Албетте, жылдын башынан бери кыргызстандык спортчулар эларалык ареналарда ийгиликтерге да жетише алышты. Айтсак, грек-рим, эркин күрөштө, оор атлетика менен жеңил атлетикада, кикбоксинг менен тайбокс, самбо, таэквондо боюнча жылдан жылга оозго алынып келаткан спортчулар ийгиликтерди жаратышты. Улуттук көкбөрү оюнунда Кыргызстан Казакстанды утуп, кайрадан биринчи орунга чыкты.
Быйыл жалпы күйөрмандарды сүйүнткөн окуя – Бээжин олимпиадасына барган 20 спортчудан грек-рим күрөшү боюнча Азия чемпиондору Руслан Түмөнбаев менен Канатбек Бегалиевдин мөрөй алганы болду.
Өлкөнүн Дене тарбия жана спорт боюнча мамлекеттик агенттигинин директорунун орун басары Алмаз Касеновдун айтымында, 2008-жыл кыргыз спортуна зор олимпиадалык ийгилик алып келди.
Бээжин олимпиадасы кыргыз спорту үчүн сыноо болду
Чынында спорт адистери кыргыз спортуна жакшыбы, жаманбы, аны 2008-жылдагы Бээжин олимпиадасынын жыйынтыгы боюнча баа берип жатышат.
Себеби быйыл дүйнө коомчулугунун көңүлүн бурган Кытайдын борбору Бээжинде жайкы олимпиада болуп, анда 205 өлкөнүн спортчулары мөрөй талашты. Негизги басым да быйыл ушул Бээжин олимпиадасына даярдык көрүүгө жана олимпиадалык таймашуулар болду.
Өтүп бараткан жылдын мыкты спорттук федерациясы деген сыйга өлкөнүн грек-рим күрөшү федерациясы татыктуу дешүүдө спорт адистери. Ушундай сыйлык дагы жоопкерчиликтүү иштеп, Кыргызстанды дүйнөгө таанытууга милдеттендирээрин федерациянын президенти Бейшен Абилдаев билдирди.
Бээжин олимпиадасына кыргызстандык эки балбан грек-рим күрөшүнөн коло жана күмүш байгелүү болушту. Калыстардын айынан Канатбек Бегалиев олимпиадалык алтын байгеден куру калып, күмүш медаль тагынды. Бээжинде олимпиада оюндарынын таймаштары тууралуу Азия чемпиону, дүйнө чемпионатынын жана олимпиаданын күмүш байге ээси Канатбек Бегалиев мындай деди:
- Мен өзүмдүн алдыма койгон максаттарыма жеттим. Мени өзүнө чакырган өлкөлөр арбын болууда. Бирок мен кыргыз намысын гана бийик көтөргүм келет. Мага Кыргызстанда эле шарт түзүп, камкордукка алып жатышат. Олимпиадада атаандашым французга калыстар тартып койгонун жалпы эл, спорт күйөрмандары көрдү. Ошондуктан Лондон олимпиадасында алтын медаль үчүн күрөшүшүм керек деген максатым бар. Калыстардын айынан колдон чыккан намысты кайрып алаар күн алыс эмес.
Мурдагы жылы да Кытайдын Гуанжу шаарында өткөн эркин жана грек-рим күрөшүндө да Канатбек Бегалиев финалда кытайлык балбан менен күрөшүп таза жеңишке жетсе да калыстардын айынан алтын байгеден куру калып, күмүш медаль тагынган. Спорт адистери, коомчулук дагы Канатбек Бегалиевди жылдын мыкты спортчусу атап, анын чеберчилигине жогору баа беришүүдө.
Быйыл Бээжиндеги олимпиадалык таймашууда грек-рим күрөшүнөн байгелүү үчүнчү орунду ээлеген балбан Руслан Түмөнбаевдин айтымында, алдыда дагы дүйнөлүк, Азиялык чемпионаттар жана Лондон олимпиадасы турат.
Бээжинде мөрөй алышкан эки балбан Руслан Түмөнбаев менен Канатбек Бегалиевди жылдын мыкты спортчуларынын тизме башына койгонго татыктуу.
