Жакында өкмөт башчысы Жантөрө Сатыбалдиев Казакстандын премьер-министри Серик Ахмедов менен телефон аркылуу сүйлөшүүдө электр энергиясын экспорттоо жана көмүр ташып келүү маселесин макулдашты. Бул макулдашууга ылайык, Казакстан быйыл Кыргызстандан 500 миллион кВт электр энергиясын сатып алмакчы. Ошондой эле Кыргызстан Казакстандын Шабыркүл кенинен 450 миң тонна көмүр сатып алат.
Өкмөт башчынын маалымат катчысы Мелис Эржигитов кышка камылга боюнча макулдашууга ылайык, мамлекеттин каражаты жылдагыга караганда бир топ үнөмдөлгөнүн белгиледи:
- Бүгүн таңкы саат бештен баштап Кыргызстан Казакстанга эң жогорку баада электр энергиясын экспорттой баштады. Бул жолку макулдашууга ылайык, анын баасы 4 центке бааланды. Мындай баада электр энергиясы экспорттоло элек болчу. Ошол эле маалда Кыргызстан Бишкек жылуулук борбору үчүн Казакстандын Шабыркүл кенинен 450 миң тонна көмүрдү тоннасын 42,50 доллардан сатып ала турган болду. Башында бул көмүрдүн баасы 43,50 доллардан болуп жаткан. Сүйлөшүүдөн кийин бир долларга арзандатылды. Муну менен мамлекеттик каражат бир нече миллионго үнөмдөлдү.
Негизи Казакстанда электр энергиясы өнөр жай ишканалары менен калкты камсыздоо үчүн жетиштүү өндүрүлөт. Бирок өкмөттөр аралык мурда бекитилген макулдашууга ылайык, Казакстан жетиштүү көлөмдө суу алуу үчүн жыл сайын кандайдыр бир көлөмдө электр энергиясын сатып алып турат. 2003-жылга чейин Казакстан Кыргызстандан 1 миллиард кВт электр энергиясын сатып алып турган. Бирок кийин ал өзүнүн энергетикалык кубаттуулугун күчөткөндөн кийин бул көрсөткүч бир топ түшүп кеткен болчу.
Энергетика боюнча эксперт Бакирдин Сейитказиев өкмөттүн электр энергиясын 4 центтен экспорттоосун мындайча баалады:
- Өкмөт быйыл электр энергиясын 4 центке чейин көтөрүп сатып алдык дегени мактанарлык деле иш эмес. Мурун деле электр энергиясын 4 центтен саткан учурлар болгон. Ал эми 2008-жылы болсо 4,6 центтен сатылган. Бул эми Казакстандын сугат сууга болгон муктаждыгына жараша аныкталат. Мына ошол кезде да коңшулар сууну көбүрөөк койо бергиле деген өтүнүч менен электр энергиясын мына ошондой баада сатып алып турушкан.
Кимдин көмүрү жакшы күйөт?
Кыргызстан 1997-жылдан бери Бишкектеги жылуулук борбору үчүн Казакстандын Шабыркүл көмүрүн сатып алат. Формалдуу түрдө жылда тендер жарыяланганы менен “Шабыркүл” компаниясы Бишкек жылуулук борборун көмүр менен камсыздоодо монополисттик абалды камсыздаган.
Казакстандык бул компания белгилүү олигархтар Машкевич, Ибрагимов жана Шодиев кожоюндук кылган "Евразиялык каржы, өнөр жай" корпорациясына таандык. Парламенттин отун-энергетика комплекси боюнча комитетинин төрагасы Кожобек Рыспаев Шабыркүлдүн көмүрү эмнеге тандалып жатканы былтыр иликтенгенин айтты:
- Машкевичтердин тобу кожоюндук кылган көмүр эмнеге эле жылда сатылып алынат деген суроону адегенде биз көтөргөнбүз. Биздин адистер аталган көмүрдүн Бишкек жылуулук борборунун буу казандары үчүн ылайыктуу экенин жана башка маркадагы көмүргө караганда арзан түшө турганын далилдеп беришкен. Анткени башка көмүр алганда, ага кошумча мазут жана газ сатып алууга туура келет экен. Ал эми Шабыркүл көмүрү андайга муктаж эмес экен. Ошондуктан биз мына ошол көмүрдү сатып алууга уруксат бергенбиз.
Бирок талдоочулар эгерде ал көмүрдөн башка тандоо жок болсо, эмнеге “Электр станциялары” тендер жарыялап убара болот деген суроону коюшту. Анткени тендердин шарты боюнча 450 миң тонна көмүрдүн баасы бир канча миллион долларга барабар.
2011-жылы Бишкек жылуулук берүү борбору башка бир казакстандык “Кулан ТБ” ишканасы өндүргөн көмүр менен камсыздалган. Аталган көмүрдүн тоннасы 23 доллардан болгон. Бирок анда радиациянын көлөмү жогору деген чатактын айынан аталган кенден көмүр ташып келүү былтыр токтотулган. Ал эми Шабыркүл көмүрү 42,5 долларга бааланышын айрым эксперттер өтө кымбат деп сыпатташууда.
