Түркмөнстандык саясий бозгундун көлөмдүү чыгармасы буга чейин түркмөн, орус тилдеринде жарык көргөн, бирок мекенинде анын китептерине тыюу салынган бойдон кала берүүдө.
Калак баш жана Түркмөнбашы
Ак Велсапардын айтымында, калак баш - келбеттүү, өз баркын билген, коркунучтуу жылан. Бирок бирөө кокусунан басып албаса, өзү биринчи болуп кол салбайт.
Tүркмөндөр "кепче баш", Европа элдери кобра деп атаган бул жылан Ак Велсапарга бала чагынан чоң таасир калтырган:
- Мен бул суналган сулуу, кебелбеген жандыкты өмүрүм өткөнчө унутпасам керек! "Кобра" романындагы башкы каармандын образын түзүүдө ошол бала кездеги таасирлери чоң роль ойноду деп ойлойм.
Ак Велсапар Колумбиядагы эл аралык Меделин поэзия фестивалында, 2010-жыл
Мен Ак Велсапар менен Швецияга телефон чалып, баарлаштым. Ал Түркмөнстанда горбачевдук "кайра куруунун" мезгилинде пахта өстүрүүгө байланышкан экологиялык көйгөйлөрдү көтөргөндөн кийин куугунтукка кабылып, чет өлкөгө качып кутулган.
Кандайча Кызыл-кум чөлүн мекендеген жылан романдын башкы каарманы болуп калды? Мунун сыры көрсө байыркы уламышка барып такалат экен:
- Түркмөн элинин байыркы ишеними боюнча, калак баш жаракат алып, бирок аман калса сыйкырдуу дараметке ээ болуп, 40 жылдан кийин адам баласына айлана алат. Роман ушундан башталат. Советтер Союзу кыйрап жаткан мезгилде, калак баш жашоо чөйрөсү тарып, баары өзгөрүп жатканын баамдайт да, адам коомунда эмне болуп жаткандыгын билип келүүнү чечет. Өзүнүн жылан уругунун тагдырын ойлоп, эмне үчүн бардык тирүү жандыктын жашоо чөйрөсү тарып баратканын түшүнүү үчүн чөл падышасы адамдын кейпин кийип, адам коомуна кошулат. Ошону менен жылан-адамдын татаал тагдыры башталат.
Калак баш ошону менен адамдардын арасында жашап калат. Ошондо ал адамдар зулумдарга баш ийүүнү өзүнүн ыйык милдети деп санаарына көзү жетет.
Сүргүндөгү чыгармачылык
Ак Велсапардын экинчи мекенинде анын новелла, макалалары которулган. 55теги жазуучу түркмөн, орус тили менен катар, бүгүн швед тилинде да жазат. Анын чыгармаларына мекенинде бүгүнгө чейин тыюу салынган. 14 китептин автору бүгүн Швециянын Жазуучулар биримдигине жана эл аралык Пен Клубга мүчө.
Мына эми Швецияда ал өзү чыгармаларынан эң маанилүүсү деп эсептеген "Калак баш" романы жарык көрдү.
636 беттен турган романды Гоголь, Пушкиндин китептерин швед тилине которгон Стефан Лингвен которду. Ал эми кириш сөзүн кезегинде Чыңгыз Айтматовдун китептерин которгон Ларш Эрик Гунквис жазды.
"Калак баш" эки жарым миң нуска менен жарык көрдү. Китепти элге таанытуу максатында автордун окурмандар менен бир катар жолугушуулары пландалган.
Түркмөнбашы Каддафиден кантип таалим алган
Ак Велсапардын романы, анын өз сөзү менен айтканда, зулумдарга каршы күрөш планетардык мерчемге жетип калган мезгилде жарык көрүүдө жана аны автор Борбор Азия диктаторлоруна эскертүү деп эсептейт:
- Бүгүн эл аралык коомчулук Ливиядагы кырдаалга кийлигишүүгө мажбур болгонун көрүп жатабыз. Бул өлкөдө алжый баштаган диктатор өз элин кырып жатат. Мындай сценарий бир күнү Борбор Азияада да кайталанат деп корком.
6-aпрелде өткөн швед окурмандары менен жолугушуу тууралуу жарнама, 2011-жыл.Ливиядагы кризистин Борбор Азия менен башка да байланышы бар.
Түркмөнстанды 16 жыл бийлеп туруп, 2006-жылы көз жумган президент Сапармурад Ниязов бийликке жаңы келген жылдары эле полковник Каддафинин айтылуу "Жашыл китебин" түркмөн тилине которткон. Дүйнөдө демократтар өз ара акылдашкан сыяктуу эле, көрсө диктаторлор да бир биринен таалим алышат турбайбы!
- 1990-жылы Сапармурад Атаевичтин көрсөтмөсү менен Муаммар Каддафинин китеби которулуп, түркмөн тилинде жарык көрүп, сатыкка коюлган.
Бул китепти абдан белгилүү түркмөн жазуучусу которгон. Ал азыр уялат болуш керек, ошон үчүн атын атабай эле койсом, кантсе да зулумга түркмөндөрдү кулдай баш ийүүчүлүктө тарбиялоого жардам бергендиги котормочуга өмүрү өткөнчө бетке чиркөө болот болуш керек.
"Жашыл китеп" түркмөндөрдү бийликке эч качан баш көтөрүп, каяша айтпоого тарбиялаган китеп болуп калган. Түркмөнстанда мынчалык зөөкүр диктатуранын орногону тегин жерден болгон эмес.
