"Сирия коркунучу: Борбор Азиядагы радикалдашуу" деп аталган отчетто аймактагы беш өлкө согушкерлер коркунучу менен күрөшкөндүн ордуна жарандардын эркиндиктерин чектеп, радикалдашуунун отуна май чачып, кайра аны күч алдырып жатканы айтылган.
Сирияга кеткендердин бейнеси кандай?
20-январда жарыяланган баяндамада Кризистик топ мындай кырдаалдын жаралышынын саясий себептерин талдоого алган. Эл аралык уюмдун Борбор Азия өлкөлөрү боюнча долбоорунун директору Дейдре Тайнандын айтымында, аймактагы өлкө жарандарынын саясий жана социалдык өзгөрүүлөрдөн көңүлүнүн калышы да “Ислам мамлекети” тобунун ишин оңойлотуп жатат.
- Аймакта саясий жана социалдык өзгөрүүлөрдү күтө берип, көңүлү биротоло калгандар аз эмес. “Ислам мамлекети” тобун жактагандардын ачык-айкын образы жок. Алардын арасында байлар жана кедейлер, билимдүүлөр жана билимсиздер, жаштар жана улгайгандар, аялдар жана эркектер бар.
"Сирия коркунучу: Борбор Азиядагы радикалдашуу" деп аталган баяндамада бүгүнкү күндө "Ислам мамлекети" тобунун согушкерлери көзөмөлдөп турган аймактарга кеткен же бул экстремисттик топту колдогон борбор азиялыктардын саны 2 миңден 4 миңге чейин жетери айтылат. Алардын арасында Өзбекстандан жана Кыргызстандын түштүгүнөн кеткен этникалык өзбектер бул террорчул уюмдун катарында күрөшүп жүргөн саны боюнча эң көп топ катары көрсөтүлгөн. Мындан сырткары казак, тажик, кыргыз жана түркмөндөрдүн бар экени айтылган.
“Эмнеге Борбор Азиянын тургундары өз өлкөсүн чанып, Сирияга жөнөп жатышат?” деген суроо узаткан Кризистик топ мунун себебин бир нече факторго байланыштырат. Алардын арасында жарандык эркиндик чектөөгө алынган өлкөлөрдө бул топтор халифат куруу идеологиясын альтернатива катары көрүп, же адамдар диний же этникалык жактан басмырлоого кабылган учурда “Ислам мамлекетинин” идеологиясын тандай турганы айтылган.
Радикализмдин чарасы - биригип күрөшүү
Ошондуктан Борбор Азиянын жетекчилери “Ислам мамлекети" согушкерлери жана диний радикализм коркунучу менен күрөшүү үчүн бирдиктүү аракеттер иштеп чыгышы керектигин эл аралык уюм сунуштаган.
Борбор Азия өлкөлөрү бул коркунуч менен күрөшүү боюнча бирдиктүү план иштеп чыкмайынча, өрчүп жаткан радикализм бул беш өлкө үчүн олуттуу коркунуч бойдон кала берет. Ал план жогорку коопсуздук чаралары эле эмес, социалдык, саясий жана экономикалык аракеттерди да өзүнө камтышы керек- деп жазылат баяндамада.
Кризистик топ башка чаралар менен катар бул уюм жаштарга көбүрөөк экономикалык мүмкүнчүлүктөрдү түзүп берүүгө чакырган.
Кризистик топтун Европа жана Борбор Азия боюнча программаларынын директору Пол Квин-Жадж бул аймакта жихадизмдин коркунучтары алыс эмес экенин эскертип, чөлкөм лидерлерин азыртадан чара көрүүгө үндөгөн.
Кризистик топтун отчетуна баа
Жогорку Кеңештин Коргоо жана коопсуздук комитетинин төрагасы Алмазбек Баатырбеков Кризистик топтун бийликке нааразы болгондон улам Сирияга кетип жатат деген пикирине кошулбайт:
- Жалпысынан Борбор Азия өлкөлөрү деген менен Кыргызстанда абал салыштырмалуу башкача. Бизде өз оюн айта албай, же диний кысымга калды деген деле көрүнүш жок. Ал жакка кеткендердин көпчүлүгү адашып, туура эмес маалыматтар менен кетүүдө. Өлкөнүн коопсуздук кызматтары, парламент буга каршы туруп, бардык аракеттерди көрүү үчүн чогуу иштеп жатабыз.
Ал эми Борбор Азия өлкөлөрү боюнча иликтөөлөрдү жүргүзгөн Бишкектеги Prudent Solutions аналитикалык борборунун директору Эсен Усубалиев Кризистик топ жалпысынан азыркы абалга туура баа берген деген пикирде:
-Албетте саясий системасында “сенектик” орун алган Казакстан, Өзбекстан сыяктуу өлкөлөрдө элдин нааразычылыгын сыртка чыгарууга мүмкүнчүлүк берилбейт. Башкача айтканда, бир муун өзүнүн укуктары корголбой жатканын билсе да айта албай, көкүрөгүндөгү ызасын катып, жашап жатат. Алар коомдон өз ордун таба албай кыйналып келишет. Анткени алардын үнү угулбай, белгилүү бир топтун гана үнү угулган үчүн аларда абдан чоң көңүл калуу бар. Ошондуктан альтернатива издешип, ар кыл диний, радикалдык топтордун катарын толуктап жатышат.
Бул жагынан Кыргызстанда абал бир аз башкача экенин айткан Усубалиев өлкөдө диний сабаттын төмөндүгүнөн көпчүлүк ушундай кадамга барып жатат деп эсептейт.
Ал эми Москвадагы Карнеги борборунун теңтөрагасы, ислам жана Борбор Азия боюнча эксперт Алексей Малашенко Кризистик топтун баяндамасындагы коркунучтарга кошула бербейт. Анын айтымында, аталган борбор айрым учурда кырдаалды аша чаап, коркунучтуу көрсөтүп жүрөт:
- Кайсы бир нерседен көңүлү калган же нааразы болгон адамдар бардык өлкөлөрдө бар. Аны Борбор Азияга байлап, “Ислам мамлекети” ушундан пайдаланып, өз катарын толуктап жатат деген туура эмес деп ойлойм. Экинчи жагынан, Борбор Азияда жумуш жок, диний туура эмес маалымат алган жаштар көп болушу мүмкүн. Бирок антип бул аймактагы кырдаалга бир жактуу баа берген туура эмес. Учурда бул аймактагы ар бир өлкөдө абал ар башка. Буга кошумча бизде Борбор Азиядан канча адам кеткени тууралуу так маалымат да жок болуп жатпайбы. Анын масштабын билбей туруп, мындай же тигиндей болот деп айтуу туура эмес. Ошондуктан "Ислам мамлекети" тобу Борбор Азияга маани берип, өз катарын ушул аймак жарандары менен толуктап жатат деп айтуу кыйын. Анын үстүнө ошол эле "Ислам мамлекети" тобу жана ислам тууралуу ар кыл уламыштарды чындык катары айта берүү адатка айланып бара жатат.
Расмий маалыматтар боюнча Кыргызстандан эки жүзгө жакын адам Сириядагы согуштук аракеттерге катышып жүрөт. Алардын ичинен ондон ашыгы көз жумганы кабарланды. Согуштук аракеттерге катышкандардын басымдуу бөлүгү 16-22 жаштагылар жана арасында кыз-келиндер да бар. Мурда Сирияга тартылгандар өлкөнүн түштүк аймактарында басымдуу болсо, акыркы учурда бул көрүнүш башка аймактарда да кулач жайганы айтылууда.