Өлкөнүн олимпиадалык даярдоо борборунун жетекчиси Касымкул Оболбековдун пикиринде, Бээжиндеги олимпиадалык таймашууларда Кыргызстан 2005 өлкөдөн 65-орунга жетүүсү жана эки балбандын ийгилик жаратуусу даярдыктын дурус болгонун айгинелеп турат. Анын айтымында, спортко болгон мамилени өзгөртүп, дүйнөлүк ыргактан калышпай жаны тажрыйбаларды колдоно билүү зарыл.
Өтүп бараткан жылдын мыкты спортчусу деп оор атлетика боюнча Азия чемпионатында алтын медаль уткан Улан Молдодосовду атоого болот. Ал Бээжиндеги олимпиадада он биринчи орунду ээледи.
Азиянын көп жолку чемпиону Татьяна Ефимнеко 8 жыл мурда Пусанда 14-Азия оюндарында чемпион аталса, быйыл Азиянын бешинчи ирет чемпиону болгону менен Бээжинде күйөрмандардын үмүтүн актай албады.
Кыргыз спорт тарыхында төрт ирет удаасы менен Азия оюндарында мөрөй алган велоспортчу Евгений Ваккерди быйылкы жылдын мыкты спортчусу деп атоого болот. Бирок ал быйыл Азия чемпиону болгону менен Бээжин олимпиадасына жолдомо албай калды.
Евгенийдин мындай ийгиликтерге жетүүсүнө Германияда жашап, чет өлкөлүк клубдарда машыкканы өбөлгө болууда.
Жылдын 10 мыкты спортчусунун катарына быйыл жаштар арасында грек-рим күрөшүнөн Азия жана дүйнө чемпионаттарында алтын медаль уткан Калыбек Жолчубековду кошууга толук негиз бар.
Ошондой эле 2008-жылы Азия чемпионаттарында мөрөй алышкан балбандар Данияр Көбөнов, Алексей Ялома, Арсен Эралиев, оор атлетчилер Алексей Дудин, Султан Молдодосов, Бекзат Осмоналиев Кыргызстанды таанытышты. Айрыкча, Азиянын эки жолку чемпиону Данияр Көбөновдун Бээжин олимпиадасына жолдомо албай калышы күйөрмандарын өкүндүрдү.
Ошондой эле бильярд боюнча дүйнө чемпиондугун үчүнчү ирет жеңип алган Каныбек Сагындыковду да жылдын мыкты спортчусу деп атаса жарашат. Себеби Каныбек быйыл дагы дүйнөдөгү эң мыкты 8 бильярдчынын катарына кирди.
Бел кур күрөшү боюнча Африкада кеч күздө өткөн дүйнө чемпионатында кыргызстандык балбандар 4 алтын байгелүү болуп, кыргыз өңүн дүйнөгө таанытышты. Дүйнө чемпиондору Куралбек Ордобаев, Нияз Курманкулов, Азат Эркинбаев жана Асылбек Бөдөшевди жылдызы жанган жылдын мыктылары десе жарашат.
Экономиканын кесепети спорт тармагына дагы тийүүдө
Кыргызстандын саясый-экономикалык абал кыргыз спортуна да көп жылдан бери өзүнүн залакасын тийгизип келет. Каражаттын жоктугунан стадиондор менен спорт залдар талкаланган. Спортчулар менен машыктыруучулар чет өлкөлөргө кетип жатышат. Ал аз келгенсип, былтыртан бери облусттук спорт комтеттерин жоюп жиберүү айылдык спорттун тамырына балта чапкандай таасир калтырды. Талас облусттук «Ден соолук» борборунун жетекчиси Шаршенбек Конгантиевдин айтымында, кыргыз спортунда мактанаарлык иш-аракет жок.
Анан да кыргыз спортунун жашоо-турмушу ачык-айкын болсо дешет спорт адистери. Себеби спортко канча акча бөлүнөт, быйылкы Бээжин олимпиадасына кандай даярдык көрүлдү, ага канча акча сарпталды, аны эч ким так билбейт.
Бирок спортко өкмөттөн керектүү суммада каражат бөлүнүп жатат, баары жайында быйылкы ийгиликтер катааттандырат дейт өлкөнүн дене тарбия жана спорт боюнча мамлекеттик агентигинин жетекчисинин орун басары Алмаз Касенов.
Өлкөнүн улуттук олимпиада комитетинин президенти Мурат Саралинов өтүп бараткан жылдын жыйынтыгына баа берип, алдыдагы 2009-жылы боло турган мелдештер тууралуу “Азаттыкка” айтып берген эле.
