Жогорку Кеңештин мыйзам чыгаруу жыйыны Улуттук паспорттун жаңы үлгүсү менен калкты жабдуу маселеси боюнча талкууну улантуудан дүйшөмбү күнү баш тартты. Буга президенттик администрациядан, өкмөттөн чакырылган мамлекеттик жооптуу кызматкерлердин келбей калышы негиз берди. Парламентке вице-премьер министр Кубанычбек Жумалиев, тышкы иштер министри Аскар Айтматов келишти, бирок, депутаттар алардын катышуусу жетишсиз деп эсептешти.
- Өкмөттүн маселесин чече албаган соң, президент бул жакка келиши керек. Улуттук паспорт маселесин кароого президентти чакырууну добушка коюуну сурайм,- деди депутат Бөлөкбаев.
Ушул өңдүү сунуштардын негизинде парламент талкууну президенттин, премьер-министрдин катышуусунда бейшемби күнү уламай болду. Депутаттар ошондой эле паспорттун жаңы үлгүсүнө тиешелүү бардык документтер менен парламентти жабдууну өкмөткө тапшырды:
- Бешинчи күнү эле айттык эле, ушул маселеге байланышкан документтердин бардыгы алып келинсин деп. Алып келинген жок. Ошондуктан, азыр айтып коюшубуз керек, Кубанычбек Мырзабекович(Жумалиев) тендердин материалдарын, контрактты, токтомдорду, уюштуруучуларды, паспортко байланышкан бардык документтерди депутаттарга алып келбесеңер, биз бүдөмүк-бүдөмүк эле сөз жүргүзүп атабыз, - деди парламенттин төрага орун басары Кубатбек Байболов.
Калкты жаңы паспорт менен жабдуу ишин учурда өкмөттүн алдындагы маалымат ресурстары жана технологиялар боюнча мамлекеттик агенттик аткарууда. Аны менен түзүлгөн макулдашууга ылайык Молдовиялык «Регистру» ишканасы Кыргызстан паспорттунун төрт түрлүү үлгүсүн даярдап чыгарды. Алардын алгачкы 11 үлгүсү президент баштаган мамлекеттик жооптуу кызматкерлерге тапшырылгандыгы тууралуу өткөн отурумда агенттиктин төрагасы Юрий Лысогоров маалымдаган болчу.
Агенттиктин маалыматына караганда, 2 млн.500 миң даана ички паспорт, 625 миң даана чет өлкөгө чыгуучу паспорт, 10 миң даана кызматтык жана 5 миң даана дипломатиялык паспорт чыгарылышы керек. Алардын ар бири жарандарга 4 евродон, 25 еврого чейинки каражатка сатылат. Ал эми паспортторду чыгаруу үчүн мамлекеттик бюджеттен 51 миллион евро суралууда.
Бирок, депутаттар паспорттун жаңы үлгүсүн даярдоодо өкмөт ишенип тапшырган агенттик көз боемочулукка жол берип жатат деп шектенүүдө. Муну мамлекеттик бюджеттин эсебинен чыккан паспорттун калкка сатылышы менен байланыштырышат. Президенттин жардыгына ылайык түзүлгөн агенттиктин жетекчиси Юрий Лысогоровго да ишенишпейт, аны эки өлкө жараны катары санагандар мыйзам бузулду деп эсептешет.
- Мен ойлойм, ушу агенттиктин түзүлүшүнүн арт жагында бир балакет бар. Мына «Рентонгрупп» качты, таппай жүрөбүз. Жайсанбаев качты, таппай жүрөбүз. Ушуга окшоп эми паспортту даярдайбыз, элге сатабыз, анан ошондон пайда көрөбүз деген адамдар да бир күнү качып кетип, ушулардын да артынан баягы эле байкуш кыргыз издеп калбайбызбы деген ой, - дейт укук тартиби, кылмыштуулукка жана коррупцияга каршы күрөшүү маселелери боюнча комитеттин төрагасы Алымбай Султанов.
