“Азаттык”: Сиз жакында жарыяланган Улуттук комиссиянын бул окуялар боюнча отчету менен таанышып чыксаңыз керек. Силердин комиссия анда айтылгандар менен толугу менен макулбу, же айрым бөлүгү сиздердин жыйынтыкка каршы келеби?
Киммо Килюнен: Өткөн жайда Ош менен Жалал-Абадда өтө олуттуу коогалаң орун алды. Ал бүткүл өлкө үчүн чоң трагедияга айланды. Бул окуяларга Кыргызстан гана эмес, жалпы эл аралык коомчулук тарабынан чоң көңүл бурулуп, жергиликтүү жана эл аралык комиссиялар иликтөө ишин баштаган, айрымдары азыр да ишин улантууда.
Сиз айткан улуттук комиссиядан башка Акыйкатчы өз алдынча иликтөө жүргүздү. Бир нече бейөкмөт уюмдар кандуу окуялардын себеп-жөнүн изилдеп жатышат, парламент жакында өз иликтөөсүн баштады.
Биздин комиссия кайсы бир өлкөгө, же тарапка катышы жок. Болгону - иликтөөнүн жыйынтыгын биз кыргыз өкмөтүнө, Улуттар уюмуна, ЕККУга, Европа БИримдигине жана КМШга тапшырабыз.
Биз июнь айында Кыргызстандын түштүгүндө кандай окуялар болгон жана алардын себеп-тамыры эмнеде деген маселени иликтедик.
“Азаттык”: Улуттук комиссия убактылуу өкмөттүн айрым мүчөлөрү июндагы кагылышуу үчүн саясий жоопкерчиликти алышы керек деп алардын жоопкерчилик деңгээлин караштырууну кыргыз президентине сунуштады. Сиз буга макулсузбу?
Киммо Килюнен: Бүгүнкү күндө биз бир нерсени ачык айта алабыз. Бул окуялардын келип чыгышына бир гана нерсе себеп болгон жок. Бул жерде бир нече себептер бар – тарыхый факттар, улуттар аралык мамиленин өнүгүшү, саясий окуялар.
Сиз айтып жаткан жоопкерчиликке келсек, албетте кандуу окуялар үчүн кайсы бир мекемелер жана жеке адамдар да жоопкер.
Биз соңку баяндаманы март айында жарыялайбыз. Ошондо ким кандай жоопкерчилик алышы керектиги да айтылат.
“Азаттык”: Буга чейин Кыргызстанда бул окуяларга бирден бир күнөөкөр адамдар деп Кадыржан Батыров, Иномжан Абдрасулов жана башкалардын ысымдары аталды. Алар өлкөдөн сыртка чыгып кеткени кабарланган. Сиздердин комиссия бул адамдар менен байланышып, алардын айтчу сөзүн, жообун уга алдыңарбы?
Киммо Килюнен: Мен бүгүн (27-январда) маалымат жыйынында айткандай, биз кайгылуу окуя болгон аймактарда изилдөө ишин аяктадык. Ал жакта 700дөй кишини сурамжылап, бир топ маалымат топтодук. Булардын жарымы кыргыз, жарымы өзбек болсун деп тең салмактадык. Алар – окуядан жабыр тарткандар, же болбосо кагылышууну өз көзү менен көргөн күбөлөр болду.
Андан сырткары кыргыз бийликтери, Ош менен Жалал-Абаддагы жетекчилер жана сыртта жүргөн айрым адамдар менен да кеңири маектештик. Мен алар кимдер экенин ачык айтпай турайын, азырынча эртелик кылат.
“Азаттык”: Айрым эксперттер бул окуялардын келип чыгышына бийликте жүргөндөр арасында ынтымак, биримдиктин жоктугу да түрткү болду деп эсептешет. Сиздин пикириңиз кандай?
Киммо Килюнен: Албетте, 7-апрелде бийлик алмашып, убактылуу өкмөт мамлекетти башкаруу милдетин өзүнө алгандан кийин алардын арасында кандайдыр талаш-талкуу болуп, жоопкерчиликти бир колго алуу дароо ишке ашпаганы түшүнүктүү. Анын обьективдүү себептери бар.
