Жазма даректерде кыргыздар 6-9- кылымдарда лыжа тепкендиги айтылган. 13-14- кылымдардагы көрүнүктүү тарыхчы Рашид-ад-диндин летописинде кыргыздардын лыжа пайдалануусунун ыкмалары сүрөттөлгөн. Кыргыздар кар үстүндө лыжа жана чана тээп, аңчылык кылгандыгы айтылат. Эгемендүүлүк жылдарында Кыргызстанда кышкы спортко анча көңүл бурулбай калды.
Кыргыз жергесинде лыжа мелдештери 1926-жылдан бери ырасмий болуп, ал эми 1936- жылы Караколдо лыжа менен чуркоо боюнча Кыргызстандын биринчи чемпионаты өткөрүлгөн. 1961- жылы Түндүк майрамына катышкан кыргызстандык Александр Попов 70 чакырым аралыкка лыжа жарышында байгелүү орунга жетип, «СССР спортунун чебери» деген наамга биринчи болуп арзыган.
Кыргызстандыктар союздук мелдештерге, СССР элдеринин кышкы спартакиадаларына катышкан. Совет доорунда спорттун кышкы түрлөрү өнүгүп, азыноолак ийгиликтер болгон. Нарындын Аламышык, Кызылбел тоолорунда, Караколдо лыжа жарыштары боюнча өлкөнүн чемпионаттары өткөрүлүп турчу.
Нарындык Айымкан Стамакунова, Жылдыз Мундузбаева, Абдылда Калдыбаев, Төлөн Насырбеков жана башкалар бир нече ирет өлкөнүн чемпиону аталган. Балдар арасында хоккей боюнча да «Алтын шайба» мелдештери өткөрүлүп турчу. Учурда Чаекте Эркинбек Матыевдин жаркын элесине арналып топ менен ойнолчу хоккей боюнча мелдеш өткөрүлүп келет. Бул саамалык тууралуу Ленин районунун салык инспекциясынын жетекчиси Нурланбек Матыев мындай дейт:
- Кыргыз жергеси кышкы спорттун өнүгүшүнө абдан ыңгайлуу. Биз бала кезде Жумгалда хоккей ойноп чоңойдук. Кийин бул спорт унутулуп калгандыктан, кайра жандандырып 5 жылдан бери Чаекте хоккей мелдешин өткөрүп жүрөбүз. Быйылкы мелдештин финалдык таймаштары 11- 12- февралда болмокчу. Ушул Чаек айылында Шортон деген чакан көл бар. Ал 1-2 мерт тереңдикте тоңот. Хоккей мелдешин эл арлык деңгээлде өткөрүүгө даярдык көрүп жатабыз. Кыргызстанда кышкы спорттун түрлөрүн өнүктүрүүгө жардам берип, колдоого алуубуз керек.
Эгемендүү болгондон бери лыжа спортунун дэңгээли төмөндөп кеткен. Шыпка тиреле тизилген мектептердеги лыжалар эскирип, сынып, сатылып жок болду. Учурда өлкө боюнча беш гана машыктыруучу калды. Анын үчөө Бишкекте, калган экөө Нарын менен Караколдо иштеп жүрөт.
Азыр жакшы лыжанын наркы бир жылкынын баасына барабар. Карапайым калк лыжа сатып алууга да чамасы жетпейт. «Нооруз», «Оруусайдагы» лыжа тебүү базалары Президенттин алдындагы иш-башкаруу чарба башкармачылыгынын карамагына өткөрүлүп, киреше табуунун булагына айланып баратат. Кышкы спортту өнүктүрүү үчүн өлкөдө ыңгайлуу шарт бар, бирок жетекчилер көңүл бурбай жатканын Кыргыз дене тарбия инситутунун проректору Токтобек Иманалиев айтып, мындай деди:
- Чынында лыжа спортунун таасири төмөндөп кеткен. Эми кайрадан жандануу башталды. Дем алыш күндөрү биздин Кой-Таштагы лыжа базабызда эс алып, лыжа тепкендер арбын болуп калды. Биздин институт да лыжа спорту боюнча адис- машыктыруучуларды даярдап, 15 студент лыжа адистиги боюнча билим алышууда. Былтыртан баштап тоо лыжасы боюнча да адистик ачтык.Бул спортту өнүктүрүү учур талабы. Кыргызстандын жаратылышы, ак кар көк музу – кышкы спорттун түрлөрүн өнүктүрүүгө абдан ыңгайлуу. Айрыкча Нарын облусундагы узак кыш мезгили, Ысыккөлдүн тоолуу аймагы , Чүй, Таластын тектирлүү тоолору лыжа спортчуларына машыгууга мүмкүндүк берет. Кыш мезгилинде гана эмес жаз, жай айларында ак кар көк музу кетпеген мөңгүлүү аймактарда жыл бою лыжа тебүүгө, бул спортту өнүктүрүүгө шарт бар.
