Сом 1993-жылдын 10-майында Кыргызстандын улуттук валютасы катары киргизилген болчу. СССР кулагандан кийин, анын ордуна пайда болгон көз карандысыз мамлекеттер мурдагы Союздун валютасы - рублди жалпы валюта кылып алабыз деп, бирок анын туруктуулугун камсыз кыла алышкан эмес. Ар бир мамлекет өз алдынча экономикалык саясат жүргүзүп, финансылык жана макроэкономикалык турукташууга жетише албай коюшкан. Сомдун киргизилиши ушундай себептерге байланыштуу болгон. Мисалы, 1992-жылы инфляция 800%, 1993-жылы 1400% түзгөн.
КМШ өлкөлөрүнүн ичинен Кыргызстан улуттук валютаны биринчилерден болуп киргизген. Бул өз учурунда кошуна мамлекеттердин түшүнбөстүгүн жана каршылыгын жаратканы маалым. Мезгил кыргыз жетекчилигинин чечими туура болгонун көрсөттү. Кийин Кыргызстанды сындаган өлкөлөрдүн бааары өз валюталарын киргизүүгө аргасыз болушту. Азыр, Улуттук Банктын төрагасы Улан Сарбановдун айтымында, өлкөдө инфляция толук ооздукталды. Былтыр ал болгонү 2,3% түздү. Өлкөдө макроэкономикалык жана финансылык турукташуунун белгилери бар. Азыр Улуттук Банктын валюталык резерви 328 млн. долларды түзөт. Улуттук Валютанын туруктуулугу башында чет өлкөлүк кредиттердин эсебинен кармалганы эч кимге жашыруун эмес. Бирок Улан Сарбанов акыркы кезде сомдун туруктуулугун камсыз кылууда чет өлкөлүк кредиттердин ролу азайып баратканын белгилейт:
- Сомго финансылык жардам берүү азайып баратат. Сомго кандай финансылык жардам берилет? Биз өлкөнүн ичиндеги жана чет өлкөлөрдүн валюта рыногундагы абалга такай көз салып турабыз. Эгерде валюталык рыноктогу абал фундаменталдык экономикалык көрсөткүчтөргө туура келбесе, биз кандайдыр-бир чара көрөбүз.
Сом туруктуу валюта болгону менен, Кыргызстанда ири суммадагы соода-сатыктын баары доллар менен жүргүзүлүп келет. Акча сактаганда да Кыргызстандын калкы доллар менен сактайт. «Сом эч качан эл ишенген күчтүү валюта боло албайт. Күчтүү валюта болбогондон кийин экономиканын оӈолушу кыйын. Ошол себептен улам Кыргызстан долларга же башка бир эл ишенген туруктуу валютага өтүп алса жакшы болот эле» деген пикирлер да айтылып жүрөт. Президент Аскар Акаевдин кеӈешчиси Марек Домбровский да «Комплекстүү өнүгүүнүн негиздери» аттуу программа даярдалып жатканда ушундай сунуш киргизгени маалым. Бул сунушка Улан Сарбанов:
- Эмне үчүн дүйнөдөгү өлкөлөр өз валютасынан баш тартып, долларга өтүшөт? Алар ошону менен белгисиз жагдайларды азайткылары келишет. Эгерде долларга өтүп, ошону менен белгисиз жагдайларды азайта алсак, биз ошого барышыбыз керек. Менин оюмча, ал бизде башка факторлордун негизинде келип чыгып жатат, – деп, анын себеби катары административдик реформадагы кыйынчылыктарды атап өттү.
Улан Сарбанов алдыдагы юбилейлик даталарга карата Улуттук Банк «Кыргыз мамлекеттүлүгүнүн түпкү уюткусу» жана «Улуттук валютага 10 жыл» деген 2 монета чыгаргандыгын маалымдады. 10-майда сомдун 10 жылдыгына карата эл аралык конференция өткөрүлөт. 12-13-майда болсо КМШнын 7 жакыр өлкөсүнүн каржы секторунун проблемаларына байланыштуу дагы бир эл аралык семинар болот.
КМШ өлкөлөрүнүн ичинен Кыргызстан улуттук валютаны биринчилерден болуп киргизген. Бул өз учурунда кошуна мамлекеттердин түшүнбөстүгүн жана каршылыгын жаратканы маалым. Мезгил кыргыз жетекчилигинин чечими туура болгонун көрсөттү. Кийин Кыргызстанды сындаган өлкөлөрдүн бааары өз валюталарын киргизүүгө аргасыз болушту. Азыр, Улуттук Банктын төрагасы Улан Сарбановдун айтымында, өлкөдө инфляция толук ооздукталды. Былтыр ал болгонү 2,3% түздү. Өлкөдө макроэкономикалык жана финансылык турукташуунун белгилери бар. Азыр Улуттук Банктын валюталык резерви 328 млн. долларды түзөт. Улуттук Валютанын туруктуулугу башында чет өлкөлүк кредиттердин эсебинен кармалганы эч кимге жашыруун эмес. Бирок Улан Сарбанов акыркы кезде сомдун туруктуулугун камсыз кылууда чет өлкөлүк кредиттердин ролу азайып баратканын белгилейт:
- Сомго финансылык жардам берүү азайып баратат. Сомго кандай финансылык жардам берилет? Биз өлкөнүн ичиндеги жана чет өлкөлөрдүн валюта рыногундагы абалга такай көз салып турабыз. Эгерде валюталык рыноктогу абал фундаменталдык экономикалык көрсөткүчтөргө туура келбесе, биз кандайдыр-бир чара көрөбүз.
Сом туруктуу валюта болгону менен, Кыргызстанда ири суммадагы соода-сатыктын баары доллар менен жүргүзүлүп келет. Акча сактаганда да Кыргызстандын калкы доллар менен сактайт. «Сом эч качан эл ишенген күчтүү валюта боло албайт. Күчтүү валюта болбогондон кийин экономиканын оӈолушу кыйын. Ошол себептен улам Кыргызстан долларга же башка бир эл ишенген туруктуу валютага өтүп алса жакшы болот эле» деген пикирлер да айтылып жүрөт. Президент Аскар Акаевдин кеӈешчиси Марек Домбровский да «Комплекстүү өнүгүүнүн негиздери» аттуу программа даярдалып жатканда ушундай сунуш киргизгени маалым. Бул сунушка Улан Сарбанов:
- Эмне үчүн дүйнөдөгү өлкөлөр өз валютасынан баш тартып, долларга өтүшөт? Алар ошону менен белгисиз жагдайларды азайткылары келишет. Эгерде долларга өтүп, ошону менен белгисиз жагдайларды азайта алсак, биз ошого барышыбыз керек. Менин оюмча, ал бизде башка факторлордун негизинде келип чыгып жатат, – деп, анын себеби катары административдик реформадагы кыйынчылыктарды атап өттү.
Улан Сарбанов алдыдагы юбилейлик даталарга карата Улуттук Банк «Кыргыз мамлекеттүлүгүнүн түпкү уюткусу» жана «Улуттук валютага 10 жыл» деген 2 монета чыгаргандыгын маалымдады. 10-майда сомдун 10 жылдыгына карата эл аралык конференция өткөрүлөт. 12-13-майда болсо КМШнын 7 жакыр өлкөсүнүн каржы секторунун проблемаларына байланыштуу дагы бир эл аралык семинар болот.
