1 сом эмнеге төлөнөт?
Өкмөттүн эсебинде, жаңы төлөм кошумча бир нече миллиард сом киреше алып келет. Ал жолдорду оңдоп-түзөөгө жумшалат.
Транспорт жана коммуникациялар министрлиги билдиргендей, жолдорду тейлөөгө жылына 10 млрд сом керектелет. Бирок бюджеттен болгону 2 млрд сом бөлүнөт.
“Бул эч нерсеге арзыбайт”, - деп министрлик мыйзам долбоорунда жазган.
Кыргызстанда 1 млн 400 миңге жакын унаа катталган. Анын 1,1 миллиону – жеңил машинелер. Өкмөт автоунаалардын саны жыл сайын өсүп, жолдорду коопсуз абалда кармоого чыгым да өсүп жатканын айтууда. Ал көбөйүп жаткан чыгымды айдоочулар төлөшү керек деп эсептейт.
“Бул “ким жолдо көп жүрсө, көбүрөөк төлөйт” принциби киргизилген өлкөлөрдүн тажрыйбасы. Күйүүчү майга жыйым/салык салуу тажрыйбасы Казакстан, Беларус, Азербайжан, Грузия жана башка өлкөлөрдө бар экенин белгилей кетүү керек”, - деди Транспорт министрлиги.
Расмий маалымат боюнча, Кыргызстанда күнүнө орточо 1781 тонна бензин жана 1507 тонна дизел майы сатылат.
2022-жылы жолдорду тейлөө үчүн Жол фонду түзүлгөн. Анын бир нече киреше булагы бар. Бюджеттик каражаттан тышкары күйүүчү-майлоочу майлардын акцизинин 50%, унаага байланыштуу төлөмдөр жана айыптар да фонддун эсебине түшөт. 2024-жылы Жол фонду 5 млрд сом киреше алат деп пландалган. Бензин жана дизелге 1 сом акы кошулса, кийинки жылы фонддун кирешеси 7 млрд сомго жетет деп эсептелди.
Жаңы төлөмдөн түшкөн киреше алгач республикалык бюджетке келип, кайра Жол фондуна которулат.
Айдоочуларга дагы бир салыкпы?
20-ноябрда мыйзам долбоору 10 мүнөт ичинде дароо экинчи жана үчүнчү окууда кабыл алынды. Эми ага президент кол коюшу керек.
Документке жалгыз каршы добуш берген депутат Дастан Бекешев айдоочулардын жүгү жыл сайын көбөйгөндөн көбөйүп баратат деген пикирде. Бекешев буга чейинки талкууларда 1 сомдук төлөм киргизилсе, анда унаа ээлерин мүлк салыгынан бошотуу керектигин айткан эле.
Жогорку Кеңештин депутаты Дастан Бекешев.
“Бул мыйзамды колдобош керек. Себеби бул салыктай эле көрүнүп турат. Автоунаа ээлери ансыз деле камсыздандырууга төлөп жатышат, бензин алганда акциздик салыкты төлөшөт, мүлк салыгы бар. Бул төртүнчү төлөм болот. Туура эмес болуп калат. Анда биз унаа үчүн мүлк салыгын жоюшубуз керек. Ошондо акыйкат болот - ким канча айдаса, ошончо төлөйт. Биз болсо дагы жаңы салык кошуп жатабыз”, - деген депутат 23-сентябрдагы талкууда.
Өкмөт 1 сом салыктык эмес төлөм деп билдирүүдө. Бирок ал кандай аталбасын, айдоочуларга кошумча салык эле болуп калат дейт депутат, экономика министринин мурунку орун басары Элдар Абакиров. Ал унаа ээлери күйүүчү майга акциз дагы төлөп жатканын эске салды:
Жогорку Кеңештин депутаты Элдар Абакиров.
“Бул табияты бир эле салык – литрден алынат. Бирок эки жолу төлөтүп жатабыз. Азыр Экология министрлиги келет, экологияны бузгандыгы үчүн бизге да 1 сом бергиле дейт. Дагы башкасы келет. Анда бизде салыктык эмес төлөмдөрдүн 20-30-50 түрү болуп кетет. Андан көрө акцизге эле кошуп коюу керек”.
Мунай ташуучулар ассоциациясынын президенти Канат Эшатов күйүүчү майдын кымбаттоосу башка тармактарга да таасирин тийгизерин эскертүүдө:
“Бул автоматтык түрдө экономиканын бардык тармактарында баалардын өсүшүнө алып келет”, - дейт ал.
“Жайлоого чейин жолдор оңдолот”
Парламенттин төрагасы Нурланбек Шакиев өкмөттүн сунушун колдоо керектигин мындайча түшүндүрдү:
Жогорку Кеңештин төрагасы Нурланбек Шакиев.
“Кечээ урматтуу президентибиз Садыр Нургожоевич [Жапаров] менен сүйлөштүк. Буюрса, 15-20-декабрда 1250 даана жол чарбасына иштей турган атайын техника келип жатат. Анын 750сү ушул Жол фондуна түшкөн каражаттын эсебинен алынды. Экинчиден, буюрса, 2027-жылдан тартып Жол фондуна түшкөн каражаттан баардык айылдарга, жайлоолорго чейин кеткен жолдорго бүт асфальт төшөлөт. Бюджеттен акча бөлүнбөйт, бүт иштер Жол фондунун акчасынан кетет. Бул абдан маанилүү, керектүү, иштей турган мыйзам”, - деди спикер.
Кыргызстанда учурда жалпы 34 миң чакырым жол бар, анын 20 миң чакырымын Транспорт министрлиги тейлейт. Мекеменин билдиришинче, келечекте өлкөдөгү жолдордун баарын Жол фонду тейлейт.
Мыйзам долбоорунда жазылгандай, жаңы төлөм кандайдыр бир “социалдык чыңалууга алып келиши мүмкүн”, бирок кеңири коомдук түшүндүрүү иштери жүргүзүлдү.
Күйүүчү май кымбаттайбы?
“Биз өтө кымбаттайт дегенден алыспыз”, - деп Жогорку Кеңештеги талкууда Транспорт министринин орун басары Бекназар Базаралиев кыска жооп берди.
- Учурда Кыргызстандагы эң популярдуу Аи-92 бензининин орточо баасы 67,1 сом;
- Аи-95 – 74 сом;
- Аи-80 – 60,8 сом;
- Дизел майы – 74,9 сом.
1-январдан тартып анын баарына 1 сомдон кошулат. Бул сумма күйүүчү майдын баасы кандай өзгөрсө да кала берет.
Расмий маалыматка ылайык, Кыргызстанда күнүнө 1781 тонна бензин жана 1507 тонна дизел майы сатылат. Жылына республикада 1,4 млн тонна күйүүчү-майлоочу май керектелет.