Жалал-Абаддын Сузак районундагы Кара-Дарыя айылына караштуу Бараж чек ара бөлүмүндө бир айдан бери электр жарыгы жок.
Өзбекстан электр кубатын берүүнү токтоткондон кийин чек арада жашаган 10 чакты кыргызстандык үй-бүлө да кыйналып күн көрүшүүдө. Бул жерде суу дагы чоң маселе: тургундар менен аскерлер каналдан аккан ылай сууну тундуруп ичишет.
10 аскер кызмат өтөгөн Бараж чек ара бөлүмү Кара-Дарыя айылынан 25 чакырым ары жайгашкан. Бара турган жол таштак, унаа араң жүрөт.
Өзбекстан менен Кыргызстандын чектешкен бул жерде кыргызстандык теги өзбек 11 үй-бүлө жашайт. Ирода аттуу келиндин айтымында, кыргыз жараны болгону менен балдар Өзбекстандан билим алат, электр жарыгын да ошол жактан алышчу экен, бирок бир айдан бери өзбек тарап белгисиз себептер менен электр жарыгын берүүнү токтотуптур:
- Бир айдан бери светибиз жок. Эки саат эле светсиз отуруп көргүлөчү, балдарыбыз жүдөп бүтүштү. Эң кичине балам үч жашта, ал ыйлап жатат. Чоң балам мектепке барат.
Мобул жолдун абалын карагын, балдарыбыз ооруп калса, чек арадан кайсы солдат өткөрөр экен деп жалдырап турабыз. Ыйлап-сыктап ал жакка барабыз, кайтып келгенде андан да кыйналабыз. Ичкен суубуз каналдын ылай суусу. Нары жакта өлгөн эчки-печки, эшектерди таштап коюшат. Балдарыбыз ооруп, колдору кесилип, чүчкүрүп качантан бери ооруп жүрүшөт.
Хабиба Мамадалиева да ушул өңдүү проблемаларды айтты. Ал жаңы эле төрөгөн экен, ымыркайын алып келатканда жолдон кыйналып чарчап калыптыр:
- Үч балам бар. Өзбекстанда окуйт. Балдарым чек арадан зорго өтүшөт. Балдарым мектепке барганы безилдешет.
Чек арадан өткөндө сумкаларын эмне бар деп аңтарышат. Свет жок, ушинтип кыйналып жатабыз. Ушул жердегилерге кичине жардам берип коюшса болот эле. Балдарыбыздын эти ысыса кыйналабыз. Менин ымыркай балам жакында чарчап калды. Ооруканадан чыгарып келатканда жолдон кыйналып чарчап калды.
Мен Бараждан секелек кызы менен турган Гүлайым аттуу карадарыялык кыргыз айымга жолуктум. Ал Кара-Дарыя төркүлөп келген келген экен. Өзбекстандын жараны болсо да өзбек чек арасынан өтүү кыйын экенин, айла жоктугунан төркүнүнө мыйзамсыз каттай турганын кеп салып берди:
- Жизактын Бакмалында турам. Ошол жакка турмушка чыккам. Бул жакка келгенде ушундай посттон өтүшүбүз кыйын болуп жатат. Балдарыбыз ошол жакта, ата-энебиз бул жакта, Кара-Дарыяда. Чек ара жокто беймарал өтөт элек.
Азыр мына, Өзбекстандын солдаттарын карап турам. Эми мени бирөө жарым өткөрүшү керек.
Эгерде чек араны жаап койсо өтүш таптакыр кыйын болот. Той-тамашада таптакыр эле каттай албай калабыз. Мисалы мага азыр чек араны бузуп өттүң дейт да. Качан өттүңүз эле, эми качан келатасыз, эмнеге чек араны буздуңуз дейт. Мен негизи Канабаддан өтүшүм керек эле. Ал жерде болсо таптакыр эле өткөрбөйт. Азыр чек арадан өтүп келиш кыйын болуп жатат.
Кара-Дарыя аймактык милиция бөлүмчөсүнүн башчысы Салимбек Матмусаев Баражда жашаган 11 түтүн үйдүн итине чейин тааныйт. Быйыл айрыкча Өзбекстан чектешкен бул айылда уурулук күчөп, башка ар кандай кылмыш болуп ишине байланыштуу тез-тез каттап турат:
Бараж чек ара бөлүмүндө 10 гана аскер кызмат өтөйт. Алатоолук чек арачылар коңшу Өзбекстанга салыштырмалуу кыйла эле жупуну имаратта турушат. Суусунанбы айтор аскелердин беттери туурулуп кеткен.
