Жыл сайын дүйнө жүзүндө миңдеген аялдар жана балдар кимдир-бирөөлөр тарабынан кул сыяктуу сатылат жана түрдүү запкы көрөт. Зордук-зомбулуктан 15 жаштан 44 жашка чейинки аялдар майып болушат, же каза табышат. Эл аралык мунапыс уюму жарыялаган маалыматтар боюнча, Орусияда жылына 36 000 аял күйөөлөрүнөн же өнөктөштөрүнөн таяк жешет. Жылына 14 000 аял күйөөлөрүнүн жана башка туугандарынын колунан каза болушат. Тилекке каршы, Кыргызстанда да күйөөлөрүнөн же башка жакындарынан запкы жеген, каза тапкан аялдар көп болууда.
Аялдар укугун коргоо уюмдарынын изилдөөчүлөрү белгилегендей, бизде «жабылуу аяк жабылуу бойдон» деген психологиянын үстөмдүгү менен запкы жеген аялдар тууралуу тагыраак маалыматтар жок. «Сезим» кризистик борборунун кызматкери Сүйүн Курманованын айтымында, жакындарынан зомбулук көргөн аялдар таяк жегени үчүн өздөрүн күнөөлүү деп санашат:
- Баягы эскиден калган «жакшы аял жаман эркекти жакшы кылат» деген түшүнүк менен жашап келе жатабыз дагы деле. Ошонун айынан, запкы жеген аял күнөөнү башка бирөөдөн, мисалы, токмоктогон күйөөсүнөн эмес, өзүнөн издейт. Демек жаман күйөөнү жакшы кыла албай, токмогун калтыра албай атканы үчүн өзүн күнөөлүү сезет.
Мындай унчукпоонун аягы кээде кайгылуу факт менен, үй-бүлө мүчөлөрүнүн биринин өлүмүнө барып такалат. Үстүбүздөгү жылы жаз айларында Чолпоната шаарында 26 жаштагы келин күйөөсүнүн күн көрсөтпөй уруп-сабаганына чыдабай, ага бычак шилтеп жиберип, күйөөсү каза болгон. Мындан бир нече жыл мурун Чүйдө аракка берилген күйөөсүнүн токмогунан тажаган дагы бир аял сиңдисинин жардамы менен күйөөсүн өлтүрүп, сөөгүн сууга ыргытып жиберген. Мындай тагдыр менен учурда жаза өтөөчү жайларда отурган аялдардын саны көп.
«Сезим» кризистик борборунун кызматкери Сүйүн Курманова мындай аялдарды кылмыш жообуна тартууда ага күйөөсүн же башка өнөктөшүн өлтүрүүгө эмне түрттү деген маселе көмүскөдө кала бергендиги кейиштүү дейт:
- Аялдын эр өлтүрүп, эриш бузганы коомчулукта дагы деле өтө терс реакция пайда кылат. Бирок анын эмнеден келип чыкканына жана түпкү маңызына көп маани бериле бербейт.
Байкоочулардын айтымында, аялдарга карата зомбулук өзгөчө элет жеринде көп жасалат. Муну айылдык кыз-келиндер өз укуктарын билбегендиктен улам, деп мүнөздөп келишет. Нарын облусундагы «Теңдеш» кризистик борборунун юристи Эркин Асаналиевдин айтымында, кыз-келиндер көп учурда ала качуунун кесепеттеринен жабыркашат:
- Бизге кайрылган аялдардын 60 пайыздан ашууну жаш кезинде тааныбаган адам ала качып кетип, ошондой жол менен турмуш куруп калгандыгын айтышат. Албетте, бири-бирин түшүнбөстүк үй-бүлөдөгү чыр-чатакка алып келет. Ошондой эле жалаң эле күйөөлөрүнөн эмес, чогуу иштеген кызматкерлерден, кошуналарынан жана башка тааныш адамдарынан запкы жеген аялдар да көп. Мунун негизги эле себеби: аялдардын өз укугун билбегендиги.
25-ноябрь аялдардын укугун коргоонун эл аралык күнү катары Кыргызстанда да белгиленет. Бул демилгени бир катар бейөкмөт уюмдар колдоп, гендердик теңсиздикти ар кандай ыкмалар менен жоюуга аракеттенип келишүүдө.
Ошентсе да, парламентте аялдардын жоктугу, жогорку бийлик бутагында кыз-келиндердин өтө аздыгы Кыргызстанда дагы деле аял затын алсыз, үйдө очок башында гана отурушу керек деген түшүнүктүн эмгиче кала электигин ырастайт, деген пикирлер бар. «Эрайым» коомдук уюмунун жетекчиси Ракыя Жусупованын айтымында, коомдогу аял менен баланын маселесин аял гана чече алат:
- Гендердик теңчилик дегенибиз менен иш жүзүндө андай болбой келе жатат. Аттуу-баштуу, түшүнүгү терең эле эркектерибиз аялдарды бийлик бутактарына жолотууну каалашпайт. Бирок аялдар бийликте, парламентте болмоюнча, коом алдыга жылбайт. Анткени, балдардын жана аялдардын көйгөйлөрүн аял гана чече алат.
