Былтыр июнда болгон коогалаң боюнча соттук териштирүүлөрдөгү укуктук маселелер тууралуу “Жарандар коррупцияга каршы” коомдук фондунун жетекчиси Төлөйкан Исмаилова “Азаттыкка” айтып берди.
“Азаттык”: Бир катар укук коргоочулар, кечээ президент менен жолугушуу маалында былтыркы июнь окуялары боюнча кылмыш иштеринде укук бузуулар болуп, айыпталуучулар кыйноого алынып атканын ж.б. маселелерди айттыңыздар. Сиздерде конкреттүү фактылар барбы же башка бирөөлөрдүн сөзүнө таянып атасыздарбы?
Төлөйкан Исмаилова: Эми жабырлануучу же кыйноодо калган адамдардын улуту жок болот. Жалпы кыргыз коомчулугу билет, ошол июнь коогалаңынан кийин көп кылмыш иштер козголгон. 5000 чамалуу кылмыш иши. Ошонун ичинде 138 чакты иш каралды. Анан “соттор кандай иштеп атат?” деген эгемен көз караш менен караганда, тоскоолдуктар өтө көп да.
Биринчиден, бир тараптуу сот чечимдери чыгып атат. Мисалы, 30 киши өмүр бою жазаланып, түрмөгө кесилсе, алардын ичинде 28 башка этностун өкүлдөрү, экөө кыргыз.
Бирок бул статистика да опурталдуу болуп калышы мүмкүн. “Ички соттор кандай болду жана ошол сотко катышкан адамдар тең укуктуу деңгээлде өз укуктарын пайдалана алдыбы?” деген суроо, дагы эле биз мындай деп жооп бергибиз келет: сот бир тараптуу болуп, айыпталып аткан башка этностун өкүлдөрү, алардын күбөлөрү же адвокаттары кысмакка алынды. Сот өтүп аткан жагдай да кейиштүү болду.
Биринчиден, сот процесстери түшүнүксүз болуп атты. Экинчиден, соттор да бир тараптуу болуп, сот процесстерин тең укуктуу жана мыйзам ченеминде алып бара алган жок өкүнүчтүүсү.
“Азаттык”: Сиз айтып аткан укук бузуулар тууралуу сиздерде конкреттүү фактылар барбы? Сиздер кыйноолор тууралуу айтып атпайсыздарбы...
Төлөйкан Исмаилова: Конкреттүү фактылар аябай көп. Анткени мыйзамсыз кармалган адамдар, кыйноодо калгандар, жабык институттарда эч себепсиз кармалгандар, коркутуп-үркүтүүлөр, уурдап кеткен фактылар тууралуу да биз так маалыматтарды берсек, кайта жергиликтүү бийлик менен кызыккан адамдар алардын оозун жаап, коркутуп, бүгүнкү күнгө чейин көп иштер каралбай атат. Ошондуктан президент айым менен кечээки жолугуубуз, бул – стратегиялык маселелерди чечүү, тактап айтканда сот институтун, тергөө органдарын, дегеле күч органдарын реформалоону баштоо болду.
Биз президент менен кандай иштерди биринчи кезекте жасоо керек, кандай иштерди кийинкиге калтырса болот деп, стратегиялык маселелерди талкууладык. Менимиче биздин жолугушуу абдан пайдалуу болду.
“Азаттык”: Төлөйкан айым, дагы бир мындай суроо бербесем болбойт... “Азаттыктын” бир катар угармандары байланышка чыгып, укук коргоочулар бир тараптуу иштеп атканын, бир эле этноско көңүл бурулуп, экинчи тараптын сөздөрүнө, абалына көңүл бурулбай атканын айтып атышат? Сиздер ар тараптуу эле иштеп атасыздарбы?
Төлөйкан Исмаилова: Илим мырза, ал жерде дагы балким туура ойлор бардыр. Биз аны сыйлайбыз. Анткени биз укук коргоочулар көргөнүбүздү, билгенибизди айтабыз. Баарын эле камтый албайбыз да. Ошондуктан биздин туугандар бизге таарынышпасын. Биз үчүн бир гана Кыргызстан бар. Аймакчылдык деген да жок биз үчүн. Биз баарыбыз Кыргызстандын жарандарыбыз. Андыктан укуктук жолго түшүшүбүз керек. Эгер биз ошондой маселелерди көрө албай калсак, сөзсүз түрдө айтышсын.
Биз үчүн этностук өзгөчөлүгү же кайсы аймактан экени дегеле маанилүү эмес. Ким болбосун, эгерде анын укуктары тепселенип атса, биз ага жардам бергенге даярбыз жана кызыкдарбыз. Алар бизге келишсин. Чогуу баарыбыз келечекке карабасак, бул маселе баарыбызга тең терс таасирин берип атат. Ошол себептүү укук коргоочуларда душман да жок, тууган да жок, мыйзам гана бар. Мен суранып кетет эле, сабырдуулук кылып, өлкөдөгү болуп аткан иштердин баарын бирге чечкенге аракет кылуубуз керек.