Өлкөгө келген чет элдик меймандар да «кардан пайда таап, эл аралык лыжа базаларын курууга өтө ыңгайлуу тоолор көп экенин» суктануу менен айтып жүрүшөт. Ошондой эле кар көрүүгө зар болгон Азия мамлекеттеринин адистерин да Кыргызстанда биргелешип тоо лыжа базасын курууга тартса болчудай. «Кышкы спорттун түрлөрүн өнүктүрүүнүн келечеги жок, каражатты көп талап кылат», деп демилгени четке каккан жетекчилер да болууда. Өкмөт дагы бул спорт түрлөрүн өнүктүрүүгө көңүл бура элек.
Оруусай, Нооруз лыжа базасы, кышкы спортунун абалы жөнүндө спорт күйөрманы Мунара Абдрашитова мындай деди:
- Бул лыжа тебүү базалары капчыгы калың эс алуучулардын жайына айланып калды. Лыжаны 1 күнгө арендага алсаңыз, 400 сом төлөшүңүз керек. Суннаворддун арендалык наркы- 600 сомго барабар. Зым жолу менен жогору чыкканыңыз үчүн саатына 250-300 сом төлөөгө туура келет. Эгерде сизге ушул базанын спорт инструктору лыжа тебүү ыкмаларын бир саат үйрөтсө, анда ага 300 сом төлөп бересиз. Ошентип, бул базаларга карапайым калктын өкүлдөрү бара алышпайт. Бул аймакта пайда табуунун көздөп, ал эми кышкы спортту өнүктүрүү маселеси көңүл сыртында калууда. Ошондой эле мыкты, жакшы адистердин көбү башка жактарга кетип, лыжа спорту өнүкпөй турат.
Орусиянын Президенти Владимир Путин кыргыз жергесинде болгондо, бул аймакта тоо лыжасын өнүктүрүүгө ыңгайлуу экенин байкап, биргелешип тоо лыжа базасын куруу демилгесин көтөргөн. Бирок бул демилге Кыргызстандын спорт жетекчилери тарабынан азырынча колдоого алынбай турат.
Кыргызстандыктар союздук мелдештерге, СССР элдеринин кышкы спартакиадаларына катышкан. Совет доорунда спорттун кышкы түрлөрү өнүгүп, азыноолак ийгиликтер болгон. Нарындын Аламышык, Кызылбел тоолорунда, Караколдо лыжа жарыштары боюнча өлкөнүн чемпионаттары өткөрүлүп турчу.
Нарындык Айымкан Стамакунова, Жылдыз Мундузбаева, Абдылда Калдыбаев, Төлөн Насырбеков жана башкалар бир нече ирет өлкөнүн чемпиону аталган. Балдар арасында хоккей боюнча да «Алтын шайба» мелдештери өткөрүлүп турчу. Учурда Чаекте Эркинбек Матыевдин жаркын элесине арналып топ менен ойнолчу хоккей боюнча мелдеш өткөрүлүп келет. Бул саамалык тууралуу Ленин районунун салык инспекциясынын жетекчиси Нурланбек Матыев мындай дейт:
- Кыргыз жергеси кышкы спорттун өнүгүшүнө абдан ыңгайлуу. Биз бала кезде Жумгалда хоккей ойноп чоңойдук. Кийин бул спорт унутулуп калгандыктан, кайра жандандырып 5 жылдан бери Чаекте хоккей мелдешин өткөрүп жүрөбүз. Быйылкы мелдештин финалдык таймаштары 11- 12- февралда болмокчу. Ушул Чаек айылында Шортон деген чакан көл бар. Ал 1-2 мерт тереңдикте тоңот. Хоккей мелдешин эл арлык деңгээлде өткөрүүгө даярдык көрүп жатабыз. Кыргызстанда кышкы спорттун түрлөрүн өнүктүрүүгө жардам берип, колдоого алуубуз керек.
