Нооруз майрамынан кийин Ташкенттеги метролордо жана автобустарда “чагым уюштуруучуларды аныктоого” үгүттөгөн жарыялар пайда болду. Ага карабай, эксперттер өзбек бийлиги мындай үгүткө муктаж эместигин, Ташкентке каршы сүйлөгөн адамды кайдан болбосун таап, темир торго тыгуу өзбек өкмөтүнүн көнүмүш адаты экенин белгилейт.
Өзбекстандагы аялдамаларга илинген жарыяларда “мамлекеттик саясатка каршы сүйлөгөндөрдү байкасаңыз, милициянын ишеним телефонуна чалыңыз” деген жазуулар бар. Ташкент шаарынын атын атоону каалабаган жашоочусу метродогу вагонго илинген жарыядагы чакырыктар тууралуу төмөнкүчө маалымат берди:
- Жарыя өтө чоң эмес. Текстти толук эстеп калган жокмун. “Эгер адамдар топтолуп алып, мамлекеттик саясатка каршы сүйлөшүп жатканын байкасаңыз, милицияга кабар бериңиз” деген жазуу эсимде. Астына толтура телефон номурларды жазып коюшкан. Негизи, ар бир метро станциянын кире беришинде, ичинде жана билет алчу жайда бирден милиция кызматкери турат. Ар бир адамдын сумкасын текшерип, паспорт сурашат. Тиги жарыяларда мамлекеттик саясатка каршы сүйлөгөндөр тууралуу ошол метродогу милиционерлерге да маалымат берүү керектиги айтылат. Мындай жарыялар автобустарга, маршруттук таксилерге да илинген.
Ташкенттеги эркин журналисттердин бири Алексей Волосевич бийликтин бул аракетин элди “ушакчылыкка үйрөтүү” деп сыпаттады:
- Өзбекстандын мыйзамдарында кепилдикке алынган сөз эркиндиги террордук аракет катары бааланууда. Жарыялардын мазмуну ушундай. Мурда экстремисттик аракеттерден этият болууну эскерткен абстрактуу жарыяларды чыгарышкан. Мунусу болсо ачык эле ушакчылыкка багыт берип жатат.
2011-жылы өкмөт башчы Шавкат Мирзиёевдин буйругу менен метродогу коммерциялык жарнамалардын баары алып салынган. 2013-жылдан тарта вагондорго адамдарды террордон сактанууга, экстремисттерден этият болууга чакырган жарыялар илине баштаган. Андан көп өтпөй эле “шектүү буюмдарды көрсөңүз, метрополитен кызматкерлерине кабар бериңиз”, - деген үндүү жарыя жаңыра баштаган.
2015-жылдын декабрынан тарта Өзбекстандагы коомдук транспорттордун жана таксилердин айдоочуларына бийликти жамандаган кишилер тууралуу күч органдарына маалымат берип туруу милдети жүктөлгөн. Колунда шектүү буюму менен автобус же маршруттук унаага чыккан кишилерди дароо салондон чыгарып жиберүү тууралуу да буйрук чыккан.
Эми кайрадан “мамлекеттик саясатка каршы сүйлөгөндөргө” байланыштуу жарыяга кайтсак. Бул маалымат чыгардан мурдараак адам укуктары боюнча эл аралык Amnesty International уюмунун ыктыярчысы Абдусами Рахмонов өзбек бийлиги демократиялык көз караштагы жарандарын дүйнөнүн кайсыл жеринде болсо да кармап кетүүгө күчү жетерин билдирген эле:
- Адам кыйноолордон качып, башка мамлекетке кетет. Бирок мамлекеттин колу ага жетет. Мен билгенден чет элден Өзбекстанга экстрадицияланган жарандар арасында кыйноого алынып, каза тапкандар да болгон.
Өзбекстанда бийликке каршы сүйлөгөндөрдү камоо же болбосо күч органдарынын каттоосуна алып, улам-улам текшерип туруу көнүмүш адат. Жарыялар жок кезде да коом арасында бири-бирин саткандар арбын болгону айтылат. Такталбаган маалыматтарга караганда, андай “сөз ташыгычтарга” атайын сыйлыктар да каралган.
