Кыргызстандын жалгыз ишенген тармагы - электр энергия өндүрүшү азыр өтө кыйын абалда экендиги тууралуу көп сөз болууда. Өткөндө келип кеткен Эл аралык Валюта Фондунун миссиясы тармактынкаржылык абалы жалпы программанын аткарылышын жыйынтыктоочу көрсөткүчтөрдүн катарына киргизилгенин маалымдаган болчу. Эми бул маселе атайын Коопсуздук Кеңешинде каралып отурат.
- Электр энергиясы боюнча түзүлгөн кырдаал бир топ тынчсыздандырууда. Сиздер өзүңүздөр ачык жана даана көрдүңүздөр, бир аз болсо эле бул тармак коллапс - банкрот болоор чекке жакын калдык, – деди Коопсуздук Кеңешинин дүйшөмбү күнү болуп өткөн отурумун жыйынтыктап жатып президент Аскар Акаев.
Өткөн жылы Кыргызстанда электр энергиясы 1,7 млрд. квт. саатка аз өндүрүлгөн. Анын экспорту 2 эсе кыскарган. Дебитордук карыз бир жылда 600 млн. сомго өсүп, быйылкы жылдын башында 2 млрд. сомго чамалап барды. Электр энергиясынын жоготуулары көбөйүп кетти. Жогорку чыңалуудагы линияларда алардын жоготуулары норма боюнча 8,2% түзүш керек болсо, ал иш жүзүндө 10% жетти. Ал эми бөлүштүрүүчү энергокомпаниялардын жоготуулары болсо нормадагы 22% ордуна 36% түздү.
Жоготуулар өзгөчө «Түндүкэлектродо» көп, аныкы 45% түзөт. Энергияны сатуудан акча жакшы түшпөгөндүктөн «Электр станциялары» жана «Улуттук электр тармак» акционердик коомдору жумушчуларына өз убагында маяна бере албай жатышат. Алар алган кредиттерин да жакшы кайтара албай жатышат деген да сөз бар. «Ошэлектро» жана «Түндүкэлектро» бөлүштүрүүчү компаниялары өткөн жылды чыгаша менен аякташты.
Электр энергиясын уурдоо, Коопсуздук Кеңешинин отурумунда, тармакты ушундай абалга алып келген негизги себептердин бири катары аталды.
- Пайдаланылган электр энергиясынын жарымына гана кагаз жазылат. Жарым акчасы бөлүштүрүүчү компаниялардын коррупцияланган кызматкерлеринин чөнтөгүнө түшөт, - деди Аскар Акаев.
Абалдан чыгуунун эки жолу бар. Биринчиси – мурдагыдай эле тарифти көтөрүү.
- Кааласаңар жеңил жолго салып тарифти көтөргүлө. Бирок анда социалдык жарылуу болот, – деди мамлекет башчысы.
Президент Коопсуздук Кеңешинин жыйынында тарифти көтөрбөй, электр энергиясынын жоготууларын азайтууну, аны уурдоону тыюуну, чогулбай жаткан акчаны толук чогултууну, экспорттун башка каналдарын табуу жолу менен тармактын каржылык абалын оңдоону тиешелүү органдардан талап кылды. Анын айтымында Эл аралык Валюта Фонду да Кыргызстандагы абалды түшүнүп, тарифти көтөрүүнү сураган эмес. Ал «эмне кылсаңар да өзүңөр билгиле, бирок 3 жыл ичинде тармактагы квазифискалдык дефицитти азыркы 13,5%тен 5,8%ке чейин төмөндөткүлө» деп жатат. Өлкө башчысы ал үчүн тармакты менчиктештирүүнү тездетүү зарыл экенин белгиледи. Мындан 2 жыл мурда тармак мамлекеттен ажыратылып, мурдагы бирдиктүү «Кыргызэнерго» акционердик коомунун ордуна 7 акционердик коом түзүлгөн болчу. Эми бөлүштүрүүчү компанияларды стратегиялык инвесторлорго сатуу маселеси турат. Мамлекет башчысы менчиктештирүүнү «Түндүкэлектродон» баштоо тууралуу көрсөтмө берди. Анын мамлекетке тиешелүү акциялар пакети сатыкка чыгарылат. Эгер ылайыктуу кардар чыкпаса, ал концессияга берилиши мүмкүн.