Кара-Дарыянын милиция башчысы Матмусаев чек арачылардын турмушу тууралуу айтып берди:
- Буларга губернатор, аким келип жашоолорун жакшыртып беребиз дешкен. Булардын шартын жакшыртып берсе болот эле. Унаалары жок, начальниги өзүнүн жеке машинасы менен каттап турат. Бул жерде рация турушу керек. Бул жакка үзгүлтүксүз байланыш болуп турушу керек. Эгер бир балээ болуп кетсе мен буларга чыга албайм. Мен тозотко чыгам, алар бул жакка чыгат, антип-минткиче кылмышка шектүү деген адам качып кетиши мүмкүн.
Мен андан соң Кара-Дарыя чек ара тозотунун зардалысы Эрик Батыркановго жолуктум. Бараждагы көйгөйлөр чекесинен чечилет деген үмүтүн айтты:
- Ал маселе каралып атат. Өткөндө чет өлкөлүк донорлор келген. Майдын 20сына чейин Бараж постуна свет коюп беришмей болду. Свет койсо жакшы болуп калат.
Суу маселеси жеке эле Баражда эмес, бүтүндөй Кара-Дарыя боюнча проблема. Чек арада жашаган он бир түтүн тууралуу Сузак районунун акимине айтылган. Чек арада негизи жашаганга мүмкүн эмес. Аны акырын-акырындык менен чечишет да. Ал боюнча кат жазып жөнөткөнбүз.
Ошентип бараждагылар эми чет өлкөлүк уюмдун колдоосун күтүп майга чейин жарыксыз күн көрүшмөкчү.
Кыргыз бийлиги чек арада же ары эмес, же бери эмес күн көргөн бул 11 түтүндү кайда көчүрүп кайда жайгаштырары белгисиз. Ушундай көйгөйлөр ойду бөлүп турган чакта Өзбекстанга турмушка чыккан карадарыялык Гүлайым айым эптеп өзбек чек арачыларынан көңүлүн таап бул ирээт да аман-эсен балдарына өтүп кетти, жок дегенде бир адамдын проблемасы чечилди.
10 аскер кызмат өтөгөн Бараж чек ара бөлүмү Кара-Дарыя айылынан 25 чакырым ары жайгашкан. Бара турган жол таштак, унаа араң жүрөт.
Өзбекстан менен Кыргызстандын чектешкен бул жерде кыргызстандык теги өзбек 11 үй-бүлө жашайт. Ирода аттуу келиндин айтымында, кыргыз жараны болгону менен балдар Өзбекстандан билим алат, электр жарыгын да ошол жактан алышчу экен, бирок бир айдан бери өзбек тарап белгисиз себептер менен электр жарыгын берүүнү токтотуптур:
- Бир айдан бери светибиз жок. Эки саат эле светсиз отуруп көргүлөчү, балдарыбыз жүдөп бүтүштү. Эң кичине балам үч жашта, ал ыйлап жатат. Чоң балам мектепке барат.
Мобул жолдун абалын карагын, балдарыбыз ооруп калса, чек арадан кайсы солдат өткөрөр экен деп жалдырап турабыз. Ыйлап-сыктап ал жакка барабыз, кайтып келгенде андан да кыйналабыз. Ичкен суубуз каналдын ылай суусу. Нары жакта өлгөн эчки-печки, эшектерди таштап коюшат. Балдарыбыз ооруп, колдору кесилип, чүчкүрүп качантан бери ооруп жүрүшөт.
Хабиба Мамадалиева да ушул өңдүү проблемаларды айтты. Ал жаңы эле төрөгөн экен, ымыркайын алып келатканда жолдон кыйналып чарчап калыптыр:
- Үч балам бар. Өзбекстанда окуйт. Балдарым чек арадан зорго өтүшөт. Балдарым мектепке барганы безилдешет.
