишкен, азыр Украинанын Улуу Британиядагы элчиси кызматында Лондондо иштеп жаткан Валерий Залужный аталууда.
Залужныйды Зеленский 2023-жылдын ноябрында өкмөттүн чечимдеринен күмөн санаган билдирүүсүнөн кийин кызматтан алган.
Лондонго кеткенден бери Залужный Зеленскийге каршы эч нерсе айткан жок. Бирок президенттикке талапкер тууралуу сурамжылоолордо анын ысымы такай аталып жүрөт.
Башка саясатчылар да эгер шайлоо өтө турган болсо өз талапкерлигин көрсөтөрүн ишарат кылышкан. Зеленский жеңип алган мурдагы президент Порошенко февраль айында АКШнын президенттик администрациясынын өкүлдөрү менен жолугуу үчүн Вашингтонго барганы түрдүү талкуу жараткан.
Анда сүйлөгөн сөзүндө Петро Порошенко Зеленский улут биримдиги үчүн иштеши керек болгонун, бирок анын ордуна "Бизде шайлоого даярдык жүрүп жаткандай" экенин айткан.
Шайлоого даярдык башталганын оппозиционер депутат Алексей Гончаренко да айтууда:
"Менин маалыматым боюнча, атышуу токтор замат дароо президенттик шайлоо өткөрө калуу чечими кабыл алынды", - деди ал "Азаттык" радиосунун украин кызматына курган маегинде.
Логистикалык тоскоолдуктар
Эгер АКШ ортомчулугу менен жүрүп жаткан сүйлөшүүлөрдүн натыйжасында тынчтык келишими ишке кире турган болсо, шайлоо мыйзамы талапкерлерге үгүт жүргүзүү үчүн кеминде 60 күн берилиши керек деген эрежени талап кылат. Эгерде атышпоо, Финляндиянын президенти айткандай, ал Трампка сунуш кылгандай, 20-апрелде (Пасха) башталса, шайлоо эң эрте дегенде июлдун башында өтүшү мүмкүн.
Бирок аны уюштуруунун логистикалык маселелери көп. Миллиондогон украиндер чет мамлекеттерде качкын болуп жүрөт жана алардын добуш берүүсү олуттуу көйгөй. Фронттогу аскерлердин добуш берүүсүнө шарт түзүү да өзүнчө чоң маселе.
"Азыр коомдо жана саясатчылардын арасында өлкөдөгү согуш абалы аяктагандан кийин шайлоого даярдануу үчүн мыйзамда каралгандан да көбүрөөк убакыт керек деген консенсус бардай", - деди Украинанын Борбордук шайлоо комиссиясынын башчысы Олег Диденко "Украинская правда" гезитине курган маегинде.
Украиналыктар АКШнын курал-жарак жагынан буга чейинки жардамы үчүн ыраазы болгону менен анын келечектеги колдоосу канчалык болорунан күмөн санашарын талдоочу Давликанова белгиледи:
"Америкалыктар эмне кылбасын, ким менен сүйлөшпөсүн, украин эли түшүнөт. Ошондуктан биз өзүбүзгө гана таянышыбыз керек экенин билебиз".
Шерине