Тажикстандын Кожент шаарында кыргыз-тажик чек арасын тактоо боюнча өкмөттүк комиссиялардын жыйыны өтүүдө.
Бүгүн башталган бул жыйын эки күнгө созулат. Кожентке кыргыз делегациясын коопсуздук жана коргоо маселелери боюнча вице-премьер-министр Токон Мамытов баштап барды.
Кыргыз өкмөтүнүн Чек ара аймактарын өнүктүрүү жана чек араны тактоо боюнча бөлүм башчысы Курбанбай Искандаров жолугушуунун алдында “Азаттыктагы” маегинде тактала элек чек ара тилкелеринен сырткары, Баткенде Тажикстандын Ворух анклавын айлынып өтчү жолду куруу маселелери, 30 жылдай убактан бери Баткенде тажик тарап казып жаткан Катта-Сай мунай кени боюнча сүйлөшүү өтөөрүн билдирген:
- Негизинен Ак-Сай – Тамдык, Кулунду – Максат жолдорун карайбыз. Тажикстандын вице-премьер-министрин ошол жерге алып барып көрсөткөнгө аракет кылабыз. Бул маселе көптөн бери токтоп турат. Өткөндө эле тажик тарап чек ара боюнча архивдик материалдарды карап, изилдеп келүүгө Орусияга алып кеткен. Эми бул жолугушууда ошол материалдарды алып чыгышабы же жокпу билбейм. Негизи биз дагы барышыбыз керек болчу, бирок биз кечирээк жооп алып калып, жолугушууга чейин бара албай калдык. Буюрса ал жакка эми жөнөйбүз.
Баткен облусунун мурунку губернатору Мамат Айбалев сүйлөшүүнүн майнаптуу болоор-болбосу барган делегациянын курамынан көз каранды болоорун айтат. Андан сырткары сөзсүз эл менен эсептешүү зарыл деген пикирде:
- Делегациянын алына карайт. Ошол жердин, элдин менталитетин билген, тажиктердин менталитетин билген, сыпайы, интеллектуалдык деңгээли чоң азаматтар барса жыйынтык болот. Андан сырткары эл менен акылдашып иш кылышы керек. Делегация сүйлөшүүгө барардын алдында эл менен сүйлөшүп алышы керек. Бийлик билбеген жагдайлар бар.
Айбалаев тараптар жолугушуп, сүйлөшкөнүнө карабай кошуна мамлекеттин чек арачылары ок чыгарган учурлар көбөйгөнүн белгилеп өттү:
- Мына Кадамжайда өзбек чек арачысы кыргыз жаранын кыргыз жеринде атып салбадыбы. Сүйлөшкөндөн кийин ошондой иш болуп жатса, кантип сүйлөштү деген суроо пайда болот. Ошол ок чыгарган чек арачы Кыргызстанга берилиши керек. Талап коюшу керек. Ал Кыргызстанда соттолушу керек. Ошондо гана ушундай көрүнүштөр токтойт. Ошо аткан өзбек чек арачы "мен атсам, мени кыргыздарга берсе мен соттолуп кетем", - деп чочуп калат. Мына биз ошого жетишибиз керек. Аткан өзбек, же тажик чек арачы сөзсүз Кыргызстанда соттолушу керек.
Хаит Айкынов Баткен районунун мурунку акими. Анын баамында, өкмөттүк комиссиялардын жолугушуусунан көп нерсе күтүүнүн кажети жок. Эми мамлекет башчылардын деңгээлинде сүйлөшүүлөр өтүп, анда айрым чек ара тилкелери боюнча саясий чечим кабыл алынышы зарыл:
- Менин билишимче, өткөн жылы 7-8 жолу жолуккан. Бирок эч кандай маселе чечилген эмес. Бир да метр чек ара тилкеси такталган эмес. Комиссиялар жолугуп эле тарап жатат. Кыргызстан менен Тажикстандын өкмөттүк комиссиялары өздөрүнүн ресурстарынын баарын пайдаланып бүттү го деп ойлойм. Бул жерде саясий чечимдерди кабыл алса болот. Антпесе кыргыз тарап маселеге жакындап барганда эле эмкиде карайлы деп басып кетет экен. Карап көрсөк айрым жерлерди алмаштырууга мүмкүнчүлүк бар экен. Ошого биз тарап да, алар тарап да макул болгон жерлер бар экен. Муну жергиликтүү бийлик өкүлдөрү, комиссия терең изилдеп көрүп, ушул иштерди башташы керек деп ойлойм.
Чек араны тактоо боюнча кыргыз-тажик сүйлөшүүсү 2002-жылы башталган. Эки мамлекет 970 чакырым аралыкта чектешет. Ушул тушта анын 520 чакырымга жакыны аныкталган. Бирок тактала элек эң татаал чек ара тилкелери калган.
