Улуттук идеология түзүү маселеси коомчулуктун негизги баш оорусу бойдон турат. Улут саясаты кандай болуусу, ал эмнени түшүндүрөр маселесине карапайым калк анча маани бере бербейт. Себеби, ал идеология жөнүндө даяр жооптун өзү даяр боло элек. Жалалабаттык Салмоор Тажибаев да улуттук саясат деген сөзгө түшүнбөйт:
- Улуттук идеология тууралуу түшүнүк берген маалымат булактары жок, ошон үчүн түшүнбөйм.
Oблустук кыргыз тил коомунун башчысы Самидин Станбековдун оюнда улуттук идеология мекенди жана табиятты сактоо маселеси менен бирге түпкү элдин унгусунан чыгуусу керек:
- Бул заманда биздин элибиз эмнени көксөйт, эмнени каалайт? Биринчи кезекте мамлекетибиздин экономикасы жогорурак болсо, маданиятыбыз өнүксө, тынччылык, бала-бакырабыз аман-эсен болсо, анан кийин кыргыз мамлекетибиз башка дүйнө жүзүнө таанылган алдыңкы мамлекеттерден болсо деген элибиздин тилеги. Идеология деген нерсе мына ушунун өзүн камтып туруш керек мекенди, жаратылышты коргоону кошуп туруп.
Идеология маселесинде тилдин статусун так аныктап, колониялык жана Батышка жагынуучулук адатынан арылуу абзел. Жаңыдан түптөлүп жаткан улуттук идеологияга Жалалабат Университетинин ректору Маматкадыр Ашыралиевдин төрт сунушу бар:
- Биринчи, коллониялык психологиядан кетишибиз керек. Экинчи, коррупциядан арылышыбыз керек. Үчүнчү, батыштан кайтышыбыз керек. Төртүнчү, биздин республика көп улуттуу болгондон кийин башка улуттарга дагы керектүү шарттарды түзүп, ошолордун маданияты, тили өнүгүшүнө да шарттарды түзүп, бирок алар бизге автономия болобуз деген шартты койбош керек. Дүйнө жүзүндө ката кетирген бир жер бар, бир өлкөнүн ичинде башка улут автономия түзө коюп, эки улуу улут бири-бири менен душман болуп калып атат, буга мисал Карабах.
Oблбийлик өкүлү Орозалы Карасартов улуттук идеологиянын формасы боюнча көп улутту болуусун жактырат:
- Мазмуну боюнча биздин кыргыз улутунун негизи болуп, формасы боюнча көп улуттуулуктун элементтери камтылган кыска таза, ачык идеология керек.
Идеология жаатында өлкөнүн мамлекеттүүлүгү менен эгемендүүлүгү жана келечеги жөнүндөгү ой – башкы маселе. Маданият министри Султан Раевдин айтымында улуттук идеологияга зарыл негиздерди кыргыз тарыхы алда качан түптөп койгон:
- 2000-3000-жылдык тарыхтагы эң жетишкен нерсебиз кыргыз мамлекеттүүлүгүбүз. 28 млн. уйгур, 19 млн. курддун мамлекети жок. Ар бир адамдын, ар бир пенденин кызыкчылыгы ошол – улуу мамлекет биздин кызыкчылыктан келип чыгышы керек баардыгыбызды бириктирип турган. Кыргыз деген мамлекетибиз биздин мамлекеттен келип чыгыш керек. Ошондуктан бүгүнкү болуп аткан маселелердин бардыгы бүгүнкү турмуштун координациясы. Адамдын кадырын, мамлекеттин кадырын биле турган коомду түзүшүбүз керек, ошондой эле дүйнөлүк стандарт менен жашашыбыз керек. Ошондо гана кыргыз кыргыз бойдон, кыргыз мамлекети мамлекет бойдон жашап калат.
Облус тургуну Нурмамат Ашымовдун оюнда улуттук идеология ар бир адамдын жүрөгүндө болуусу зарыл:
- Муну асмандан, же жерден издештин кереги жок. Чет өлкөлөрдө, кайсы мамлекетти сурасаңар аларда улуттук идеология деген жок. Улуттук идеология турмуштун агымы менен элдин арасында жүргөн нерсе болуш керек. Бул менин оюмча спорт. Бардык өлкөнү карап көргүлө элдер расасына, улутуна карабай, бардыгы спорт болгондо мамлекеттик спротсмендердерди колдойт. Себеби ар бир адамдын кайсы улутка таандык болгондон кийин ошол адамдын ичинде жашашы керек улуттук идеология. Муну бирөөгө таңуулаштын кереги жок.
