Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитети (УКМК) 16-сентябрда мурдагы премьер-министр Жоомарт Оторбаевди Кумтөр кенин иштетүүдөгү коррупциялык фактылар боюнча козголгон кылмыш ишинин алкагында кармады. Ал "Кумтөр ишиндеги" жемкордукка байланыштуу шек саналган төртүнчү премьер-министр.
УКМКнын басма сөз кызматынын билдирүүсүндө Оторбаев премьер-министр болуп турганда мыйзамдын талаптарын бузуп, “Кумтөр Голд Компани” чет элдик ишканасынын "кызыкчылыгы үчүн буйрук алып, Лысый жана Давыдов мөңгүлөрүн мындан ары жок кылууга макулдук берген" деп жазылган. Анын бөгөт чарасы 48 саат ичинде аныкталууга тийиш.
Кыргыз өкмөтүн 2014-2015-жылдары жетектеген Оторбаевдин жакындары жана адвокаттарынан комментарий алууга мүмкүн боло элек.
Кумтөр боюнча козголгон кылмыш ишин УКМК иликтеп-тергеп жатат. Буга чейин экс-премьер-министр Өмүрбек Бабанов камалып, кое берилген. Атайын кызмат аны 31-майда "Кумтөр иши" боюнча коррупцияга айыптап кармаган жана тергөөнүн жүрүшүндө анын күнөөсүн далилдеген айныгыс фактылар табылганын жарыялаган. Бабанов өзүнө козголгон кылмыш ишин абсурд деп баалаган.
27-июлда камактан чыккандан кийин дарылануу тууралуу жүйө менен 5-августта чет мамлекеттердин бирине чыгып кетип, туура бир айдан кийин кайтып келди.
Атайын кызмат саясатчынын саламаттыгы начарлап кеткенин жана чет өлкөдө медициналык мекемелерде дарыланышы керектиши жөнүндө медициналык документтер алынганын билдирген.
3-августта дагы бир мурдагы өкмөт башчы Темир Сариев кармалып, камакка алынды. Анын тарапташтары жана адвокаттар камакка алуунун артында саясий өңүт турганын айтып жатышат. Сариевди бошотуу тууралуу бир нече коомдук ишмерлер бийликке, атайын кызматтын жетекчилигине кайрылуу жолдогон.
“Кумтөр иши” боюнча айыпталып камалган дагы бир премьер-министр Мухаммедкалый Абылгазиев мамлекетке 50 миллион сом төлөп бергенден кийин үй камагына бошотулганы 24-августта белгилүү болду. Абылгазиевдин бөгөт чарасын өзгөртүү өтүнүчү менен сотко Башкы прокуратура кайрылып, анын ден соолугу начарлап баратканын жана материалдык чыгымды төлөгөнүн жүйө келтирген.
Кумтөрдүн азыркы абалы
Бул иш боюнча парламенттин депутаты Төрөбай Зулпукаров УКМКнын тергөө абагында отурат. Эч кайда кетпөө тууралуу тил кат менен бошотулган экс-депутат Исхак Пирматов сентябрдын башында Жазык кодексинин “Коррупция” беренеси менен күнөөлүү деп табылып, 300 миң сом айыпка жыгылды. Июлдун этегинде мурдагы депутат Талантбек Узакбаевди да күнөөлүү деп таап, айыппул түрүндөгү жаза чегерген. Жазык кодексинин 319-беренесинин (“Коррупция”) негизинде күнөөлүү деп табылган саясатчыга да мамлекеттин пайдасына 300 миң сом өлчөмүндө айыппул салынды. Ошентип айыпталгандардын ичинен Узакбаев, Алмазбек Баатырбеков үй камагына чыкты. Исхак Пирматов менен Тайырбек Сарпашев тил кат менен бошотулган.
Азыр парламенттин мурдагы спикери, депутат Асылбек Жээнбеков да камакта. Сот Жээнбеков жана Зулпукаровду УКМКнын тергөө абагына 30-сентябрга чейин камоо тууралуу чечим чыгарган. Алмазбек Атамбаевдин бийлигинин тушунда президенттик аппаратты жетектеген Данияр Нарымбаев да атайын кызматтын тергөө абагында.
Кендеги коррупцияга байланыштуу козголгон кылмыш ишинде Аскар Акаевден тышкары, мурдагы президенттер Курманбек Бакиев жана Алмазбек Атамбаевдин да ысымы аталган. Бакиев Беларуста башкалкалап жүрсө, Атамбаев башка кылмыш иштерге айыпталып абакта отурганы белгилүү.
Август айында 2005-жылдагы март окуяларынын натыйжасында бийликтен кулатылып, Кыргызстандан качып кеткен мурдагы президент Аскар Акаев 16 жылдан кийин биринчи ирет мекенине келип, "Кумтөр иши" боюнча УКМКга көрсөтмө берип чыккан. Башкалардан айырмаланып ал камакка алынган эмес. Тергөө менен кызматташууга макул болгону айтылган жана аз күн өтпөй кайра Москвага учуп кеткен.
УКМКнын Кумтөр боюнча айыптоолорунда кен иштетүүдө коррупцияга жол берилип, Кыргызстандын кызыкчылыгы тебеленип, пайданын көбү чыгым катары көрсөтүлүп, көз жумду мамиленин айынан экологияга олуттуу зыян келтирилгени белгиленген.
Бул ишке шектүүлөр, алардын санаалаштары, жакындары коюлган айыпка макул эместигин билдиришкен.
Кумтөрдөгү коррупцияга байланыштуу козголгон кылмыш иши Бишкектин Биринчи май райондук сотунда каралууда.
Атайын кызмат "Кумтөр" долбоорун ишке ашырууда коррупция фактысы боюнча козголгон кылмыш ишинин тергөө иштери улантылып, бардык кылмышкерлерди аныктоо аракети көрүлүп жатканын жарыялаган.