Быйыл жыл башынан бери эки өлкөнүн жанаша турган айылдарынын тургундары катышкан бир канча жаңжал чыкты. Алардын баары такталбаган чек ара тилкелеринин айынан болду.
Кыргыз өкмөтүнүн Чек ара аймактарын өнүктүрүү жана чек араны тактоо боюнча бөлүм башчысы Курбанбай Искандаров жолугушуунун алдында “Азаттыктагы” маегинде тактала элек чек ара тилкелеринен сырткары, Баткенде Тажикстандын Ворух анклавын айлынып өтчү жолду куруу маселелери, 30 жылдай убактан бери Баткенде тажик тарап казып жаткан Катта-Сай мунай кени боюнча сүйлөшүү өтөөрүн билдирген:
- Негизинен Ак-Сай – Тамдык, Кулунду – Максат жолдорун карайбыз. Тажикстандын вице-премьер-министрин ошол жерге алып барып көрсөткөнгө аракет кылабыз. Бул маселе көптөн бери токтоп турат. Өткөндө эле тажик тарап чек ара боюнча архивдик материалдарды карап, изилдеп келүүгө Орусияга алып кеткен. Эми бул жолугушууда ошол материалдарды алып чыгышабы же жокпу билбейм. Негизи биз дагы барышыбыз керек болчу, бирок биз кечирээк жооп алып калып, жолугушууга чейин бара албай калдык. Буюрса ал жакка эми жөнөйбүз.
Баткен облусунун мурунку губернатору Мамат Айбалев сүйлөшүүнүн майнаптуу болоор-болбосу барган делегациянын курамынан көз каранды болоорун айтат. Андан сырткары сөзсүз эл менен эсептешүү зарыл деген пикирде:
- Делегациянын алына карайт. Ошол жердин, элдин менталитетин билген, тажиктердин менталитетин билген, сыпайы, интеллектуалдык деңгээли чоң азаматтар барса жыйынтык болот. Андан сырткары эл менен акылдашып иш кылышы керек. Делегация сүйлөшүүгө барардын алдында эл менен сүйлөшүп алышы керек. Бийлик билбеген жагдайлар бар.
Айбалаев тараптар жолугушуп, сүйлөшкөнүнө карабай кошуна мамлекеттин чек арачылары ок чыгарган учурлар көбөйгөнүн белгилеп өттү:
- Мына Кадамжайда өзбек чек арачысы кыргыз жаранын кыргыз жеринде атып салбадыбы. Сүйлөшкөндөн кийин ошондой иш болуп жатса, кантип сүйлөштү деген суроо пайда болот. Ошол ок чыгарган чек арачы Кыргызстанга берилиши керек. Талап коюшу керек. Ал Кыргызстанда соттолушу керек. Ошондо гана ушундай көрүнүштөр токтойт. Ошо аткан өзбек чек арачы "мен атсам, мени кыргыздарга берсе мен соттолуп кетем", - деп чочуп калат. Мына биз ошого жетишибиз керек. Аткан өзбек, же тажик чек арачы сөзсүз Кыргызстанда соттолушу керек.
Хаит Айкынов Баткен районунун мурунку акими. Анын баамында, өкмөттүк комиссиялардын жолугушуусунан көп нерсе күтүүнүн кажети жок. Эми мамлекет башчылардын деңгээлинде сүйлөшүүлөр өтүп, анда айрым чек ара тилкелери боюнча саясий чечим кабыл алынышы зарыл:
- Менин билишимче, өткөн жылы 7-8 жолу жолуккан. Бирок эч кандай маселе чечилген эмес. Бир да метр чек ара тилкеси такталган эмес. Комиссиялар жолугуп эле тарап жатат. Кыргызстан менен Тажикстандын өкмөттүк комиссиялары өздөрүнүн ресурстарынын баарын пайдаланып бүттү го деп ойлойм. Бул жерде саясий чечимдерди кабыл алса болот. Антпесе кыргыз тарап маселеге жакындап барганда эле эмкиде карайлы деп басып кетет экен. Карап көрсөк айрым жерлерди алмаштырууга мүмкүнчүлүк бар экен. Ошого биз тарап да, алар тарап да макул болгон жерлер бар экен. Муну жергиликтүү бийлик өкүлдөрү, комиссия терең изилдеп көрүп, ушул иштерди башташы керек деп ойлойм.
Чек араны тактоо боюнча кыргыз-тажик сүйлөшүүсү 2002-жылы башталган. Эки мамлекет 970 чакырым аралыкта чектешет. Ушул тушта анын 520 чакырымга жакыны аныкталган. Бирок тактала элек эң татаал чек ара тилкелери калган.
Быйыл жыл башынан бери эки өлкөнүн жанаша турган айылдарынын тургундары катышкан бир канча жаңжал чыкты. Алардын баары такталбаган чек ара тилкелеринин айынан болду.