Эгемендүү болгондон бери лыжа спортунун дэңгээли төмөндөп кеткен. Шыпка тиреле тизилген мектептердеги лыжалар эскирип, сынып, сатылып жок болду. Учурда өлкө боюнча беш гана машыктыруучу калды. Анын үчөө Бишкекте, калган экөө Нарын менен Караколдо иштеп жүрөт.
Азыр жакшы лыжанын наркы бир жылкынын баасына барабар. Карапайым калк лыжа сатып алууга да чамасы жетпейт. «Нооруз», «Оруусайдагы» лыжа тебүү базалары Президенттин алдындагы иш-башкаруу чарба башкармачылыгынын карамагына өткөрүлүп, киреше табуунун булагына айланып баратат. Кышкы спортту өнүктүрүү үчүн өлкөдө ыңгайлуу шарт бар, бирок жетекчилер көңүл бурбай жатканын Кыргыз дене тарбия инситутунун проректору Токтобек Иманалиев айтып, мындай деди:
- Чынында лыжа спортунун таасири төмөндөп кеткен. Эми кайрадан жандануу башталды. Дем алыш күндөрү биздин Кой-Таштагы лыжа базабызда эс алып, лыжа тепкендер арбын болуп калды. Биздин институт да лыжа спорту боюнча адис- машыктыруучуларды даярдап, 15 студент лыжа адистиги боюнча билим алышууда. Былтыртан баштап тоо лыжасы боюнча да адистик ачтык.Бул спортту өнүктүрүү учур талабы. Кыргызстандын жаратылышы, ак кар көк музу – кышкы спорттун түрлөрүн өнүктүрүүгө абдан ыңгайлуу. Айрыкча Нарын облусундагы узак кыш мезгили, Ысыккөлдүн тоолуу аймагы , Чүй, Таластын тектирлүү тоолору лыжа спортчуларына машыгууга мүмкүндүк берет. Кыш мезгилинде гана эмес жаз, жай айларында ак кар көк музу кетпеген мөңгүлүү аймактарда жыл бою лыжа тебүүгө, бул спортту өнүктүрүүгө шарт бар.
Өлкөгө келген чет элдик меймандар да «кардан пайда таап, эл аралык лыжа базаларын курууга өтө ыңгайлуу тоолор көп экенин» суктануу менен айтып жүрүшөт. Ошондой эле кар көрүүгө зар болгон Азия мамлекеттеринин адистерин да Кыргызстанда биргелешип тоо лыжа базасын курууга тартса болчудай. «Кышкы спорттун түрлөрүн өнүктүрүүнүн келечеги жок, каражатты көп талап кылат», деп демилгени четке каккан жетекчилер да болууда. Өкмөт дагы бул спорт түрлөрүн өнүктүрүүгө көңүл бура элек.
Оруусай, Нооруз лыжа базасы, кышкы спортунун абалы жөнүндө спорт күйөрманы Мунара Абдрашитова мындай деди:
- Бул лыжа тебүү базалары капчыгы калың эс алуучулардын жайына айланып калды. Лыжаны 1 күнгө арендага алсаңыз, 400 сом төлөшүңүз керек. Суннаворддун арендалык наркы- 600 сомго барабар. Зым жолу менен жогору чыкканыңыз үчүн саатына 250-300 сом төлөөгө туура келет. Эгерде сизге ушул базанын спорт инструктору лыжа тебүү ыкмаларын бир саат үйрөтсө, анда ага 300 сом төлөп бересиз. Ошентип, бул базаларга карапайым калктын өкүлдөрү бара алышпайт. Бул аймакта пайда табуунун көздөп, ал эми кышкы спортту өнүктүрүү маселеси көңүл сыртында калууда. Ошондой эле мыкты, жакшы адистердин көбү башка жактарга кетип, лыжа спорту өнүкпөй турат.
Орусиянын Президенти Владимир Путин кыргыз жергесинде болгондо, бул аймакта тоо лыжасын өнүктүрүүгө ыңгайлуу экенин байкап, биргелешип тоо лыжа базасын куруу демилгесин көтөргөн. Бирок бул демилге Кыргызстандын спорт жетекчилери тарабынан азырынча колдоого алынбай турат.