-Бээжиндеги олимпиадада бир коло, бир күмүш медаль жеңдик деп жатабыз. Бул көп жылдан бери талыкпай аракет кылган грек-рим күрөш федерациясынын, машыктыруучулардын жана балбандардын мээнетинин акыбети. Эгерде аларга мындан дагы жакшы шарт түзсөк, анда дагы ийгиликтер болмок. Айрыкча Данияр Көбөнов менен Жанарбек Кенжеевдин мээнети акталбай, арманда калышты. Эркин күрөш балбандары Бээжинде үмүттү актай алышпады. Бирок алар Кыргызстандын өзүндө тарбия-таалим алгандар болсо дурус болмок.
Бээжинге жолдомо алган үч балбан тең Орусиянын жарандары. Велоспортчу Евгений Ваккер Кыргызстанда эмес, Германияда жашап, германиялык клубда машыгат. Бирок Ваккер быйыл Азия чемпиону болгону менен Бээжинге жолдомо албай калганы өкүндүрөт. Ал Кыргызстандын намысын биринчи кезекте өзүнүн туулуп өскөн өлкөсүнө болгон патриоттуулугунан эмес, эларалык чоң-чоң мелдештерге, дүйнөлүк чемпионат менен Олимпиадалык оюндарга катышыш үчүн коргоп жүрөбү деген да ой келет. Себеби Германия курама командасына ал мүчө боло албайт, анткени ал жакта андан күчтүү спортсмендер жүздөп саналат.
Женил атлетикадан Азиянын көп жолку чемпиону Татьяна Ефименко да жыл сайын эле спорткомитети жакшы көңүл бөлбөй жатканын айтып келет. Айласы кеткенде быйылкы жылы дээрлик толугу менен чет өлкөлөрдө машыгып, ошол жакта мелдештерге катышты. Бирок ал Бээжинде кыргызстандык күйөрмандардын ишенимин актай алган жок.
Ошондой эле Бээжинге жолдомо алышкан эркин күрөш балбандары Алексей Крупняков, Базар Базаргуриев жана Арсен Гитинов да орусиялык спортчулар, алар өз өлкөсүндө курама командага илинбей калышып, биз үчүн күрөшүп жүрөт. Демек, алардын жеңиштерде биздин спорткомитеттин, өкмөттүн салымы канчалык? Айтуу кыйын. Эми бул эмнени билдирет? Бул биздин Кыргызстанда жакшылап машыгууга шарт начар экендигин билдирет. Спорт тармагына өкмөттүк деңгээлде камкордукка алуу тууралуу айтылган менен жер- жерлерде ишке ашпай келатат. Айрыкча эркин күрөш, бокс, оор атлетика федерациялары иш-аракеттерине терең талдоо жүргүзүп, жаштарга шарт түзүп берүүсү зарыл.
Билим берүү министрлиги менен кесиптик билим берүү агенттиги дене тарбия багытында иш жүргүзгөнү байкалган жок. Пландоо менен иш жүргүзүп, анализдеген эч ким жок. Кыргыз спорту ишкерлердин жана энтузиасттардын аркасы менен жашап келатат.
Спорт күйөрмандары келечекке үмүт менен карашат
Эми алдыда 2009-жылы Сингапурда жаштар арасында Азия оюндары, Бангкокто чыгыш өнөрлөрү боюнча Азия оюндары, Вьетнамда жабык имараттардагы Азия оюндары, Сербияда бүткүл дүйнөлүк суденттердин универсияда мелдештери болмокчу. Лондон олимпиадасына азыртан даярдык көрүүбүз зарыл.
Жылдын жыйынтыгы калыстык менен чечилбей балбандар менен оор атлетчилерден бөлөк дагы мыкты ийгилик жараткандардын мээнети бааланбай калганын шахмат боюнча Азиянын эки жолку чемпиону Семетей Төлөгөн тегиндин атасы Төлөгөн Исаев айтып, нааразы пикирин билдирди.
Спорт күйөрманы жана демөөрчүсү «Шоро» фирмасынын президенти Табылды Эгембердиевдин айтымында, 2008-жылы олимпиадалык спорт түрлөрүнө басым жасалып, кыргыз улуттук спортуна көңүл бурулбай, аш-тойлордо гана ойнолуп калды. Эгемендүү өлкөдө бир дагы ордо оюн аянтчасы жоктуну өкүндүрөт.
