Жогорку Кеңеш 7-январдагы кезексиз жыйынында кыргыз “бейпилдик күчтөрүн” Казакстанга жөнөтүү чечимин 69 добуш менен колдоду. Баш мыйзамдын 11-беренесине ылайык, Кыргызстандын Куралдуу күчтөрүн өлкө аймагынан тышкары жиберүүнүн ар бир учуру Жогорку Кеңештин депутаттарынын үчтөн экисинен кем эмес көпчүлүк добушу менен кабыл алынат.
Чечимге ылайык, Кыргызстандан 150 аскер сегиз брондолгон техника жана 11 унаа менен барат. Парламентте Казакстанга жоокер жиберүү мамлекеттер аралык жамааттык келишимге жана кыргыз мыйзамдарына дал келээр-келбеси талкуунун негизги темасы болду.
“ЖККУнун келишиминин 4-беренесинин 2-абзацында так аныкталган. “Уюмга мүчө мамлекетке агрессия жасалган учурда, ошол мамлекеттин суроо-талабы менен калган мүчө мамлекеттер зарыл болгон жардамды токтоосуз көрсөтүшү керек. Ошондой эле, Бириккен Улуттар Уюмунун уставынын 51-беренесинин негизинде жамааттык коргонуу укугун аткаруу иретинде колунда бар каражаттар менен колдоо көрсөтөт” деп жазылган. Биз дефиницияны жакшы билебиз, бул жакта кандай агрессия болгону маселе туудуруп жатат”, - деген оюн айтты депутат Чынгыз Айдарбеков.
Мындай суроолорго Улуттук коопсуздук комитетинин башчысы Камчыбек Ташиев “бейпилдик күчтөрүн” жөнөтүү чечими казак президенти Касым-Жомарт Токаевдин кайрылуусунун негизинде уюмдун Жамааттык коопсуздук кеңеши тарабынан кабыл алынганын билдирди.
“Ички агрессия болгондугу аныкталган. Ошондуктан Казакстандын президенти Касым-Жомарт Токаев бизге кайрылды. Албетте, баарыбыз эле көрүп тургандай, сырттан агрессия жок”.
Парламентте жыйын жүрүп жаткан учурда Ак үйдүн алдында жарандык активисттер митингге чыгып, “бейпилдик күчтөрүн” жиберүүдөн баш тартууга чакырып турушту.
Жамааттык коопсуздук келишими уюмунун башкы катчысы Станислав Зась "РИА-Новости" маалымат агенттигине курган маегинде уюмдун “бейпилдик күчтөрү” Казакстандагы стратегиялык объектилерди кайтаруу менен бирге укук тартибин камсыздоого да тартылаарын билдирди.
“Жумушчу тартипте бардык өлкөлөр өз күчтөрү даяр экенин билдиришти. “Бейпилдик күчтөрүнүн” алдына эки шарттуу милдет коюлган. Биринчиси, мамлекеттик маанилүү стратегиялык объектилерди кайтаруу. Экинчи милдет - адамдар өздөрүн коопсуз сезиши үчүн укук тартибин камсыздоого көмөктөшүү”.
Атайын кызматтын мурунку жетекчиси Феликс Кулов Казакстанга карата тышкы агрессия болгондугу талаштуу экенин айтат. Саясатчынын пикиринде, уюмдун бейпилдикти орнотуучу күчтөрү мамлекеттик стратегиялык жайларды коргоо менен гана чектелиши керек.
“Жамааттык коопсуздук келишими уюмунун алкагында биз эл аралык куралдуу агрессия болгон учурда жардам беребиз. Бул жерде агрессия барбы же жокпу деген суроо турат. Мен мурунку кесиптештерим менен сүйлөштүм. Менимче агрессия бар. Бирок, бул агрессия каяктан? ЖККУнун алкагындагы биздин бейпилдикти орнотуучу күчтөрүбүз эч качан мамлекеттик мекемелерди, бийликти коргобошу керек. Эл өзү бийлиги менен сүйлөшүп алсын. Космодром, аба майдандары, темир жол сыяктуу стратегиялык объектилерди коргошу керек”.