Бирок бир жагынан эмне үчүн кыргыз өкмөтү ушул Ош менен Жалал-Абаддагы окуяларды көз карандысыз эл аралык комиссия иликтесин деген өтүнүч менен кайрылды?
Мындай кандуу окуя боюнча эл аралык иликтөө буга чейин башка постсоветтик бир да өлкөдө болгон эмес.
Менимче, кыргыз бийликтери бул кандуу окуялар кандайча башталып, эмнеден улам ушунча кишинин өлүмүнө алып келгенин өзүлөрү да так, даана билгилери келет.
Биздин комиссиянын курамында жалаң улуттар аралык мамиле боюнча адистер, социологдор гана эмес, курал-жарак боюнча адистер, соттук-медициналык эксперттер, мыйзам, Кылмыш жаза кодексинин аткарылышы боюнча мыкты адистер да бар.
Кыргыз өкмөтү менимче, эл аралык коомчулук алдында жүзү жарык болуш үчүн, чындыкты билиш үчүн бизди чакырды деп ойлойм.
Эгерде иликтөө акыйкат жүргүзүлсө, ал сөзсүз эки элди элдештирүүгө салым кошот деп ишенем.
“Азаттык”: Азыркы кырдаалды кандай баалайт элеңиз? Кээ бир эксперттер айткандай, чыңалуу дале күчтүүбү?
Киммо Килюнен: Июндагы кайгылуу окуянын белгилери, албетте, дале көзгө урунбай койбойт. Айрым жарадарлар дагы эле ооруканада жатышат, көптөгөн кишилер кайгыдан улам баарынан көңүлү кайт болуп ызаланып турган чагы.
Биз Кыргызстандын бийликтерине да, эл аралык коомчулукка да Ош менен Жалал-Абадда эки элди элдештирип, ынтымактуу жашоосун шарттай турган конкреттүү чараларды сунуш кылмакчыбыз.
Чет мамлекеттердин өкмөттөрүнө да кайрылабыз.
Кыргызстандын түштүгүндө мындай кайгылуу окуя 20 жыл мурун дал ушундай жайдын күндөрү болуп өткөн, анда да далай киши өлгөн.
Мындай трагедияны келечекте такыр болтурбоо жолдорун баарылап ойлонуп табышыбыз керек. Биздин иликтөө ошол максатты көздөйт.
Киммо Килюнен: Өткөн жайда Ош менен Жалал-Абадда өтө олуттуу коогалаң орун алды. Ал бүткүл өлкө үчүн чоң трагедияга айланды. Бул окуяларга Кыргызстан гана эмес, жалпы эл аралык коомчулук тарабынан чоң көңүл бурулуп, жергиликтүү жана эл аралык комиссиялар иликтөө ишин баштаган, айрымдары азыр да ишин улантууда.
Сиз айткан улуттук комиссиядан башка Акыйкатчы өз алдынча иликтөө жүргүздү. Бир нече бейөкмөт уюмдар кандуу окуялардын себеп-жөнүн изилдеп жатышат, парламент жакында өз иликтөөсүн баштады.
Биздин комиссия кайсы бир өлкөгө, же тарапка катышы жок. Болгону - иликтөөнүн жыйынтыгын биз кыргыз өкмөтүнө, Улуттар уюмуна, ЕККУга, Европа БИримдигине жана КМШга тапшырабыз.
Биз июнь айында Кыргызстандын түштүгүндө кандай окуялар болгон жана алардын себеп-тамыры эмнеде деген маселени иликтедик.
“Азаттык”: Улуттук комиссия убактылуу өкмөттүн айрым мүчөлөрү июндагы кагылышуу үчүн саясий жоопкерчиликти алышы керек деп алардын жоопкерчилик деңгээлин караштырууну кыргыз президентине сунуштады. Сиз буга макулсузбу?
Киммо Килюнен: Бүгүнкү күндө биз бир нерсени ачык айта алабыз. Бул окуялардын келип чыгышына бир гана нерсе себеп болгон жок. Бул жерде бир нече себептер бар – тарыхый факттар, улуттар аралык мамиленин өнүгүшү, саясий окуялар.
Сиз айтып жаткан жоопкерчиликке келсек, албетте кандуу окуялар үчүн кайсы бир мекемелер жана жеке адамдар да жоопкер.
Биз соңку баяндаманы март айында жарыялайбыз. Ошондо ким кандай жоопкерчилик алышы керектиги да айтылат.