Аялдар укугун коргоо уюмдарынын изилдөөчүлөрү белгилегендей, бизде «жабылуу аяк жабылуу бойдон» деген психологиянын үстөмдүгү менен запкы жеген аялдар тууралуу тагыраак маалыматтар жок. «Сезим» кризистик борборунун кызматкери Сүйүн Курманованын айтымында, жакындарынан зомбулук көргөн аялдар таяк жегени үчүн өздөрүн күнөөлүү деп санашат:
- Баягы эскиден калган «жакшы аял жаман эркекти жакшы кылат» деген түшүнүк менен жашап келе жатабыз дагы деле. Ошонун айынан, запкы жеген аял күнөөнү башка бирөөдөн, мисалы, токмоктогон күйөөсүнөн эмес, өзүнөн издейт. Демек жаман күйөөнү жакшы кыла албай, токмогун калтыра албай атканы үчүн өзүн күнөөлүү сезет.
Мындай унчукпоонун аягы кээде кайгылуу факт менен, үй-бүлө мүчөлөрүнүн биринин өлүмүнө барып такалат. Үстүбүздөгү жылы жаз айларында Чолпоната шаарында 26 жаштагы келин күйөөсүнүн күн көрсөтпөй уруп-сабаганына чыдабай, ага бычак шилтеп жиберип, күйөөсү каза болгон. Мындан бир нече жыл мурун Чүйдө аракка берилген күйөөсүнүн токмогунан тажаган дагы бир аял сиңдисинин жардамы менен күйөөсүн өлтүрүп, сөөгүн сууга ыргытып жиберген. Мындай тагдыр менен учурда жаза өтөөчү жайларда отурган аялдардын саны көп.
«Сезим» кризистик борборунун кызматкери Сүйүн Курманова мындай аялдарды кылмыш жообуна тартууда ага күйөөсүн же башка өнөктөшүн өлтүрүүгө эмне түрттү деген маселе көмүскөдө кала бергендиги кейиштүү дейт:
- Аялдын эр өлтүрүп, эриш бузганы коомчулукта дагы деле өтө терс реакция пайда кылат. Бирок анын эмнеден келип чыкканына жана түпкү маңызына көп маани бериле бербейт.
Байкоочулардын айтымында, аялдарга карата зомбулук өзгөчө элет жеринде көп жасалат. Муну айылдык кыз-келиндер өз укуктарын билбегендиктен улам, деп мүнөздөп келишет. Нарын облусундагы «Теңдеш» кризистик борборунун юристи Эркин Асаналиевдин айтымында, кыз-келиндер көп учурда ала качуунун кесепеттеринен жабыркашат:
- Бизге кайрылган аялдардын 60 пайыздан ашууну жаш кезинде тааныбаган адам ала качып кетип, ошондой жол менен турмуш куруп калгандыгын айтышат. Албетте, бири-бирин түшүнбөстүк үй-бүлөдөгү чыр-чатакка алып келет. Ошондой эле жалаң эле күйөөлөрүнөн эмес, чогуу иштеген кызматкерлерден, кошуналарынан жана башка тааныш адамдарынан запкы жеген аялдар да көп. Мунун негизги эле себеби: аялдардын өз укугун билбегендиги.
25-ноябрь аялдардын укугун коргоонун эл аралык күнү катары Кыргызстанда да белгиленет. Бул демилгени бир катар бейөкмөт уюмдар колдоп, гендердик теңсиздикти ар кандай ыкмалар менен жоюуга аракеттенип келишүүдө.
Ошентсе да, парламентте аялдардын жоктугу, жогорку бийлик бутагында кыз-келиндердин өтө аздыгы Кыргызстанда дагы деле аял затын алсыз, үйдө очок башында гана отурушу керек деген түшүнүктүн эмгиче кала электигин ырастайт, деген пикирлер бар. «Эрайым» коомдук уюмунун жетекчиси Ракыя Жусупованын айтымында, коомдогу аял менен баланын маселесин аял гана чече алат:
- Гендердик теңчилик дегенибиз менен иш жүзүндө андай болбой келе жатат. Аттуу-баштуу, түшүнүгү терең эле эркектерибиз аялдарды бийлик бутактарына жолотууну каалашпайт. Бирок аялдар бийликте, парламентте болмоюнча, коом алдыга жылбайт. Анткени, балдардын жана аялдардын көйгөйлөрүн аял гана чече алат.