Белгилүү марафончу, эл аралык спорт чебери Назирдин Акылбековдун айтымында, кыргызды дүйнөгө таанытуучу улан-кыздар арбын. Аларга шарт түзүп, камкордукка алуу гана зарыл.
- Биринчи кезекте өз жерибизде спортчуларга шарт түзүп бериш керек. Ал эми күрөштөгү калган медалдар кыргыздын менталитетине (күрөшкө жакындыгы) байланыштуу деп ойлойм. Азыркы мыкты балбандарыбыз өспүрүм кездерин эгемендигибиздин алгачкы жылдарында айылда өткөргөн балдар жалаң карандай чай менен эле чоңоюшту. Анан шаарга келип кичине өзөк жалгап, жаштар арасында ийгиликке жетишип, чоңдорго келгенде эле утулуп калып жатышат. Эгерде балбандарыбызга жакшылап көңүл бурулса мүмкүн алтын медалга деле ээ болмокпуз.
“Дордой-Динамо” клубу жыл башында “Шериктештик” кубогуна катышканы менен жеңишке жете алган жок.
Күзүндө Азия футбол конфедерациясынын президентинин кубогу үчүн мелдештин финалдык бөлүгү “Спартак” стадионунда болду. Ага Тажикстандын чемпиону “Регар-ТадАЗ”, Түркмөнстандын “Ашхабад”, Непалдын “Непал-Полиси” жана Кыргызстандын “Дордой-Динамосу” катышты.
Финалдык оюнга Тажикстан менен Кыргызстандын чемпиондору чыгып оюн тең аяктагандыктан, пенальти тебүүдө 4:3 упайы менен “Регар-ТадАЗ” АФК президентинин кубогунун жеңүүчүсү аталды. Эскерте кетсек, буга чейин бул турнирди “Дордой-Динамо” эки ирээт утуп алган. Ошондой эле Кыргызстандын футбол боюнча тандалма командасы Бишкекте Ооганистандын футболчуларынан жеңилүү ызасын тартышты.
Ал эми кикбоксинг жаатына кайрыла турган болсок быйыл Ален Оффое Европанын чемпиону наамына жетти. “Кара кыргыз” аты менен таанымал болгон бул спортчу бир нече атаандаштарын жеңүү менен финалдык беттешүүдө беларус Замин Гусейновду утуп WBKF версиясы боюнча чемпион болду.
2008-жылы кыргыз спортун өнүктүрүүгө өлкө казынадан 160 млн. сом жумшалган. Бул сумма чет өлкөлөрдө он чакты спортчунун бир жылдык машыгуусуна коройт. Кыргызстанда болсо бул каражат миңдеген спортчуларга жетиши абзел. Эгер кыргыз спортчулары Лондон олимпиадасында ийгилик жаратсын десек, келээрки жылдан тарта дене тарбияга жетиштүү каражат бөлүнүп, спортчуларга шарт түзүү зарыл шекилдүү.
Спорт менен саясат аралаштыбы?
Ошондой эле 2008-жыл президент Курманбек Бакиевдин уулдары, иниси жана жакын санаалаштары спорттун айрым федерацияларына жетекчилик кылуусу менен да эсте калчудай. Улуу баласы Марат Бакиев ок атуу жана дзю-до күрөшү федерацияларын жетектесе, кичүү уулу Максим Бакиев жалпы күрөш федерациясынын президенти.
Дагы бир иниси Адыл Бакиев өлкөнүн каратэ-до федерациясына жетекчи болуп шайланган. Президенттин мурдакы жардамчысы, сот департаментине жетекчи болуп дайындалган Айбек Алыбаев футбол федерациясына президент болуп шайланды. Экономика министри Акылбек Жапаров өлкөнүн шахмат федерациясынын жетекчиси болсо, транспорт прокурору Абдибакыт Халмурзаев бокс федерациясын, бажы тармагын мурда башкарган Салайдин Айдаров оор атлетика федерациясынын президенти. Дагы айта берсе тизме узара берет.
Мына ушундай окуялары менен 2008-жыл тарыхта жана спорт күйөрмандарынын эсинде калды.