Жамааттык коопсуздук келишими уюмунун тарыхында мүчө-мамлекеттердин аймагындагы куралдуу кагылышууларды токтотууга жардам берүү өтүнүчү буга чейин да болгон. 2010-жылдагы июнь коогалаңында Кыргызстандын Убактылуу өкмөтү уюмга кайрылып, “бейпилдик күчтөрүн” өлкөгө киргизүүнү өтүнгөн.
Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитеттин мурунку жетекчиси Кеңешбек Дүйшөбаев Кыргызстандагы Июнь коогалаңы учурунда Убактылуу өкмөт Жамааттык коопсуздук келишими уюмуна кайрылганын жана уюм уставга негиздеп баш тартканын айтат.
“Ошондо Убактылуу өкмөттүн мүчөлөрү акылдашып туруп, окуя дагы терендеп кетпесин деп, ЖККУ уюмуна расмий кайрылганбыз. Анда дагы биз “жаңжалга катышпай эле, ГЭСтерди, аба майдандарын, темир жол түйүндөрүн жана башка стратегиялык маанидеги объектилерди кайтарганга жардам бергиле, биз бошогон күчтөрдү туруктуулукту орнотконго жумшайбыз” деп так айтканбыз. Ошол кезде ЖККУнун жетекчилиги жана биринчи кезекте Орусия “бул силердин ички маселеңер, устав боюнча мындай ишке кийлигишкенге укугубуз жок” деп так кесе жооп берип, жардам берүүдөн баш тартышкан”.
Кыргызстандын кайрылуусуна Европадагы коопсуздук жана кызматташтык уюму реакция кылып, 52 полициядан турган миссияны жөнөткөн. Миссия абалды турукташтыруу боюнча жергиликтүү күч органдарына кеңеш берүү менен алектенген.
Саясат талдоочу Шерадил Бактыгулов казак президенти Касым-Жомарт Токаевдин союздаштарынан жардам сурап кайрылган чечими мыйзамдуу деп эсептейт. Кыргызстандагы Апрель-июнь окуяларынан соң 2010-жылы ноябрь айында келишимге өзгөртүүлөр киргизилген. Ага ылайык, тышкы душман эле эмес, ички деструктивдүү күчтөр да конституциялык түзүлүшкө доо кетирген кадамдарга барса, ЖККУнун жардамын сурап кайрылса болоору айтылган.
“2010-жылга чейин келишимде тышкы агрессияга каршы туруу боюнча жобо бар эле. Кыргызстанда 2010-жылдагы Апрель, Ош окуялары болгондо бизде дагы “керекпи, кереги жокпу, кимдерди киргизебиз?” деген талкуулар болгон. Ошонун негизинде ЖККУнун уставына өзгөртүүлөр киргизилген. Мындан 12 жыл мурда эле уюмдун күчтөрүн жалгыз эле сырткы агрессияда эмес, ички агрессия болгон учурда деле колдонсо болот деген процедуралык маселе киргизилген”.
1992-жылы 15-майда Жамааттык коопсуздук келишими уюму түзүлгөн. Алгач мамлекеттер аралык келишим иретинде уюшулуп, ага Орусия, Армения, Беларус, Өзбекстан, Тажикстан, Казакстан жана Кыргызстан кол койгон. Келишимге 1993-жылы Грузия менен Азербайжан дагы кошулган. Бирок 1999-жылы Өзбекстан келишимдеги мүчөлүгүн убактылуу токтотсо, Грузия менен Азербайжан кайра чыгып кеткен.
2002-жылы 7-октябрда Жамааттык коопсуздук келишими уюму толук кандуу уюм катары түзүлүп, Кишинёв шаарында уставы бекитилген.
Кыргызстандын Кант шаарындагы аба майданында жайгашкан Орусиянын авиабазасы ЖККУнун Борбор Азиядагы ыкчам авиациялык бөлүгү болуп эсептелет.