- Улуттук идеология тууралуу түшүнүк берген маалымат булактары жок, ошон үчүн түшүнбөйм.
Oблустук кыргыз тил коомунун башчысы Самидин Станбековдун оюнда улуттук идеология мекенди жана табиятты сактоо маселеси менен бирге түпкү элдин унгусунан чыгуусу керек:
- Бул заманда биздин элибиз эмнени көксөйт, эмнени каалайт? Биринчи кезекте мамлекетибиздин экономикасы жогорурак болсо, маданиятыбыз өнүксө, тынччылык, бала-бакырабыз аман-эсен болсо, анан кийин кыргыз мамлекетибиз башка дүйнө жүзүнө таанылган алдыңкы мамлекеттерден болсо деген элибиздин тилеги. Идеология деген нерсе мына ушунун өзүн камтып туруш керек мекенди, жаратылышты коргоону кошуп туруп.
Идеология маселесинде тилдин статусун так аныктап, колониялык жана Батышка жагынуучулук адатынан арылуу абзел. Жаңыдан түптөлүп жаткан улуттук идеологияга Жалалабат Университетинин ректору Маматкадыр Ашыралиевдин төрт сунушу бар:
- Биринчи, коллониялык психологиядан кетишибиз керек. Экинчи, коррупциядан арылышыбыз керек. Үчүнчү, батыштан кайтышыбыз керек. Төртүнчү, биздин республика көп улуттуу болгондон кийин башка улуттарга дагы керектүү шарттарды түзүп, ошолордун маданияты, тили өнүгүшүнө да шарттарды түзүп, бирок алар бизге автономия болобуз деген шартты койбош керек. Дүйнө жүзүндө ката кетирген бир жер бар, бир өлкөнүн ичинде башка улут автономия түзө коюп, эки улуу улут бири-бири менен душман болуп калып атат, буга мисал Карабах.
Oблбийлик өкүлү Орозалы Карасартов улуттук идеологиянын формасы боюнча көп улутту болуусун жактырат:
- Мазмуну боюнча биздин кыргыз улутунун негизи болуп, формасы боюнча көп улуттуулуктун элементтери камтылган кыска таза, ачык идеология керек.
Идеология жаатында өлкөнүн мамлекеттүүлүгү менен эгемендүүлүгү жана келечеги жөнүндөгү ой – башкы маселе. Маданият министри Султан Раевдин айтымында улуттук идеологияга зарыл негиздерди кыргыз тарыхы алда качан түптөп койгон:
- 2000-3000-жылдык тарыхтагы эң жетишкен нерсебиз кыргыз мамлекеттүүлүгүбүз. 28 млн. уйгур, 19 млн. курддун мамлекети жок. Ар бир адамдын, ар бир пенденин кызыкчылыгы ошол – улуу мамлекет биздин кызыкчылыктан келип чыгышы керек баардыгыбызды бириктирип турган. Кыргыз деген мамлекетибиз биздин мамлекеттен келип чыгыш керек. Ошондуктан бүгүнкү болуп аткан маселелердин бардыгы бүгүнкү турмуштун координациясы. Адамдын кадырын, мамлекеттин кадырын биле турган коомду түзүшүбүз керек, ошондой эле дүйнөлүк стандарт менен жашашыбыз керек. Ошондо гана кыргыз кыргыз бойдон, кыргыз мамлекети мамлекет бойдон жашап калат.
Облус тургуну Нурмамат Ашымовдун оюнда улуттук идеология ар бир адамдын жүрөгүндө болуусу зарыл:
- Муну асмандан, же жерден издештин кереги жок. Чет өлкөлөрдө, кайсы мамлекетти сурасаңар аларда улуттук идеология деген жок. Улуттук идеология турмуштун агымы менен элдин арасында жүргөн нерсе болуш керек. Бул менин оюмча спорт. Бардык өлкөнү карап көргүлө элдер расасына, улутуна карабай, бардыгы спорт болгондо мамлекеттик спротсмендердерди колдойт. Себеби ар бир адамдын кайсы улутка таандык болгондон кийин ошол адамдын ичинде жашашы керек улуттук идеология. Муну бирөөгө таңуулаштын кереги жок.