- Электр энергиясы боюнча түзүлгөн кырдаал бир топ тынчсыздандырууда. Сиздер өзүңүздөр ачык жана даана көрдүңүздөр, бир аз болсо эле бул тармак коллапс - банкрот болоор чекке жакын калдык, – деди Коопсуздук Кеңешинин дүйшөмбү күнү болуп өткөн отурумун жыйынтыктап жатып президент Аскар Акаев.
Өткөн жылы Кыргызстанда электр энергиясы 1,7 млрд. квт. саатка аз өндүрүлгөн. Анын экспорту 2 эсе кыскарган. Дебитордук карыз бир жылда 600 млн. сомго өсүп, быйылкы жылдын башында 2 млрд. сомго чамалап барды. Электр энергиясынын жоготуулары көбөйүп кетти. Жогорку чыңалуудагы линияларда алардын жоготуулары норма боюнча 8,2% түзүш керек болсо, ал иш жүзүндө 10% жетти. Ал эми бөлүштүрүүчү энергокомпаниялардын жоготуулары болсо нормадагы 22% ордуна 36% түздү.
Жоготуулар өзгөчө «Түндүкэлектродо» көп, аныкы 45% түзөт. Энергияны сатуудан акча жакшы түшпөгөндүктөн «Электр станциялары» жана «Улуттук электр тармак» акционердик коомдору жумушчуларына өз убагында маяна бере албай жатышат. Алар алган кредиттерин да жакшы кайтара албай жатышат деген да сөз бар. «Ошэлектро» жана «Түндүкэлектро» бөлүштүрүүчү компаниялары өткөн жылды чыгаша менен аякташты.
Электр энергиясын уурдоо, Коопсуздук Кеңешинин отурумунда, тармакты ушундай абалга алып келген негизги себептердин бири катары аталды.
- Пайдаланылган электр энергиясынын жарымына гана кагаз жазылат. Жарым акчасы бөлүштүрүүчү компаниялардын коррупцияланган кызматкерлеринин чөнтөгүнө түшөт, - деди Аскар Акаев.
Абалдан чыгуунун эки жолу бар. Биринчиси – мурдагыдай эле тарифти көтөрүү.
- Кааласаңар жеңил жолго салып тарифти көтөргүлө. Бирок анда социалдык жарылуу болот, – деди мамлекет башчысы.
Президент Коопсуздук Кеңешинин жыйынында тарифти көтөрбөй, электр энергиясынын жоготууларын азайтууну, аны уурдоону тыюуну, чогулбай жаткан акчаны толук чогултууну, экспорттун башка каналдарын табуу жолу менен тармактын каржылык абалын оңдоону тиешелүү органдардан талап кылды. Анын айтымында Эл аралык Валюта Фонду да Кыргызстандагы абалды түшүнүп, тарифти көтөрүүнү сураган эмес. Ал «эмне кылсаңар да өзүңөр билгиле, бирок 3 жыл ичинде тармактагы квазифискалдык дефицитти азыркы 13,5%тен 5,8%ке чейин төмөндөткүлө» деп жатат. Өлкө башчысы ал үчүн тармакты менчиктештирүүнү тездетүү зарыл экенин белгиледи. Мындан 2 жыл мурда тармак мамлекеттен ажыратылып, мурдагы бирдиктүү «Кыргызэнерго» акционердик коомунун ордуна 7 акционердик коом түзүлгөн болчу. Эми бөлүштүрүүчү компанияларды стратегиялык инвесторлорго сатуу маселеси турат. Мамлекет башчысы менчиктештирүүнү «Түндүкэлектродон» баштоо тууралуу көрсөтмө берди. Анын мамлекетке тиешелүү акциялар пакети сатыкка чыгарылат. Эгер ылайыктуу кардар чыкпаса, ал концессияга берилиши мүмкүн.