Депутат Ишенбай Кадырбековдун пикиринде, дегеле паспорт менен жабдуу эмне үчүн үзгүлтүккө учурап жатканын териштирүү керек:
- Паспорт – саясий маселе. Жарым жылдан бери эски паспорттун бланкы жок. Мамлекет барбы? Бир адамдын тагдыры мамлекеттин тагдырына барабар болушу керек да. Эгер бир адам шайлоого катыша албаса, дарылана албаса, чегарадан өтө албай атса, Өзбекстан болсо Ош, Жалалабад облустарында баскан-турганына паспорт текшертип атса, бул адамдар кантип иштей алышат, кайсы моралдык укуктары бар?
Талкуу учурунда паспортко байланышкан бул жаңжал парламенттик шайлоо алдында саясий кырдаалды курчутуп ийиши ыктымал дешти. Төрага Абдыганы Эркебаев саясий окуялардын алдында ушундай көрүнүштөрдү ырбатпай, алдын алуу өкмөт менен президенттик администрациянын милдети экенин белгиледи. Анткен менен, кокус депутаттардын каалоосуна ылайык президент жана премьер министр келбей калса, паспорт жаңжалы боюнча бир чечим кабыл алынбай калышы ыктымал. Анын себебин маселени палатага даярдоо милдети жүктөлгөн үч комитеттин биринин төрагасы Алымбай Султанов:
- Эң алгачкы себеби, премьер-министр ушул агенттик ачылыш керек деп үч токтомго кол койгон. Президент бир жардыкка кол койгон, ушундай агенттик ачылсын деп. Анан ал жардык менен токтомдорду жокко чыгарчу адам жок болсо бул маселе чечилбей кала берет.
Бирок, Султановдун пикиринде, паспорт маселесинин бир жаңсыл болбой калышы башка депутаттар белгилегендей, шайлоого кедерин тийгизбейт, анткени, мыйзам жарандардын шайлоого паспорттон башка документтер менен катышуусуна да жол берет. Бирок, кооптонто турган өңүт бул жагдайды бийлик шайлоо учурунда өз талапкерлеринин кызыкчылыгына пайдаланышы ыктымал, дейт депутат.
- Өкмөттүн маселесин чече албаган соң, президент бул жакка келиши керек. Улуттук паспорт маселесин кароого президентти чакырууну добушка коюуну сурайм,- деди депутат Бөлөкбаев.
Ушул өңдүү сунуштардын негизинде парламент талкууну президенттин, премьер-министрдин катышуусунда бейшемби күнү уламай болду. Депутаттар ошондой эле паспорттун жаңы үлгүсүнө тиешелүү бардык документтер менен парламентти жабдууну өкмөткө тапшырды:
- Бешинчи күнү эле айттык эле, ушул маселеге байланышкан документтердин бардыгы алып келинсин деп. Алып келинген жок. Ошондуктан, азыр айтып коюшубуз керек, Кубанычбек Мырзабекович(Жумалиев) тендердин материалдарын, контрактты, токтомдорду, уюштуруучуларды, паспортко байланышкан бардык документтерди депутаттарга алып келбесеңер, биз бүдөмүк-бүдөмүк эле сөз жүргүзүп атабыз, - деди парламенттин төрага орун басары Кубатбек Байболов.
Калкты жаңы паспорт менен жабдуу ишин учурда өкмөттүн алдындагы маалымат ресурстары жана технологиялар боюнча мамлекеттик агенттик аткарууда. Аны менен түзүлгөн макулдашууга ылайык Молдовиялык «Регистру» ишканасы Кыргызстан паспорттунун төрт түрлүү үлгүсүн даярдап чыгарды. Алардын алгачкы 11 үлгүсү президент баштаган мамлекеттик жооптуу кызматкерлерге тапшырылгандыгы тууралуу өткөн отурумда агенттиктин төрагасы Юрий Лысогоров маалымдаган болчу.