Сөз соңунда мен жазуучудан анын башы калактай болгон жыланы адам болуп калганына өкүнгөн жокпу деп сурадым, бирок автор бул суроого жооп берүүдөн баш тартты:
- Эң жакшы суроо, бирок адамга айланып, адам коомунда жыргал турмушка жетем деген жылан өкүндүбү, жокпу? Бул суроого жооп бербей эле койсом, мунун жообун ар бир окурман өзү тапсын.
Калак баш жана Түркмөнбашы
Ак Велсапардын айтымында, калак баш - келбеттүү, өз баркын билген, коркунучтуу жылан. Бирок бирөө кокусунан басып албаса, өзү биринчи болуп кол салбайт.
Tүркмөндөр "кепче баш", Европа элдери кобра деп атаган бул жылан Ак Велсапарга бала чагынан чоң таасир калтырган:
- Мен бул суналган сулуу, кебелбеген жандыкты өмүрүм өткөнчө унутпасам керек! "Кобра" романындагы башкы каармандын образын түзүүдө ошол бала кездеги таасирлери чоң роль ойноду деп ойлойм.
Мен Ак Велсапар менен Швецияга телефон чалып, баарлаштым. Ал Түркмөнстанда горбачевдук "кайра куруунун" мезгилинде пахта өстүрүүгө байланышкан экологиялык көйгөйлөрдү көтөргөндөн кийин куугунтукка кабылып, чет өлкөгө качып кутулган.
Кандайча Кызыл-кум чөлүн мекендеген жылан романдын башкы каарманы болуп калды? Мунун сыры көрсө байыркы уламышка барып такалат экен:
- Түркмөн элинин байыркы ишеними боюнча, калак баш жаракат алып, бирок аман калса сыйкырдуу дараметке ээ болуп, 40 жылдан кийин адам баласына айлана алат. Роман ушундан башталат. Советтер Союзу кыйрап жаткан мезгилде, калак баш жашоо чөйрөсү тарып, баары өзгөрүп жатканын баамдайт да, адам коомунда эмне болуп жаткандыгын билип келүүнү чечет. Өзүнүн жылан уругунун тагдырын ойлоп, эмне үчүн бардык тирүү жандыктын жашоо чөйрөсү тарып баратканын түшүнүү үчүн чөл падышасы адамдын кейпин кийип, адам коомуна кошулат. Ошону менен жылан-адамдын татаал тагдыры башталат.
Калак баш ошону менен адамдардын арасында жашап калат. Ошондо ал адамдар зулумдарга баш ийүүнү өзүнүн ыйык милдети деп санаарына көзү жетет.
Сүргүндөгү чыгармачылык
Ак Велсапардын экинчи мекенинде анын новелла, макалалары которулган. 55теги жазуучу түркмөн, орус тили менен катар, бүгүн швед тилинде да жазат. Анын чыгармаларына мекенинде бүгүнгө чейин тыюу салынган. 14 китептин автору бүгүн Швециянын Жазуучулар биримдигине жана эл аралык Пен Клубга мүчө.
Мына эми Швецияда ал өзү чыгармаларынан эң маанилүүсү деп эсептеген "Калак баш" романы жарык көрдү.
636 беттен турган романды Гоголь, Пушкиндин китептерин швед тилине которгон Стефан Лингвен которду. Ал эми кириш сөзүн кезегинде Чыңгыз Айтматовдун китептерин которгон Ларш Эрик Гунквис жазды.
"Калак баш" эки жарым миң нуска менен жарык көрдү. Китепти элге таанытуу максатында автордун окурмандар менен бир катар жолугушуулары пландалган.
Түркмөнбашы Каддафиден кантип таалим алган
Ак Велсапардын романы, анын өз сөзү менен айтканда, зулумдарга каршы күрөш планетардык мерчемге жетип калган мезгилде жарык көрүүдө жана аны автор Борбор Азия диктаторлоруна эскертүү деп эсептейт:
- Бүгүн эл аралык коомчулук Ливиядагы кырдаалга кийлигишүүгө мажбур болгонун көрүп жатабыз. Бул өлкөдө алжый баштаган диктатор өз элин кырып жатат. Мындай сценарий бир күнү Борбор Азияада да кайталанат деп корком.
Түркмөнстанды 16 жыл бийлеп туруп, 2006-жылы көз жумган президент Сапармурад Ниязов бийликке жаңы келген жылдары эле полковник Каддафинин айтылуу "Жашыл китебин" түркмөн тилине которткон. Дүйнөдө демократтар өз ара акылдашкан сыяктуу эле, көрсө диктаторлор да бир биринен таалим алышат турбайбы!
- 1990-жылы Сапармурад Атаевичтин көрсөтмөсү менен Муаммар Каддафинин китеби которулуп, түркмөн тилинде жарык көрүп, сатыкка коюлган.
Бул китепти абдан белгилүү түркмөн жазуучусу которгон. Ал азыр уялат болуш керек, ошон үчүн атын атабай эле койсом, кантсе да зулумга түркмөндөрдү кулдай баш ийүүчүлүктө тарбиялоого жардам бергендиги котормочуга өмүрү өткөнчө бетке чиркөө болот болуш керек.
"Жашыл китеп" түркмөндөрдү бийликке эч качан баш көтөрүп, каяша айтпоого тарбиялаган китеп болуп калган. Түркмөнстанда мынчалык зөөкүр диктатуранын орногону тегин жерден болгон эмес.
Сөз соңунда мен жазуучудан анын башы калактай болгон жыланы адам болуп калганына өкүнгөн жокпу деп сурадым, бирок автор бул суроого жооп берүүдөн баш тартты:
- Эң жакшы суроо, бирок адамга айланып, адам коомунда жыргал турмушка жетем деген жылан өкүндүбү, жокпу? Бул суроого жооп бербей эле койсом, мунун жообун ар бир окурман өзү тапсын.