“Азаттык”: Буга чейин Кыргызстанда бул окуяларга бирден бир күнөөкөр адамдар деп Кадыржан Батыров, Иномжан Абдрасулов жана башкалардын ысымдары аталды. Алар өлкөдөн сыртка чыгып кеткени кабарланган. Сиздердин комиссия бул адамдар менен байланышып, алардын айтчу сөзүн, жообун уга алдыңарбы?
Киммо Килюнен: Мен бүгүн (27-январда) маалымат жыйынында айткандай, биз кайгылуу окуя болгон аймактарда изилдөө ишин аяктадык. Ал жакта 700дөй кишини сурамжылап, бир топ маалымат топтодук. Булардын жарымы кыргыз, жарымы өзбек болсун деп тең салмактадык. Алар – окуядан жабыр тарткандар, же болбосо кагылышууну өз көзү менен көргөн күбөлөр болду.
Андан сырткары кыргыз бийликтери, Ош менен Жалал-Абаддагы жетекчилер жана сыртта жүргөн айрым адамдар менен да кеңири маектештик. Мен алар кимдер экенин ачык айтпай турайын, азырынча эртелик кылат.
“Азаттык”: Айрым эксперттер бул окуялардын келип чыгышына бийликте жүргөндөр арасында ынтымак, биримдиктин жоктугу да түрткү болду деп эсептешет. Сиздин пикириңиз кандай?
Киммо Килюнен: Албетте, 7-апрелде бийлик алмашып, убактылуу өкмөт мамлекетти башкаруу милдетин өзүнө алгандан кийин алардын арасында кандайдыр талаш-талкуу болуп, жоопкерчиликти бир колго алуу дароо ишке ашпаганы түшүнүктүү. Анын обьективдүү себептери бар.
Мындай кандуу окуя боюнча эл аралык иликтөө буга чейин башка постсоветтик бир да өлкөдө болгон эмес.
Бирок бир жагынан эмне үчүн кыргыз өкмөтү ушул Ош менен Жалал-Абаддагы окуяларды көз карандысыз эл аралык комиссия иликтесин деген өтүнүч менен кайрылды?
Мындай кандуу окуя боюнча эл аралык иликтөө буга чейин башка постсоветтик бир да өлкөдө болгон эмес.
Менимче, кыргыз бийликтери бул кандуу окуялар кандайча башталып, эмнеден улам ушунча кишинин өлүмүнө алып келгенин өзүлөрү да так, даана билгилери келет.
Биздин комиссиянын курамында жалаң улуттар аралык мамиле боюнча адистер, социологдор гана эмес, курал-жарак боюнча адистер, соттук-медициналык эксперттер, мыйзам, Кылмыш жаза кодексинин аткарылышы боюнча мыкты адистер да бар.
Кыргыз өкмөтү менимче, эл аралык коомчулук алдында жүзү жарык болуш үчүн, чындыкты билиш үчүн бизди чакырды деп ойлойм.
Эгерде иликтөө акыйкат жүргүзүлсө, ал сөзсүз эки элди элдештирүүгө салым кошот деп ишенем.
“Азаттык”: Азыркы кырдаалды кандай баалайт элеңиз? Кээ бир эксперттер айткандай, чыңалуу дале күчтүүбү?
Киммо Килюнен: Июндагы кайгылуу окуянын белгилери, албетте, дале көзгө урунбай койбойт. Айрым жарадарлар дагы эле ооруканада жатышат, көптөгөн кишилер кайгыдан улам баарынан көңүлү кайт болуп ызаланып турган чагы.
Биз Кыргызстандын бийликтерине да, эл аралык коомчулукка да Ош менен Жалал-Абадда эки элди элдештирип, ынтымактуу жашоосун шарттай турган конкреттүү чараларды сунуш кылмакчыбыз.
Чет мамлекеттердин өкмөттөрүнө да кайрылабыз.
Кыргызстандын түштүгүндө мындай кайгылуу окуя 20 жыл мурун дал ушундай жайдын күндөрү болуп өткөн, анда да далай киши өлгөн.
Мындай трагедияны келечекте такыр болтурбоо жолдорун баарылап ойлонуп табышыбыз керек. Биздин иликтөө ошол максатты көздөйт.