Агенттиктин маалыматына караганда, 2 млн.500 миң даана ички паспорт, 625 миң даана чет өлкөгө чыгуучу паспорт, 10 миң даана кызматтык жана 5 миң даана дипломатиялык паспорт чыгарылышы керек. Алардын ар бири жарандарга 4 евродон, 25 еврого чейинки каражатка сатылат. Ал эми паспортторду чыгаруу үчүн мамлекеттик бюджеттен 51 миллион евро суралууда.
Бирок, депутаттар паспорттун жаңы үлгүсүн даярдоодо өкмөт ишенип тапшырган агенттик көз боемочулукка жол берип жатат деп шектенүүдө. Муну мамлекеттик бюджеттин эсебинен чыккан паспорттун калкка сатылышы менен байланыштырышат. Президенттин жардыгына ылайык түзүлгөн агенттиктин жетекчиси Юрий Лысогоровго да ишенишпейт, аны эки өлкө жараны катары санагандар мыйзам бузулду деп эсептешет.
- Мен ойлойм, ушу агенттиктин түзүлүшүнүн арт жагында бир балакет бар. Мына «Рентонгрупп» качты, таппай жүрөбүз. Жайсанбаев качты, таппай жүрөбүз. Ушуга окшоп эми паспортту даярдайбыз, элге сатабыз, анан ошондон пайда көрөбүз деген адамдар да бир күнү качып кетип, ушулардын да артынан баягы эле байкуш кыргыз издеп калбайбызбы деген ой, - дейт укук тартиби, кылмыштуулукка жана коррупцияга каршы күрөшүү маселелери боюнча комитеттин төрагасы Алымбай Султанов.
Депутат Ишенбай Кадырбековдун пикиринде, дегеле паспорт менен жабдуу эмне үчүн үзгүлтүккө учурап жатканын териштирүү керек:
- Паспорт – саясий маселе. Жарым жылдан бери эски паспорттун бланкы жок. Мамлекет барбы? Бир адамдын тагдыры мамлекеттин тагдырына барабар болушу керек да. Эгер бир адам шайлоого катыша албаса, дарылана албаса, чегарадан өтө албай атса, Өзбекстан болсо Ош, Жалалабад облустарында баскан-турганына паспорт текшертип атса, бул адамдар кантип иштей алышат, кайсы моралдык укуктары бар?
Талкуу учурунда паспортко байланышкан бул жаңжал парламенттик шайлоо алдында саясий кырдаалды курчутуп ийиши ыктымал дешти. Төрага Абдыганы Эркебаев саясий окуялардын алдында ушундай көрүнүштөрдү ырбатпай, алдын алуу өкмөт менен президенттик администрациянын милдети экенин белгиледи. Анткен менен, кокус депутаттардын каалоосуна ылайык президент жана премьер министр келбей калса, паспорт жаңжалы боюнча бир чечим кабыл алынбай калышы ыктымал. Анын себебин маселени палатага даярдоо милдети жүктөлгөн үч комитеттин биринин төрагасы Алымбай Султанов:
- Эң алгачкы себеби, премьер-министр ушул агенттик ачылыш керек деп үч токтомго кол койгон. Президент бир жардыкка кол койгон, ушундай агенттик ачылсын деп. Анан ал жардык менен токтомдорду жокко чыгарчу адам жок болсо бул маселе чечилбей кала берет.
Бирок, Султановдун пикиринде, паспорт маселесинин бир жаңсыл болбой калышы башка депутаттар белгилегендей, шайлоого кедерин тийгизбейт, анткени, мыйзам жарандардын шайлоого паспорттон башка документтер менен катышуусуна да жол берет. Бирок, кооптонто турган өңүт бул жагдайды бийлик шайлоо учурунда өз талапкерлеринин кызыкчылыгына пайдаланышы ыктымал, дейт депутат.