“Азаттык”: Рахмат.
Төлөйкан Исмаилова: Эми жабырлануучу же кыйноодо калган адамдардын улуту жок болот. Жалпы кыргыз коомчулугу билет, ошол июнь коогалаңынан кийин көп кылмыш иштер козголгон. 5000 чамалуу кылмыш иши. Ошонун ичинде 138 чакты иш каралды. Анан “соттор кандай иштеп атат?” деген эгемен көз караш менен караганда, тоскоолдуктар өтө көп да.
Биринчиден, бир тараптуу сот чечимдери чыгып атат. Мисалы, 30 киши өмүр бою жазаланып, түрмөгө кесилсе, алардын ичинде 28 башка этностун өкүлдөрү, экөө кыргыз.
Бирок бул статистика да опурталдуу болуп калышы мүмкүн. “Ички соттор кандай болду жана ошол сотко катышкан адамдар тең укуктуу деңгээлде өз укуктарын пайдалана алдыбы?” деген суроо, дагы эле биз мындай деп жооп бергибиз келет: сот бир тараптуу болуп, айыпталып аткан башка этностун өкүлдөрү, алардын күбөлөрү же адвокаттары кысмакка алынды. Сот өтүп аткан жагдай да кейиштүү болду.
Биринчиден, сот процесстери түшүнүксүз болуп атты. Экинчиден, соттор да бир тараптуу болуп, сот процесстерин тең укуктуу жана мыйзам ченеминде алып бара алган жок өкүнүчтүүсү.
“Азаттык”: Сиз айтып аткан укук бузуулар тууралуу сиздерде конкреттүү фактылар барбы? Сиздер кыйноолор тууралуу айтып атпайсыздарбы...
Төлөйкан Исмаилова: Конкреттүү фактылар аябай көп. Анткени мыйзамсыз кармалган адамдар, кыйноодо калгандар, жабык институттарда эч себепсиз кармалгандар, коркутуп-үркүтүүлөр, уурдап кеткен фактылар тууралуу да биз так маалыматтарды берсек, кайта жергиликтүү бийлик менен кызыккан адамдар алардын оозун жаап, коркутуп, бүгүнкү күнгө чейин көп иштер каралбай атат. Ошондуктан президент айым менен кечээки жолугуубуз, бул – стратегиялык маселелерди чечүү, тактап айтканда сот институтун, тергөө органдарын, дегеле күч органдарын реформалоону баштоо болду.
Биз президент менен кандай иштерди биринчи кезекте жасоо керек, кандай иштерди кийинкиге калтырса болот деп, стратегиялык маселелерди талкууладык. Менимиче биздин жолугушуу абдан пайдалуу болду.
“Азаттык”: Төлөйкан айым, дагы бир мындай суроо бербесем болбойт... “Азаттыктын” бир катар угармандары байланышка чыгып, укук коргоочулар бир тараптуу иштеп атканын, бир эле этноско көңүл бурулуп, экинчи тараптын сөздөрүнө, абалына көңүл бурулбай атканын айтып атышат? Сиздер ар тараптуу эле иштеп атасыздарбы?
Төлөйкан Исмаилова: Илим мырза, ал жерде дагы балким туура ойлор бардыр. Биз аны сыйлайбыз. Анткени биз укук коргоочулар көргөнүбүздү, билгенибизди айтабыз. Баарын эле камтый албайбыз да. Ошондуктан биздин туугандар бизге таарынышпасын. Биз үчүн бир гана Кыргызстан бар. Аймакчылдык деген да жок биз үчүн. Биз баарыбыз Кыргызстандын жарандарыбыз. Андыктан укуктук жолго түшүшүбүз керек. Эгер биз ошондой маселелерди көрө албай калсак, сөзсүз түрдө айтышсын.
Биз үчүн этностук өзгөчөлүгү же кайсы аймактан экени дегеле маанилүү эмес. Ким болбосун, эгерде анын укуктары тепселенип атса, биз ага жардам бергенге даярбыз жана кызыкдарбыз. Алар бизге келишсин. Чогуу баарыбыз келечекке карабасак, бул маселе баарыбызга тең терс таасирин берип атат. Ошол себептүү укук коргоочуларда душман да жок, тууган да жок, мыйзам гана бар. Мен суранып кетет эле, сабырдуулук кылып, өлкөдөгү болуп аткан иштердин баарын бирге чечкенге аракет кылуубуз керек.
“Азаттык”: Рахмат.