Чек арадан өткөндө сумкаларын эмне бар деп аңтарышат. Свет жок, ушинтип кыйналып жатабыз. Ушул жердегилерге кичине жардам берип коюшса болот эле. Балдарыбыздын эти ысыса кыйналабыз. Менин ымыркай балам жакында чарчап калды. Ооруканадан чыгарып келатканда жолдон кыйналып чарчап калды.
Мен Бараждан секелек кызы менен турган Гүлайым аттуу карадарыялык кыргыз айымга жолуктум. Ал Кара-Дарыя төркүлөп келген келген экен. Өзбекстандын жараны болсо да өзбек чек арасынан өтүү кыйын экенин, айла жоктугунан төркүнүнө мыйзамсыз каттай турганын кеп салып берди:
- Жизактын Бакмалында турам. Ошол жакка турмушка чыккам. Бул жакка келгенде ушундай посттон өтүшүбүз кыйын болуп жатат. Балдарыбыз ошол жакта, ата-энебиз бул жакта, Кара-Дарыяда. Чек ара жокто беймарал өтөт элек.
Азыр мына, Өзбекстандын солдаттарын карап турам. Эми мени бирөө жарым өткөрүшү керек.
Эгерде чек араны жаап койсо өтүш таптакыр кыйын болот. Той-тамашада таптакыр эле каттай албай калабыз. Мисалы мага азыр чек араны бузуп өттүң дейт да. Качан өттүңүз эле, эми качан келатасыз, эмнеге чек араны буздуңуз дейт. Мен негизи Канабаддан өтүшүм керек эле. Ал жерде болсо таптакыр эле өткөрбөйт. Азыр чек арадан өтүп келиш кыйын болуп жатат.
Кара-Дарыя аймактык милиция бөлүмчөсүнүн башчысы Салимбек Матмусаев Баражда жашаган 11 түтүн үйдүн итине чейин тааныйт. Быйыл айрыкча Өзбекстан чектешкен бул айылда уурулук күчөп, башка ар кандай кылмыш болуп ишине байланыштуу тез-тез каттап турат:
Бараж чек ара бөлүмүндө 10 гана аскер кызмат өтөйт. Алатоолук чек арачылар коңшу Өзбекстанга салыштырмалуу кыйла эле жупуну имаратта турушат. Суусунанбы айтор аскелердин беттери туурулуп кеткен.
Кара-Дарыянын милиция башчысы Матмусаев чек арачылардын турмушу тууралуу айтып берди:
- Буларга губернатор, аким келип жашоолорун жакшыртып беребиз дешкен. Булардын шартын жакшыртып берсе болот эле. Унаалары жок, начальниги өзүнүн жеке машинасы менен каттап турат. Бул жерде рация турушу керек. Бул жакка үзгүлтүксүз байланыш болуп турушу керек. Эгер бир балээ болуп кетсе мен буларга чыга албайм. Мен тозотко чыгам, алар бул жакка чыгат, антип-минткиче кылмышка шектүү деген адам качып кетиши мүмкүн.
Мен андан соң Кара-Дарыя чек ара тозотунун зардалысы Эрик Батыркановго жолуктум. Бараждагы көйгөйлөр чекесинен чечилет деген үмүтүн айтты:
- Ал маселе каралып атат. Өткөндө чет өлкөлүк донорлор келген. Майдын 20сына чейин Бараж постуна свет коюп беришмей болду. Свет койсо жакшы болуп калат.
Суу маселеси жеке эле Баражда эмес, бүтүндөй Кара-Дарыя боюнча проблема. Чек арада жашаган он бир түтүн тууралуу Сузак районунун акимине айтылган. Чек арада негизи жашаганга мүмкүн эмес. Аны акырын-акырындык менен чечишет да. Ал боюнча кат жазып жөнөткөнбүз.
Ошентип бараждагылар эми чет өлкөлүк уюмдун колдоосун күтүп майга чейин жарыксыз күн көрүшмөкчү.
Кыргыз бийлиги чек арада же ары эмес, же бери эмес күн көргөн бул 11 түтүндү кайда көчүрүп кайда жайгаштырары белгисиз. Ушундай көйгөйлөр ойду бөлүп турган чакта Өзбекстанга турмушка чыккан карадарыялык Гүлайым айым эптеп өзбек чек арачыларынан көңүлүн таап бул ирээт да аман-эсен балдарына өтүп кетти, жок дегенде бир адамдын проблемасы чечилди.